MAN GERARD VAS BREGGEL, die zich als zedeschrijver, beoefenaar der natuurlijke en vaderlandsche geschiedenis, penningkundige en tijnsche en Nederduitsche Dichter heeft doen kennen. Hij stond er van 1758 tot 1759.

AMEIDESCHE-SLUIZEN, gemetselde sluizen, prov. Zuid-Holland, gem. en 10 min. O. van Ameide, vroeger gediend hebbende, om bet water van den Zederik, met behulp van 13 windmolens, op de Lek te voeren. Sedert het aanleggen van het Zederikkanaal en bet oprigten van den stoomwatermolen aan den Arkelschendam zijn, in 1828, de molens afgebroken en later van de vier sluizen, drie af-" gedamd. Van die sluizen ontleent eene kleine verzameling buizen, onder de gemeente Ameide behoorende, den naam Aan de sluizen. In 1672 was hier door de Staatsche troepen eene verschansing opgeworpen, welke door de Franschen werd ingenomen, ten gevolge waarvan Ameide werd geplunderd en verbrand."

*AMELAND, eil., heeft gemeenschap met de Friesche kust door een veer op Holwerd. Het beslaat, volgens het kadaster, eene oppervlakte van 6070 bund. 45 v. r. 41 v. ell, waaronder 5993 bund. 81 v. r. 51 v. ell, schotbaar land; telt 420 h., bewoond door 481 huisgez., uitmakende eene bevolking van ongeveer 2000 inw. Het grietenijhuis staat te Nes. De stat. der R. K. behoort tot het aartspr. van Friesland, De vlag van het eil. bestaat uit zes horizontale strepen, afwisselend blaauw en wit; in de drie blaauwe eene staande halve maan van wit.

-

*AMELANDE, is ook wel HAMELAND, Amelande, HAMMELAND en HaxarLAND genaamd en schijnt ook Trahammolant, d. i. OVERHAMELAND, genaamd te zijn. De naamsoorsprong is onzeker. Dit land behoorde niet onder Saksen en was in verscheidene onderdeelen of distrikten verdeeld.

*AMELISWAARD of AMELISWEERD, reg. 30 staat: Jonkheer Mr. HexDRIK, lees: Jonkheer HENDRIK. Het wapen van deze heerl. is een veld, verdeeld in acht golvende fascen van goud en keel. Dat der ridderhofstad is van goud met drie hanen van sabel, met kammen, baarden en pooten van keel, en vergezeld in het hoofd van de letters A en H.

*AMELISWAARD, veelal NIEUW-AMELISWEERD, is bij scheiding des boedels van Mr. PAULUS BOSCH VAN DRAKESTEIN (zie het vorige art. in het Woordenboek) toebedeeld aan Jonkheer Mr. WILLEM BOSCH VAn DrakeSTEIN, Lid van de Ridderschap der prov. Utrecht. Het wapen van NIEUW-ABELISWAARD is een veld van goud met drie hanen van sabel, met kammen, baarden en pooten van keel.

AMELTE, geh. in Rolder-dingspil, prov. Drenthe, arr,, adm. en jud. kant., gem. en u. O. ten Z. van Assen. Vroeger stonden er 2 h., thans slechts nog één h., bewoond door 2 huisgez., bestaande uit 8 zielen.

Het geh.

van de

*AMEN, staat: Rolde, dingspil, lees: Rolder-dingspil. AMEN ligt 1 u. 2. ten W. van Rolde en telt er 4 h. en 40 inw. AMENERODE, naar men wil, de oorspronkelijke naam ridderhofst. NIJENRODE, prov. Utrecht. Zie NIJENRODE. W. AMENEURTBOLLEN, plaat in het Noorden van de Zuiderzee, Z. W. van Terschelling, N. van den mond van het Schuitengat.

AMENOEBAN, rijk in Oost-Indië, op het eil. Timor. — Dit rijk ligt Z. Z. O. van Koepang en telt 12,000 zielen. Op de Zuidwestkust is een berghol, waaruit een zoo hevige luchistroom voortkomt, dat het ongenaakbaar is; de oorzaak van dit zeldzaam natuurverschijnsel is nog niet ontdekt.

