Ook

Deze gem. bevat het d. Zuidbroek, benevens het geh. Uiterburen; beslaat, volgens het kadaster, eene oppervlakte van 1841 bund. 54 v. r. 54 v. ell., waaronder 1826 bund. 24 v. r. 11 v. ell. belastbaar land; telt 260 h., bewoond door 329 huisgez., uitmakende eene bevolking van ruim 1830 inw., die meest in landbouw en bandel in vee en koorn, alsmede in de scheepvaart hun bestaan vinden (1). heeft men er eene leerlooijerij, 2 blaauwverwerijen, 1 chicoreibranderij, 1 wind-rogge-, 1 schors- en pel-, 1 wind-olie- en 2 ros- en boekweitmolens. Voor eenige jaren had men er ook nog eene groote moutwijnstokerij uit aardappelen, doch deze is thans geheel gesloopt. De grond is in deze gem. vruchtbaar. Er zijn zand-, klei- en veengronden en naar den kant van den Muntendam, vindt men odoorn.

Het oostelijke gedeelte dezer gem. is het eerste gedeelte dat van den Dollard is ingedijkt, doch beeft geen bijzonderen naam. De indijking is geschied in het begin der zestiende eeuw, en beslaat eene uitgestrektheid van ongeveer 500 bunders.

De Herv., die er ruim 1670 in getal zijn, onder welke ongeveer 400 Ledematen, maken eene gem. uit, welke tot de klass. en ring van Winschoten behoort, en tot eersten Leeraar had Hermannos BORGESIUS, die er in 1596 stond en in 1607 opgevolgd werd door SAMUEL NEITZ. Tot in 1841 was Muntendam met deze gem. vereenigd, doch is toen eene afzonderlijke gem. geworden. De eerste, die na de afscheiding ZUIDBROEK alleen bediend heeft, is geweest IDZARD TINGA die in het jaar 1824 herwaarts kwam en er nog staat. Het beroep geschiedt door Stemgeregtigden, Kerkeraad en Kerkvoogden, welke beide laatste collegien elk ééne stem uitbrengen.

De Doopsgez., die men er ongeveer 100 telt, behooren tot de gem. van Sappemeer. De Evangel. Lath., die er wonen worden tot de gem. van Sappemeer gerekend. De 18 R. K., die er zijn, paròchiëren te Sappemeer. De 13 Israëlicten, die men er aantreft, be

hooren tot de ringsynagoge van Hoogezand.

:

Men heeft in deze gem. twee scholen als ééne te Zuidbroek en ééne te Viterburen, welke gezamenlijk gemiddeld door 300 leerlingen bezocht worden.

Het d. ZUIDBROEK ligt 3 u. W. ten N. van Winschoten, 4 u. Z. van Appingedam, aan de trekvaart van Groningen op Winschoten en den grindweg tusschen deze plaatsen. Oudtijds heette dit d. BROEK, of met betrekking op Westerbroek, aan de westzijde der Sappemeerster ook OOSTERBROEK, tenzij men stelle, dat het laatstgenoemde in den Dollart verdronken zij. De naam van BROEK is afkomstig van het moerassige der veenen, voor hare geregelde afgraving. Men telt er in de kom van het d. 120 h. en 800 inw.

veenen "

Het is een aanzienlijk, volkrijk en welbebouwd dorp, betwelk zeer verlevendigd wordt door den veelvuldigen doortogt van rijtuigen, schuiten en schepen, en uithoofde van den aard van den grond en het welig houtgewas bijzonder aangenaam is.

De kerk, welke vóór de Reformatie aan den H. PETRUS was toegewijd, is een hoog, deftig kruisgebouw, van binnen zeer fraai en van een nieuw en schoon orgel voorzien. De lage stompe toren staat afgezonderd, ten Z. O. van de kerk.

De dorpsschool wordt gemiddeld door een getal van 190 leerlingen bezocht.

(1) Op 1 Januarij 1819 behoorden er 7 zeeschepen thuis.

In de gem. ZUIDBROEK worden de zittingen van het kantongeregt gehouden; ook bestaat er een kantoor van registratie en een distributiekantoor van de brievenposterij.

