van buiten pronkt zij met een net torentjen, waarin een uurwerk is: boven een der ingangen ziet men een menschen geraamte, doodshoofden en beenderen, uit werken eenige korenairen wasfen: daar onder leest men in de Latijnfche taale, de woorden: hoop des anderen levens.

De Nieuwe zijds Capel die mede van zeer oude datum is, droeg weleer de naam van Heilige ftede, (*) naar zeker mirakel aldaar omtrent het midden van de veertiende eeuw gebeurd, blij. vende er alstoen (zegt men,) een gewijden ouwel midden in de vlamme ongefchend; thans is deeze capel geen on. artig kerkjen, zijnde vercierd met een fraai orgel, dat in 1636 vernieuwd werd: er ftaat een klein fpits torentjen op, waarin een flaand uurwerk: op bepaalde kerktijden wordt hier ook in de Hoogduitfche taale gepredikt.

1

De Gasthuis Kerk, is een gedeelte van het oude Nonnekloos. ter, Ter Lelien, 't welk onder eene menigte andere kloosters hier ter fede weleer ftond: het ruim beftaat uit een langen fmallen elboog, ter wederzijde van gallerijen voorzien.

De Ooster Kerk, en Eilands Kerk, waren omtrent den jaare 1660 flechts houtene loozen; de eerst gemelde ftond toen bij het gewezene willige rasphuis, en werd reeds in 1671 ingewijd; doch de andere is eene loos gebleven tot in 1736: "t zijn beide kleine maar zeer gefchikte gebouwen; op ieder staat een aartig torentjen met een flag uurwerk; doch zij hebben verders niets aanmerkelijks: er zijn ook geene orgels in.

Eindelijk is er nog de Amftel Kerk, dat een hecht vierkant hout gebouw is, omtrent den jaare 1670 voltooid: het is honderd voeten lang, en even zo breed: het dak rust van binnen op 16 houtene stijlen: de grond is met geele klinkers belegd, 20 dat er niet in begraven wordt, gelijk in de andere kerken gefchiedt.

De Franfche of Wacifche gemeenten hebben ter deezer stede twee

kerken,

cen naam draagende van Oude, en Nieuwe Waale Kerk: de eerfte was voorheen de kerk van 't Pauline klooster, en werd

(*) Van deezen naam Heilige ftede, draagt ook de Heilige weg zijnen naam, om dat vóór dé uitlegging der stud aan die zijde, het

yelk van 't platte land langs dien weg, herwaards, de rieilige iteds

kwam bezoeken.

in 1409 gefticht; in 1661 werd zij merkelijk vergroot en verbeterd zij heeft niets ongemeens, maar er is een goed orgel in De Nieuwe Waale Kerk, is flechts van hout opgeflagen, zij was weleer een flads schermfchool; doch werd in 1686, bij, gelegenheid van de overkomst veeler Franfch: vlugtelingen, tot eene kerk verbouwd Donderdags avonds houden de Waalen in de Wester Kerk gebed.

De Engelfche Presbijteriaanen, hebben hunne kerk op het Begyrenhof in de Kalverfraat weleer hadden de zogenaamde Brouwnisten nog eene kerk in de Barndefieeg, die naderhand ook door de Episcop aalen gebruikt werd, doch federt eenigen tijd is deeze gemeente bijna geheel verdweenen.

De Roomfchen hebben zo binnen de flad als even buiten de poorten, een groot getal kerkhuizen; behalven dat eenige voor naame leken nog Capellen in hunne eigene huizen hebben: federt weinige jaaren heeft deeze gemeente verlof verkregen om buiten de Raampoort, een eigenlijke kerk te bouwen, dat een zeer net, en allezins aan het oogmerk voldoend gebouw is

In de

Roomfche tijden bad dezelfde gemeente hier ter flede, behalven de kerken die thans door de Gereformeerden gebruikt worden. nog verfcheidene anderen, allen welken tot andere einden gefchikt zijn geworden; op den hoek van de Vrouwensteeg stond. er een die in huizen veranderd is: wat verder op den Nieuwen-' dijk was de St. Jacobs Capel, die mede in huizen veranderd is, be halven het torentjen, dat tot voor nog maar weinige jaaren boven de daken, uitftak en door Kerkmeesteren van de Nieuwe Kerk moest on derhouden worden, om dat de goederen van de gemelde Capelle' aan die kerk gemaakt zijn: federt is het gezegde torentjen afgebroken.