AMER-DIEP, watertje, prov. Drenthe. Zie DUURSER-DIEP. W. AMERICA, landg. in Rijnland, prov. Zuid-Holland, arr. en 3 u. N. van Leyden, kant, en 24 u. N. O. van Noordwijk, gem. en i̟ u, N. ten O. van Hillegom, aan den grooten klinkerweg tusschen Haarlem en Leyden.

-

*AMERONGEN, gem., bevat den Koornwaardsche-polder, den Brienensche-polder en den Amerongensche-polder; heeft ongeveer 3000 bund. belastbaar land; telt 253 h., bewoond door 344 huisgez., nitmakende eene bevolking van ongeveer 1950 inw. Het d. AMERONGEN, van ouds LOTE genaamd, ligt 2 u. W. N. W. van Rhenen. Het gemeentehuis is een aanzienlijk gebouw. Ten Z. van het d. is het Wielsche-veer over den Rijn. Het dezer wapen gem. is een schild van keel, met eene bande, vergezeld ter wederzijden van drie leliën, alles van zilver. AMERONGEN, fort in Oost-Indië, op het Sundasche eil. Sumatra, resid. Ayer-Bangies, in het lands. Raauw. Er houdt aldaar een Adsistent-Resident zijn verblijf. In het jaar 1833 verdedigde zich in dat fort de Majoor EYLERS, met eene kleine bezetting, deels uit Batahks bestaande, tegen eenen overmagtigen vijand. Gedurende veertien dagen kampten de dapperen inwendig tegen honger en gebrek uitwendig tegen talrijke vijanden, door dweeperij opgewonden, zonder dat zij het echter opgaven.

* AMERONGEN (HET HUIS-TE-) was vroeger eene ridderhofst. Het staat ten Z. W. van de kerk van Amerongen.

prov.

AMERONGENSCHE-POLDER, pold. in het Overkwartier der Utrecht arr. Amersfoort, kant. Rhenen, gem. Amerongen; palende N. aan het dorp, O. aan Rhenen, Z. aan den Rijn, W. aan eenen anderen polder. Deze pold., welke in het jaar 1784 bedijkt is, beslaat, volgens het kadaster, cene oppervlakte van ruim 500 bund., alles schotbaar land; en wordt door 3 sluizen, op den Rijn, van het overtollige water ontlast.

AMERONGENSCHE-WAARDEN, uiterwaard in het Overkwartier der prov. Utrecht, arr. Amersfoort, kant. Rhenen, gem. Amerongen; palende N. W. en N. aan den Lekdijk-bovendams en het dorp, 0. aan Rhenen, Z. aan de Geldersche-waarden. Deze uiterwaard,

welke in het jaar 1784 bedijkt is, beslaat, volgens het kadaster, eene oppervlakte van ruim 500 bund. alles schotbaar land; telt 2 h., waaronder het Huis te-Amerongen, in eene bedijking besloten. De uiterwaard watert uit op den Rijn, door een sluisje, wijd 1,10 ell., welks vloer 1,80 ell. onder middelbaren rivierstand ligt.

AMERONGENSCHE-WATERING (DE), water in het Overkwartier der prov. Utrecht, welke aan den Rijndijk, een begin neemt, in eene noordwestelijke rigting de grensscheiding tusschen de gem. Leersum en Amerongen uitmaakt, daarna, zuidwestwaarts loopende, eerst de grensscheiding tusschen Amerongen en Over-en-Neder-Langbroek en eindelijk tusschen deze laatste gem. en Wijk-bij-Duurstede vormt, waarna het zich in den Kromme-Rijn ontlast.

AMERONGEN-VAN-TUYL, wijk der st. Bandjarmasing, in OostIndië, op het eil. Borneo. Er ligt aldaar cene schans.

AMERPLAAT (DE), onbehuisde pold. in den Biesbosch, prov. NoordBraband, Vierde distr., arr. Breda, kant. Oosterhout, gem. Madeen-Drimmelen; palende N. W. aan omkade gronden en aan de Keesjeskil, N. O. aan het Gat-van-de-Zuiderklip, Z. O. aan het DiepeGat, Z. W. aan de onomkade Amerplaten. Deze pold., welke in XIII. DEEL.

35

het jaar 1839 bedijkt is, beslaat, volgens het kadaster, eene oppervlakte van 69 bund., en watert uit op de Keesjeskil. Het land hgt 0,45 ell. boven A. P. De hoogte der dijken is 2,64 ell. en wordt bestuurd door den eigenaar.