Men heeft hier eene jaarlijksche veemarkt op den 10 Mei, doch in geval die dag op eenen Zaturdag of Zondag invalt, alsdan des Maɛndags daaraanvolgende; eene paardenmarkt op den laatsten Woensdag in Junij, en eene jaar en veemarkt op den tweeden Donderdag in September. Dit dorp is in vorige tijden de woonplaats geweest van de Heeren GOCKINGA, de vermogendste der Hoofdlingen in de Oldampien.

In het jaar 1401 werd het slot van EELKE Gоckinga, in Uiterburen gelegen, door de stad Groningen ingenomen en verwoest. Het heeft tot 1798 tot verblijf van den Drost van den Oldambte, die uit naam van de Regering der stad Groningen, als Heeren van den Oldambt, iu dat gedeelte der provincie de justitie en politie administreerde, gediend. Na het verlies der heerlijke regten heeft de Regering dier stad het aan een partikulier verkocht. Aan de vaart naar Groningen is voor eenige jaren een aanzienlijk buitenverblijf geslicht door wijlen Jonkheer SCATO LEWE VAN NIJENSTEIN, hetwelk thans toebehoort aan den Heer JOHAN GEORG KRAMER.

Het wapen dezer gem. bestaat uit eenen gemijterden Bisschop, hondende in de regterhand den staf en met de linkerhand zijn kleed of mantel optillende of vasthoudende.

ZUIDBROEK, gem. in den Crimpenre-waard, prov. Zuid-Holland, arr. Rotterdam, kant. Schoonhoven (9 k. d., 17 m. k., 3 s. d., 1 afd.); palende W. en N. W. aan de gem. Berkenwoude-en-Achterbroek, N. aan Stolwijk, O. aan Berg-Ambacht, Z. aan Lekkerkerk.

Deze gem. bevat den pold. Zuidbroek en daarin het gehucht Zuidbroek, bestaande uit 14, in eene strekking aan eenen rijweg staande, huizen, bewoond door 15 huisgez., uitmakende eene bevolking van raim 90 inw., die meest hun bestaan vinden in den hennepbouw, de veefokkerij en het kaasmaken. De gem. ZUIDBROEK beslaat eene opper vlakte van 248 bund. 84 v. r. 89 v. ell., alles belastbaar land.

De inw., die er allen Hervormd zijn, behooren tot de gem. van Lekkerkerk, doch gaan evenwel meest te Berkenwoude ter kerk, waar ook hunne dooden begraven worden, als wonende de ingezetenen omtrent een uur ver van Lekkerkerk; terwijl de wegen derwaarts in den winter bijna onbegaanbaar zijn.

Er is in deze gem. geen school, maar de kinderen genieten onderwijs te Berkenwoude en Bergambacht.

De gem. ZUIDBROEK maakt, sedert onbeugelijke jaren, een gedeelte uit van de heerlijkheid Lekkerkerk-en-Zuidbroek.

Tusschen Schout en geregte, mitsgaders de gemeene buren van ZuidBROEK ter eene en de Scholasters van den domn en Oudmunster te Utrecht ter andere zijde, voor den Hove van Holland, proces gevoerd zijnde over de henneptienden, zoo is, bij vonnis van dit hof, op den 17 Oc tober 1602, verklaard, dat die van ZUIDBROEK vrij waren van het geven van henneptienden.

Het geh. ZUIDBROEK ligt 3. O. ten N. van Rotterdam, 2 n. W. van Schoonhoven. Het Raadhuis is een gewoon boerenhuis.

ZUIDBROEK, pold. in den Crimpenrewaard, prov. Zuid-Holland, arr. Rotterdam, kant. Schoonhoven, gem. Zuidbroek, palende W. en N. W. aan den pold. Berkenwoude, N. aan den pold. Benedenheul, O. aan den Koolwijksche-polder en den Berg-Ambacht-polder, Z. aan den Hoeksche polder.

Deze pold. bestaat, volgens het kadaster, eene oppervlakte van 248 bund. 84 v. r. 89 v. ell., waaronder 242 bund. schothaar land; telt 14 h., waaronder 10 boerderijen, en wordt door eenen molen. op de boezem van den pold. Lekkerkerk, van het overtollige water ontlast. Het land ligt 1,39 ell. onder A. P. Het polderbestuur bestaat uit eenen Schout en drie Heemraden.

arr.