De Lutherfchen hebben tot op onzen tijd hier ter flede Nechts twee kerken gehad, de Oude, en de Nieuwe beiden zijn zeer ruime gebouwen, kuntiende, vooral wegens de gaanderijen die er boven elkander in gemaakt zijn, veel volks bevatten. - De Nieuwe is een zwaar cirkelrond gebouw, waarvan de kap gedekt is met koperene plaaten, door Karel den eifden, Koning van Zweeden, aan deeze kerk gefchonken: in iedere deezer kerken is éen fraai orgel, en beiden, vooral de Nieuwe, zijn beziehs-` waardig Na dat decze Gemeente onlangs door een duisteren twist eene fcheuring ondergaan heeft, en verdeeld is geworden in die van het Oude, en die van het Nieuwe - licht, of wel is

het eerstgemelde gedeelte bekend, bij den naam van De Her ftelde Gemeente, is er nog eene Luthersche Kerk (naam!ijk voor de uitgewekenen, of de Herftelden,) alhier gebouwd, ter plaatfe alwaar het Dolhuis geftaan heeft: 't is een ruim gebouw, doch zonder eenigen cieraad.

De Remonftranten hebben hier ter ftede een aartig kerkjen, op de Keizersgracht bij de Prinfenftraat: er is een goed orgel in. De volgende zijn de Doopsgezinde Kerken: van de Vereenigde Vlaamsche en Waterlandfche, het Lam, dus genoemd naar eene brouwerij van dien naam welke er weleer ftond: De kerk bij de toren, om dat zij bij de Fan Roodepoorts toren ftaat; langen tijd heeft deeze den naam van de Spijker gedragen, om dat zij ge bouwd is op eene plaats alwaar weleer een spijker-pakhuis ftond: De Zon, behoorende aan de afgezonderde Vlaamsche Doops gezinden: alle deeze kerkjens zijn wel klein, maar echter aan het oogmerk zeer voldoende: weleer hadden de oude Vlaamingen nog een kerk, De Kruikjens, dus genoemd naar een herberg van dien naam daar naast ftaande; en de Vriefche Doopsgezinden eene andere, De Arke Noachs, genaamd ; doch beiden zijn niet meer in wezen. De Collegianten vergaderen boven 't weeshuis dier Gemeente, op de Keizersgracht over den gewezenen fchouwburg.

Nabij de Remonftranten Kerk, hebben de Kwaakers eene ver gaderplaats, kenbaar aan een' driehoek, die boven den ingang staat.

In de Houttainen vergaderen de Hernhutters: ook hebben de Perfiaanen hier ter fiede een net kerkjen; er is ook nog een kleine en nette Griekfche Kerk; op de Oudezijds Voorburgwal; schuin over de Oude Kerk.

De Portugeefche en Hoogduitfche Fooden, hebben er voords jeder eene aanzienlijke fijnagoge, die, vooral de eerstgemelde, der bezichtiginge van den vreemdeling overwaardig zijn.

Offchoon nu in de meeste Gereformeerde Kerken, zo wel als in de Oude- en Nieuwe van de Lutherschen, (naamlijk aan het Nieuwe licht behoorende,) begraaven worde, (die van het Oude licht hebben zig een kerkhof op Muiderberg verkozen; zie onze beschrijving van dat dorpjen;) zijn er echter hier ter ftede nog vijf groote kerkhoven, aan afgelegene oorden der ftad: de Fooden hebben er drie buiten de ftad; één te Ouderkerk, één te Muiderberg, en één nabij Zeeburg.

Zijn de kerken te Amfteldam, gelijk gebleken is veelen, de verdere Godsdienftige Geftichten zijn er nog veel talrijker: wij zullen de voornaamften met een enkel woord aanstippen.

こ

Het St. Pieters Gasthuis, dat zijnen naam ontleent van één der Gasthuizen welken weleer hier ter ftede waren, komt eerst in aanmerking: het was in oude tijde de Kloosters der Oude en Nieuwe Nonnen: alles wat hierin gevonden wordt is ongemeen aan het oogmerk voldoende; het heeft zijne eigene bakkerij en brouwerij, ook is er de flads Apotheek in geplaatst: even binnen de groote poort is een Beiert, alwaar de bedelaars en arme vreemdelingen drie nachten om niet kunnen logeeren, ontvangende des avonds en morgens ook fpijs en drank.