AMERPLATEN (DE), vier platen in den Biesbosch, prov. NoordBraband, Vierde distr., arr. Breda, kant. Oosterhout, gem. Madeen-Drimmelen; palende N. W. aan het Gat-van-Kerkesloot en de Keesjeskil, N. O. aan de omnkade Amerplaat, Z. O. aan het Aarde-gat, Z. aan den Amer.

AMERSCHOT; adell. b. in het graafs. Zutphen, in de heerl. Borculo, prov. Gelderland, distr., arr. en 5 u. O. van Zutphen, kant. en 24 u. 7. 0. van Lochem, gem. en u. Z. W. van Borculo. AMERSENFORT, oude naam van de st. AMERSFOORT, in Eemland, prov. Utrecht. Zie AMERSFOORT. W.

AMERSFOORT, arr., bevat de volgende 3 kant.: Amersfoort, Rhenen en Wijk-bij-Duurstede; beslaat, volgens het kadaster, eene oppervlakte van 70,769 bund. 19 v. r. 17 v. ell., waaronder 69,529 bund. 96 v. r. 86 v. ell. belastbaar land, en telt 7730 h., bewoond door 9721 huisgez., uitmakende eene bevolking van 51,000 inw.

AMERSFOORT, kant. no. 1 en 2 maken thans slechts één kant. uit. Zie het volgende art.

AMERSFOORT, kant., prov. Utrecht, arr. Amersfoort; palende N. aan de Zuiderzee, O, aan de prov. Gelderland, Z. aan de kant. Rhenen en Wijk-bij-Duurstede, W. aan het arr. Utrecht en de prov. Noord-Holland. Het bevat de volgende 11 gem.: Amersfoort, het Hoogland, Stoutenburg, Duits, Bunschoten, Eemnes-Binnen-en-Buitendijks, Baarn, de Vuursche, Soest, Leusden en Woudenberg; beslaat, volgens het kadaster, oppervlakte van 29,689 bund. 9 v. r. 31 v. ell.,. waaronder 29,370 bund. 55 v. r. 25 v. ell. belastbaar land, en telt 4547 h., bewoond door 5234 huisgez., uitmakende eene bevolking van 15,000 inw.

eene

AMERSFOORT, synagogaal ressort der Nederduitsche Israëlieten, prov. Utrecht, verdeeld in eene hoofdsynagoge, zijnde die te Amersfoort, vier ringsynagogen, als: te Utrecht, te Maarssen, Wijkbij-Duurstede en te Veenendaal, benevens twee bijkerken: te Rhenen en te IJsselstein, staande onder het rabinaal ressort van eenen Opper-Rabijn, die te Amersfoort zijne standplaats heeft. Men telt er 430 zielen.

* AMERSFOORT, gem., beslaat eene oppervlakte van 2262 bund. 18 v. r. 29 v. ell., waaronder 2200 bund. 12 v. r. 13 v. ell. belastbaar land; telt 2311 h., bewoond door 2630 huisgez., uitmakende eene bevolking van ongeveer 13,000 zielen. De eerste, die bier het leeraarambt heeft waargenomen, is geweest RUTGERUS TOPANDER, die in het jaar 1579 herwaarts kwam. De eerste tweede Predikant is geweest HERMANNUS RUTGERMAN, die in het jaar 1579 herwaarts kwam. De eerste derde Predikant is geweest EVERARDUS LOTIUS, die in het jaar 1586 herwaarts kwam. Het orgel in de ferv. kerk door ouderdom en gebreken bijna onbruikbaar geworden zijnde, is in het jaar 1845 vervangen door een geheel nieuw sierlijk orgel, op eene veel voegzamere plaats van het kerkgebouw, vervaardigd door den Heer NABER, orgelmaker te Deventer. De eerste, die in de Evangel. Luth. gem. te AMERSFOORT het leeraarambt heeft waargenomen, is geweest WILHELMUS GEORGIUS SCRUBLERUS, die omtrent het jaar 1683 beroepen werd en in 1702 tot Veldprediker onder een Deensch regiment werd

