opene pleinen groote bakken aangelegd, die beflendig vol zoet water gehouden worden, met welk aanleggen, men nog werkelijk voordgaat, zo dat voortaan, het gebrek aan drinkbaar wa ter, (een gebrek dat ter deezer ftede bij koude winters al vrij nij-pende plag te weezen,) niet meer te duchten is.

Aan de noordzijde wordt de ftad befpoeld door het beroemde I]: de breede rivier de Amftel loopt midden door de stad, en deelt dezelve in twee deelen, de oude en nieuwe zijde genaamd: voords is de ftad alomme doorsneden met aanzienlijke, minder breede, en ook vcele zeer fmalle graften, waarin ten bedwang van het veele water, verfcheidene fchutfluizen liggen; er zijn ook veele zwaare buitenfluizen, waardoor het land, rondsom de stad, onder water gezet kan worden: over het geheel draagt Amstelland met alle recht den eernaam van wereldberoemde Koopflad: C. HUIJGENS, heeft van haar wel mogen zeggen,

Hoe komt gij, gulden veen! aan Hemels overdaad?
Pakhuis van Oost en West! heel water en heel straat!
Tweemaal Venetie, waar's 't eind van uwe wallen?
Zeg meer: zeg, vreemdeling! zeg liever niet met allens
Roem Romen, prijs Parijs, kraai Cairo's heerlijkheid,
Die dieplijkst van mij zwijgt, heeft allerbest gezeid.

Aan alle zijden, uitgenomen aan den IJ-kant, is de ftad om. geven met eene breede watergracht, hechten en hoogen muur, en verdere wallen, in welken zes en- twintig wel geregelde. en bemuurde bolwerken gelegd zijn: rondsom de flad liggen ook een goed aantal batterijen, van fraai gefchut voorzien: in den gezegden muur zijn vijf groote en drie kleine poorten: de eers:gemelden zijn de Haarlemmer poort, de Leidsche, de Utrechtfche, de Weesper en de Muiderpoort; de kleinen, die alleenlijk openingen in den muur genaamd megen worden, zijn het Zaag. poortjen, het Raam- en het Weterings- poortjen.

NAAM SOOR PRONG.

Al vroeg, men wil in Isco, werd een dam gelegd, in de rivier de Amftel, (ter plaatfe, of nabij de plaats, die nog de dam genoemd wordt,) ter weeringe van het water; deeze kreeg den naam van Amsteldam,dat is, dam van, of, in den Amstel, en dien zelfden naam heeft de ftad, van tijd tot tijd rondsom dien dam gebouwd, behouden; fommigen fpelden Amsterdam, naar

een ouder taalgebruik, toen men de meening var dam van, of, in den Amftel, uitdrukte, door het woord Anftelredam, waarvoor men thans zou kunnen zeggen Amftelerdam.

STICHTING EN GROOTTE.

Veel wordt er getwist over den tijd waarin men zoude kunnen zeggen dat Amfteldam haar begin genomen heeft, ons bestek verbiedt, ons daarmede optehouden: tusfchen 1177 en 1200, had het beruchte geflacht van VAN AMSTEL, nabij den dam bovengemeld, een flot, en men mag vaststellen dat omtrent dien tijd eenige visfchers zi; rondsom hetzelve hebben nedergezet, alzo zij aldaar goede gelegenheid voor hunne kostwinning vonden; de bloei deezer kost winning heeft die lieden van tijd tot tijd, na het uitilaan van zwaare rampen, in binnenlandfche kooplieden doen veranderen; hunne welvaart heeft anderen herwaards gelokt, en op die wijze is Amsteldam, uit die kleine beginfelen, tot zulke eene verbazende koopftad geworden: onder ons art. GESCHIEDENISSEN, zullen wij bepaalder van haare aanmerkelijke vergrooting fpreeken: in haar geheel bevat zij meer dan 892 morgen 568 roeden.

Het getal der huizen in Amfteldam en haare Voorsteden, (die mede zeer aanzienlijk zijn,) werd in den jaare 1740 be groot op 26,317; waarbij sedert nog een aanzienlijk aantal gevoegd zijn (voornaamlijk op het Weesperveld,) gelijk er thans nog van tijd tot tijd anderen aangebouwd worden men fchat het getal der ingezetenen op ten minsten 241,000, waaronder van allerleien Godsdienst gevonden worden, gelijks ftraks onder ons artijkel KERKLIJKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN zal blijken.