ZUIDBROEK, polderland in Rijnland, prov. Zuid-Holland, Leyden, kant. Noordwijk, gem. Noordwijk-Binnen-en-Buiten-Langeveld-en-Offem; palende N. aan de Geest, O. aan Brons geest, Z. aan Offem, W. aan den Noordzijder-polder.

ZUIDBROEKERDIEP (HET), gegraven vaart in het Oldambt, prov. Groningen, in eene zuidelijke rigting loopende van Zuidbroek, langs Veendam naar Wildervank.

ZUIDBROEK-VAN-HEEMSKERK, het zuidelijke gedeelte van den pold. Noord-en-Zuidbroek-van-Heemskerk, in Kennemerland, prov. Noord-Holland, eene oppervlakte beslaande van 171 bund. 69 v. r. 38 v. ell. Zie voorts HEEMSKERK (NOORD En-Zuidbroek-Van-).

ZUID-BUITEN-POLDER (DE), onbehuisde pold. in het eil. van Dordrecht, prov. Zuid-Holland. Zie DOBBELDAM (ZUID-BUITEN-POLDER-VAN).

Zie

ZUIDBURG, volgens sommigen de ware naam van de d. Oost-SouBURG en WEST-SOUBURG, op het eil. Walcheren, prov. Zeeland. SOUBURG (OOST-) en SOUBURG (WEST-).

ZUIDBROEK, geh. in Zalland, prov. Overijssel, arr. Zwolle, gem. Zwollerkerspel.

en kant. ZUIDBUURT of Zuiderbuurt, b. in Rijnland, prov. Zuid-Holland, arr., kant. en 1 u. Z. van Leyden, gem. en 10 min. Z. van Soeterwoude; met 16 h. en ongeveer 120 inw. In deze b. staat de

R. K. kerk van de stat. Soeterwoude.

ZUIDBUURT (DE), geh. op het eil. Schokland, prov. Overijssel. Zie ZUIDERBUURT.

ZUID-CATS-ST. ANNA-EN-SPARKS-POLDER, dijkaadje in StaatsVlaanderen, prov. Zeeland, arr. Goes, kant. Axel, distr. Hulst, gedeeltelijk gem. Axel, gedeeltelijk gem. Neuzen; palende N. W. aan den Noord-polder, N. aan den Serlippens-polder, O. aan den Zaamslagpolder, Z. aan den Nieuw-Egelantier-polder, W. aan den Oud-Zevenaar-polder, den Groote-Zoute-polder en den Kleine-Zoute-polder.

eene

Deze dijkaadje, welke in het jaar 1617 beverscht is, bestaat uit den St. Anna-polder, den Cats-polder, den Sparks-polder en den Zuid-polder, beslaat, volgens het kadaster, oppervlakte van 358 bund. 74 v. r. 62 v. ell. en daaronder 355 bund. 40 v. r. 14 v. ell. schotbaar land. Men telt er 16 h., waaronder 11 boerderijen. Zij wordt door duikers van het overtollige water ontlast op den Zaamslag-en-Koegors-polder. Het bestuur bestaat uit eenen Dijkgraaf, eenen Gezworene en een Ontvanger.

ZUIDDIEP (HET), voorm. vaarwater in het Haringvliet, prov. ZuidHolland, hetwelk ten Z. van de voorm. plaat Flakkee liep. Nadat dit vaarwater door verloop van tijd was verengd en verzand , is, in het jaar 1759, de haven van Middelharnis daardoor en door de plaat heen verlengd tot aan het Noorddiep

ZUIDDIEP (HET), voorm. water in Staats-Vlaanderen, prov. Zeeland, dat in eene zuidoostelijke rigting, van IJzendijke naar den Braakman, tusschen de heerl. Watervliet en het Land-van-Biervliet liep en in 1688 is ingedijkt.