Het tegenwoordige Verbandhuis, ook in het Gasthuis zijnde, was weleer het Pesthuis, dat omtrent den jaare 1616 van daar naar buiten de Leidsche poort verplaatst, en te klein geworden zijnde, in 1630 weder verplaatst werd, daar het thans nog gezien wordt, mede buiten de Leidfche poort, een goed ftuk wegs landwaards in gelegen: in 1732 is het geheel verbrand; doch 't werd terstond weder herbouwd, juist 200 voeten lang en breed, en rondsom met een graft omgeven: ter zijde heeft het een eigen kerkhof, waarop ook fommigen met den dood geftraften begraven worden Toen het Dolhuis weggenomen zoude worden, ter bouwinge van een kerk voor de Herfelde Lutherfche Gemeente, werd aan dit huis een ruimen vleugel gebouwd, die thans voor een Delhuis dient.

Het Oude Mannen- en Vrouwen-huis, ftaande naast het Gasthuis: dit werd gebouwd uit een loterij, door de Wethouderschap in 1600 opgefteld: het staat op een gedeelte gronds van * Oude Nonneklooster, is een zeer royaal gebouw, en alle zins bezienswaardig: het is niet aangelegd voor armen maar begunstigden, die er een aangenaam leven leiden; zij moeten bij het inkomen eenig huisraad, doch voor hun eigen gebruik, medebrengen in 1605 werd in hetzelve een put gegraven van 232 voeten diep; bij welke graaving men onderscheidene beddingen gronds vond; onder anderen ter diepte van 72 voe. ten, één voet molm, en niet veel voeten dieper veele fchelpen en zechoorentjens voor weinige jaaren is dit gebouw, aan de eene zijde, (op de Kolveniers burgwal,) met een fraajen ftee nen poort vercierd; de doorgang vandaar naar de Oude zijds achterburgwal is overdekt, heeft aan de eene zijde uitzicht door veele fchuifraamen op de opene plaats of 't bleekveld van 't huis, en aan de andere zijde winkelkasfen, die aan galanteriekramere enz. verhuurd worden,

Het Burger weeshuis, was weleer het St. Lucie klooster in 1580 daartoe vervaardigd; vóór dien tijd was het fraai herbouwd Lo gement de Keizers kroon, het Burger weeshuis: dit huis is groot, aanzienlijk, en ook zeer rijk.

Her Diaconie weeshuis in de Zwaanenburgerstraat, is een gebouw van den jaare 1656; dit is mede ongeneen groot; heeft piet alleen zijn eigen Apotheek, maar ook artzenijtuin.

Het Diaconie - oude Mannen- en Vrouwen huis, ftaande op den Binnenamftel, doet ieder wegens zijne groote verbazen; maar meer nog als men het van binnen bezichtigt, door zijne inrichting en de orde die er over het algemeen in heerscht: het geheele ligchaam der Amsteldam fche Diaconie is bewonderens waardig, vooral wegens de onbedenkelijke fommen die het jaarlijks tot onderhoud poodig heeft.

Achter dit huis ontmoet men het Korvers of jen, in 1722 gefticht uit eene ervenis van den Heere JAN CORVER, OudSchepen en Raad der ftad: het staat onder beftuur van de Gereformeerde Diaconie, wordende er geene anderen dan gehuwde oude lieden zonder kinderen in geplaatst: zo één van bei den overlijdt moet de nablijvende in het Diaconie Oude mannen ▪ of vrouwen-huis, bovengemeld, overgaan een dergelijk hofjen is daar nabij nog onlangs gebouwd, uit eene ervenis van den Heere VAN MEKEREN.

Doet de Diaconie hier ter ftede zo veel aan haare Ledemaaten, de Huiszittenarmen, dat is die geene ledemaaten zijn, worden mede niet vergeten; de ruime uitdeelingen aan dezelven gefchieden thans op twee plaatfen, beisen mede overbeziens. waardig; naamlijk in het Oude zijds huis-zittenhuis, en in dat aan de Nieuwe zijde; het eerfte ftaat op de Korte houtgraft, op den grond van den Leprozen tuin, en het andere op de Prinfe graft bij de Leligraft; dit laatstgemelde heeft in de ftad drie Juime turffchuuren.

De Huiszittenmeesters hebben ook nog een Huitzitten wedu• wen Hof, in 1650 op den grond van 't Oud Karthuizers Kleos• ter gebouwd: het is almede ongemeen groot: in hetzelve wor den niet dan weduwen en hoogbejaarde dochters onderhouden: de kinderen der weduwen mogen bij hunne moeders woonen rot dat de meisjens agttien, en de jongens negentien jaaren be

teikt hebben.