WAPE N.

Weleer was dit een koggefchip; boven de oudste afbeeldin◄ gen van hetzelve, ziet men 't wapen van Holland; boven de laateren dat van Henegouwen, wordende hetzelve gehouden door een' Henegouwer, den Graaf of een Wapenkoning verbeel. dende; thans is het wapen der stad een zwarte paal, belegd met drie zilverene kruifen op een rood veld; zijnde hetzelve gekroond met eene keizerlijke kroon, in gevolge een' guns brief van MAXIMILIAAN, gegeven in den jaare 1488.

KERKLIJKE EN WERELDLIJKE GEBOUWEN.

Deezen zijn in de daad zeer menigvuldig, en allen beziens waardig: de eerfte die ons hier voorkomt is de Oude Kerk der Gereformeerde Gemeente, zijnde een zeer oud en deftig gebouw; 't is onzeker door wie en wanneer dezelve gefticht zoude weezen; waarschijnelijk is zij de eerfte Kerspelkerk van Amfteldam geweest; zeker is het dat zij reeds in 1372 aanwezig was: zij is van ouds voor een proefftuk van bouwkunde gehouden; 't is een deftig kruisgebouw, beflaande in de lengte met den aanzienlijken toren 300, en zonder den to. ren, binnenswerks 249 voeten; zij rust op 42 groote pijlaaren: behalven eenige fraai gefchilderde glazen, pronkt zij van bin nen met de Grafiteden van den Veldmaarfchalk PAUL WIRTZ: binnen het ruime choor, ftaat een marmeren gedenktafreel, ter eere van den Schout bij nacht WILLEM VAN DER ZAAN; een dergelijk gedenkteken is er opgericht voor den Admiraal JACOB VAN HEEMSKERK; een ander voor den beroemden Zeeheld CORNELIS JANSZOON, bijgenaamd het HAANTJEN; en deezen worden nog overtroffen door de uitmuntende graffteden van de Vice Admiraalen ABRAHAM VAN DER HULST en ISAAK ZWEERTS: een Capelletjen hier nabij ftaande, nog een overfchot van den Roomfchen tijd, is door CORNELIS DE GRAAF, Burgemeester van Amsteldam, tot eene cierlijke grafitede verbouwd, zijnde de ingang door een franje koperen deur gefloten: verder zijn in deeze kerk twee orgels, waarvan echter flechts één, naamlijk het groote, gebruikt wordt de predik ftoel is bezienswaardig, gelijk mede de overige geftoelten, enz.: het ruim wordt onder den avondgodsdienst, door vijf groote en twaalf kleinere kaarskroonen verlicht.

Van buiten heeft het gebouw niets aanmerkelijks dan de to. ren, waarop een doorluchtig houten spits ftaat, zijnde hetzel~ ve kunstig in- en uit gebogen: hij is in 1565, na agt jaaren arbeids, voltooid geworden: zijne geheele hoogte bedraagt een tal van 240 voeten: er hangt een kunftig uurwerk en klokkefpel in: voor weinige jaaren toonde men aan deezen toren wat de kunst vermag; hij werd naamlijk voor een goed ge. deelte onderfchraagd, om het onderfte te vernieuwen.

De Nieuwe Kerk, mede dezelfde gemeente toebehoorende,

was weleer aan de H. MARIA en CATHARINA toegewijd men ftelt haare ftichting omtrent den jaare 1408 of 1414, door zekeren wILLEM EGGAERT, Heer van Purmerende, of door anderen met hem: op den 23 April des jaars 1421, des korten tijd na haare ftichting, brandde zij, met een groot gedeelte der ftad, geheel af: in 1645, geraakte zij andermaal in brand, en zo geweldig, dat flechts den buitenromp bleef ftaan: in 1648 was zij reeds weder genoegzaam bekwaam om er den kerkdienst in waarteneemen: uit het midden van haar dak rijst een klein torentjen; reden waarom men bij haare laatfte op. bouwing bedacht was om er een aanzienlijken toren naast aan te plaatsen; doch daarmede tot zekere hoogte gekomen zijnde, liet men het werk fteeken; fommigen willen om eene ontdekte zakking, anderen om dat men nu eerst begreep dat die toren den fpreekenden luister van het belenden ftaande ftadhuis zoude verminderen; tot nog voor weinige jaaren is het onderftuk van dien toren blijven ftaan, en was bekend onder den naam van Orvolmaakte toren; het ftond op boogen, waaronder men kon doorgaan, ook naar een der ingangen van de kerk; doch federt is het gezegde fluk weggenomen.