ZUIDDIEPE (HET GROOT-), pold. in Staats-Vlaanderen, gedeeltelijk in het Vrije-van Sluis, gedeeltelijk in het Committimus, prov. Zeeland, arr. Middelburg, kant. Oostburg, distr. Sluis, gedeeltelijk gem. IJzendijke, gedeeltelijk gem. Biervliet, palende N. aan het klein Zuiddiepe, O. en Z. aan den Nieuwe-Passegeule-polder, W. Groote-Jonk vrouw-polder-benoorden.

aan den

Deze polder die in 1688 bedijkt werd, doch in 1755 door het verleggen van de afwatering der Passegeule en het graven der Linie (zie dat art.) veel grond verloor, is groot, volgens bet kadaster, 196 bund. 80 v. r. 3 v. ell., van welke 190 bund. 87 v. r. 13 v. ell. onder IJzendijke, en 5 bund. 95 v. r. 90 v. ell. onder Biervliet ; onder 1Jzendijke, staan daarin 11 huizen waaronder twee hofsteden; onder Biervliet geene. De schotbare grootte staat niet afzonderlijk vermeld. Zie verder het art. ZUIDDIEPE-POLDER (DE GROOT-EN-KLEIN-).

ZUIDDIEPE (HET KLEIN-), polder in Staats-Vlaanderen, gedeeltelijk in het Vrije-van-Sluis, gedeeltelijk in het Committimus, prov. Zeeland, arr. Middelburg, kant. Oostburg, distr. Sluis, gedeeltelijk gem. IJzendijke, gedeeltelijk gem. Biervliet, palende N. aan den Oranje-polder, N. O. aan den St. Anna-polder, O. aan den NieuwePassegeule-polder, Z. aan het Groot-Zuiddiepe, W. aan den GrooteJonkvrouw-polder-benoorden.

Deze polder, welke omstreeks 1660 en 1670 bedijkt is, beslaat, volgens het kadaster, eene oppervlakte van 30 bund. 81 v. r. 20 v. ell., van welke onder IJzendijke 18 bund. 71 v. r. 20 v. ell., en onder Biervliet 12 bund, 10 v. r. Onder IJzendijke staat daarin slechts één woonhuis, onder Bierliet geen. De schotbare grootte wordt niet afzonderlijk berekend. Zie verder het volgende art.

ZUIDDIEPE-POLDER (DE-GROOT-EN-KLEIN), twee naast elkander gelegene polders onder een polderbestuur in Staats-Vlaanderen, gedeeltelijk in het Vrije-van Sluis, gedeeltelijk in het Committimus, prov. Zeeland, arr. Middelburg, kant. Oostburg, distr. Sluis, gedeeltelijk gem. IJzendijke, gedeeltelijk gem. Biervliet, te zamen eene oppervlakte beslaande van 237 bund. 61 v. r. 23 v. ell.; de schotbare grootte is 193 bund. 34 v. r. 79 v. ell. De afwatering geschiedt door de sluis der Zeven- (Zes-) Vereenigde-polders in den Braakman. Het polderbestuur bestaat uit eenen Dijkgraaf, eenen Gezworene en eenen Ontvanger Griffier, van iedere polder afzonderlijk sprekende zegt men meestal HET GROOT-Zuiddiepe of met Klein-ZuidDIEPE. Zie de beide voorgaande art.

Deze polders zijn bij den watervloed van 14 en 15 Januarij 1808 ondergeloopen, doch later weder beverscht.

ZUIDDIJK (DE), ook genoemd den NIEUWEN-ZEEDIJK. zeedijk in het Land-van-Voorne, prov. Zuid-Holland, loopende, bezuiden den NieuwHellevoetsche-polder, van het glacis der vesting Hellevoetsluis, westwaarts tot aan den westdijk van genoemden polder. Aan dezen dijk ligt eene vervallen kustbatterij.

ZUIDDISTRIKTEN (DE), landstreek in Oost-Indië, op het Sundasche eil. Celebes. Zie Zuider-distriktEN.

ZUIDDORPE, gem. in Staats-Vlaanderen, in het Overambachtvan- -Axel, prov. Zeeland, arr. Goes, kant. Axel, distr. Hulst (5 k. d., 11 m. k., 5 s. d.); palende N. aan de gem. Westdorpe en Axel, O. aan Koewacht, Z. aan de gem. Overslag en aan de Belgische gem. Wachtebeke, W. aan de Belgische gem. Wachtebeke en Selzaete.