Deeze Gereformeerde Nieuwe Kerk is een overheerlijk kruisgebouw, lang 315, en breed 210 voeten, rustende op 52 hardfteenen zuilen: fommige haarer glazen zijn fraai beschilderd; en zij wordt des avonds verlicht door 5 groote en 12 kleine koperen kaarskroonen: er is een groot en kunstig orgel in, rustende op bonte marmeren Corinthifche colommen; de deuren die er voor zijn, zijn prachtig befchilderd: behalven het groote is er ook nog een klein orgel, dat zeer helder van geluid is: de predikftoel is een ongemeen meesterstuk der beeldhouwkunde; zo is ook het koperen affchutsel van het ruime choor, en dat op eenen marmeren voetsuk rust, overheerelijk fraai, en der befchouwinge waardig: ten einde van het choor ziet men de ongemeen prachtige graftombe van den beroemden Zeeheld DE RUITER: aan één der zijden van het ruim der kerk, achter den predikstoel, is de overheerelijke grafftede van JAN VAN GALEN: de Zee capitein DAVID ZWEERS, heeft in deeze kerk mede eene grafplaats: JOOST VAN DEN VONDEL, de Prins der Nederlandfche Dichteren ligt ook alhier begraven, uitwijzens eene urna, voor eenige

jaaren, ter eere zijner nagedachtenisfe, in een nis, in één der pijlaaren daartoe uitgehouwen, geplaatst.

De Zuider Kerk behoort onder de Amfteldamfche kerken van laateren datum; zij werd in 1611 volbouwd, fchoon aan den toren nog wel drie jaaren langer gearbeid is: het middendak, dat hoog boven de zijdaken uitsteekt, wordt gedragen door tien zwaare pijlaaren van blaauwen steen: dat er geen choor bij is, verftrekt onder anderen ten bewijze dat zij den Roomschen tijd niet geheugt de toren, die zeer cierlijk is, is 237 voeten hoog; in denzelven is een fraai uurwerk en klokkenflag; voords wordt het ruim onder den avonddienst door verfcheidene kaars. kroonen verlicht, het geen mede in alle de andere kerken plaats heeft, waarom zulks hier ééns vooral gezegd blijft: de Zuider kerk heeft voords van binnen niets aanmerkelijks, even weinig als de Wester kerk, zijnde anders ééne der fraaifte kerken van Amfteldam: in den jaare 1620 werd de bouw van deeze begonnen, (er ftond vóór dien tijd flechts een loos, waarin de Godsdienst verricht werd :) in 1631 was zij voltooid; de toren echter eerst in 1638; deeze is ongemeen fraai, en overtreft in hoogte alle de torens der stad; van den grond tot aan het kruis toe bereikt hij bijna gco voeten; van boven pronkt hij met den keizerlijken kroon van 't Amfieldamfche wapen: er is ook een fraai uur- en speel - werk in; de groote flagklok die de heele uuren flaat, weegt meer dan 15.000 ff.

De Kerk is binnenswerks 168 voeten lang en 97 voeten breed; in 1687 werd er een fraai orgel in gemaakt: voords is het geheele gebouw een kunstfluk van Architectuur, offchoon er van binnen niets aanmerkelijks in te zien zij.

De Noorder Kerk is een gebouw van den jaare 1620; zij is een fraaje kruiskerk; van binnen heeft zij vier gevels, die ieder van onderen 92 voeten breed zjin: zij pronkt met een aartig torentjen, ter hoogte van 54 voeten, zijnde cok voorzien van een flaguurwerk: van binnen wordt haaren omtrek gefteld op 70 pasfen: het kruisgewelf rust op vier geweldig zwaare colommen: zij heeft verder niets bijzonders; ook is er geen orgel in.

De Oude zijds Capel, certijds St. Olefs capel genaamd, wordt van fommigen voor de oudfie kerk der ftad gehouden; ja eenigen brengen haar reeds tot het midden der elfde eeuw: in 1646 is zij merkelijk vergroot: van binnen heeft zij almede niets bijzonders,