Deze gem, bestaat uit het d. Zuiddorpe, met de polders Zuiddorpe-noorddeel, Zuiddorpe-zuiddeel en het Lippenspoldertje; voorts gedeelten van den Moerspui-polder, van den Polder-beoosten-en-bewesten- Blij en van den Canisvlietpolder. Zij beslaat eene kadastrale uitgestrektheid van 1042 bund. 1 v. r. 87 v. ell., waaronder 1041 bund. 43 v. r. 93 v. ell. belastbaar land; telt 170 h., bewoond door 184 huisgez, en ongeveer 930 zielen die meest hun bestaan vinden in den landbouw. Behalve een windkorenmolen en eene kleine leerlooijerij, bestaan hier geene fabrijken of trafijken. ·

De inw., die, uitgenomen de aldaar geplaatste ambtenaren, allen R. K. zijn, onder welke 780 Communikanten, maken eene par. uit welke thans tot het vic. van Breda, dek. van Hulst, behoort, door eenen Pastoor bediend wordt, en cene eigene begraafplaats heeft. De Berv. ambtenaren maken deel uit van de gem. Axel-en-Zuiddorpe. Op ons art. MOERSPOIFORT zijn, ten aanzien van de vroeger bestaan hebbende Herv. gemeente van de Moerspui-en-Zuiddorpe, inlichtingen medegedeeld, waarheen wij verwijzen; echter is reeds in 1580 te ZuidDORPE de Hervormde leer verkondigd, en wij vinden als Predikant aldaar vermeld ADRIAAN SCHIETEKATTE, die van anderen ook schijnt genoemd te wezen ADRIAAN ROTTIIN, doch van wien ons geene bijzonderheden zijn voorgekomen, dan alleen dat hij hoogstwaarschijnlijk zijne dienst aldaar heef: gestaakt, omtrent den jare 1583 of 1584, nadat de stad Axel aan PARMA was overgeleverd. Dit heeft geduurd tot na de reductie, als wanneer in 1647 Ds. Laurens van der Spiegel, uit Engeland overgekomen, den 31 Maart van dat jaar als Predikant is bevestigd voor de Herv. te ZUIDDORPE en de toenmalige forten Moerspui en St. Marc, doch deze is in 1648 reeds vertrokken naar Groede, in het Land-van-Kadzand, en vervangen door DAVID VAN LAEREN, die hier als Proponent kwam. Na dat het voormalig fort St. Marc was weggespoeld, heeft, van 1669 af, deze Herv. gemeente bestaan onder den naam van ZUIDDORPEEN-Moerspui, welke als eerste Predikant heeft gehad Ds. ANGELDS LOCLE, die den 5 Mei van dat jaar aldaar zijn dienstwerk heeft aanvaard, doch in het jaar 1674 naar Kruiningen, in Zuid-Beveland, vertrokken en opgevolgd is door LUDOVICUS WISSE, die, na het slechten van het Moerspuifort, te Axel is gaan wonen, alwaar bij in 1692 is overleden. Kort na zijne dood, in 1694, is ZuIDDORPE met Axel vereenigd, zoodat de volgende Leeraren ook Predikanten van Axel zijn geweest, doch derwijze dat de oudste Predikant 100 gulden meer tractement genoot. Intusscben is de Herv. gemeente te ZUIDDORPE van lieverlede, vooral sedert den oorlog met Frankrijk, in het begin en omstreeks het midden der vorige eeuw, zoodanig afgenomen, dat bier ook de diensten telkens zijn verminderd en eindelijk geheel hebben opgehouden.

Men heeft te ZUIDDORPE eene school in 1858, te gelijk met eene onderwijzerswoning, geheel nieuw opgebouwd, in welke school in den zomer gemiddeld aan ongeveer 100 en des winters aan 140 kinderen onderwijs gegeven wordt.

Het d. ZUIDDORPE, dat weleer veel grooter en uitgestrekter moet zijn geweest, doch door opvolgende oorlogen veel geleden heeft en aanmerkelijk is afgenomen, is thans echter nog een fraai, met opgaande boomen beplant en luchtig gebouwd, dorp. Het ligt omtrent u. Z. van Axel, 2 u. O. van Sas-van-Gent, 5 u. N. W. van Hulst, 7 u. Z. van Goes, in cene fraaije lommerrijke streek. Men heeft in de kom van het dorp 62 h., bewoond door 70 huisgez. en 360 zielen.