ou

aangesteld. De Remonstrantsche gem. werd, in 1621, met Wo denberg en Bunschoten, bediend, en voor de drie laatste maanden door HENRICUS HOLLINGERUS. Door de vergadering in 1624, werden voor het geheele Sticht drie Predikanten, doch geene bijzondere gemeenten aan elk hunner aangewezen. Zij waren ISAACUS FREDERICI, JOHANNES MONACHIUS en MATHEUS ADRIANUS BURGIUS. In 1630 werd voor het halfjaar HENRICUS WELSING bij continuatie aangesteld. Bij de verzorging der kerken met vaste Leeraars behoorde AMERSFOORT onder de plaatsen, naar welke THEOPHILUS RIJCKEWAERT Commissie kreeg, om over de bediening en het onderhoud te spreken. Toen werd zij nog of weder bediend door WELSING, en deze bleef daar tot de komst, in 1632, van SAMUEL NAERANUS, voormaals Predikant te Vlaardingen, die in 1641 overleed, Gedurende de dienst van zijnen opvolger NICOLAAS LACHTEROP, bekwam de gem. in 1652 eenen tweeden Predikant in HENRICUS MONA CHIUS, Dit schijnt echter niet om de uitbreiding der gemeente, maar om de zwakke dienst van den eersten Predikant geschied te zijn. Het duurde slechts tot 1657, toen de Broederschap zich genoodzaakt zag, wegens herhaalde oncenigheid tusschen Leeraar en gem., de beide Leeraren te ontslaan, waarop alleen JUSTOS GEESTERANUS van Zwammerdam beroepen werd, die in 1662 naar Alkınaar vertrok. Na het beroepen van DIRK COCKUYT, naar Hoorn, in 1812, werd de gem..om de maand bediend door de Predikanten JAN JACOB VAN OORDE en GERARD Brandt MAAS. voorts door den Curator verzorgd, tot dat de Leeraar van Utrecht in 1816 de geregelde dienstvervulling op zich nam. De gem. van de oude Clerezij der R. K. telt hier ongeveer 170 zielen, en heeft eene kerk, welke door eenen Pastoor bediend wordt. Zij was vroeger in twee parochien verdeeld, welke sedert 1835 inééngesmolten zijn. De kerk van de opgehevene parochie is echter aan deze gebleven, als verbonden zijnde en dienende tot kapel aan het seminarium, hetwelk in het jaar 1726 tot opleiding van Priesters, ten dienste van die gezindte, alhier is gesticht. Het gebouw van dit seminarium heeft in de laatste jaren belangrijke herstellingen ondergaan. De kweekelingen, welke daarin gehuisvest worden, en wier getal ongeveer 20 à 30 bedraagt, genieten in dat gesticht zoowel lager, als middelbaar en hooger onderwijs, terwijl diegenen onder hen, welke tot den geestelijken stand bestemd zijn, inzonderheid de godgeleerdheid beoefenen. Het opperbestuur van dit seminarium behoort aan den Aartsbisschop der Clerezy en het inwendig beheer wordt, onder toezigt van Provisoren, uitgeoefend door eenen President. Voor het onderwijs zijn er twee Professoren en enkele andere leermeesters. Uit dit gesticht worden de geestelijken getrokken, welke bij de kerkgemeenten van deze gezindte in Nederland en op het eiland Noordstrand, in Denemarken, in bediening gesteld worden, door den Aartsbisschop van Utrecht en door den Bisschop van Haarlem, ieder voor zoo veel hun ressort betreft. Behalve het klooster der Franciskanen had men hier, vóór de Reformatie, nog de volgende kloosters: het St. Jansklooster, achter de Kamp, thans vervangen door eene in het jaar 1841 gebouwde Paardenstalling voor het garnizoen; het St. Maria's hof, aan den Singel, waarvan de gebouwen thans dienen tot Burgerweeshuis; het St. Agnieten-klooster, op de Glashorst, thans het Lokaal van de Arrondissements-Regtbank; het St. Agatha-klooster, op het Zand, dat na de Kerkhervorming in burgerhuizen veranderd of tot andere gebruiken geschikt gemaakt is; het St. Barbara-klooster, in de Muurhuizen, waarvan de gebouwen

thaus dienen tot school voor R. K. kinderen; het Cellezustersklooster, later vervangen door het bovengenoemde St.Mariashof; het Minderbroeders-klooster, op den Singel, naast St. Pietersgasthuis, tegenwoordig dienende tot Kazerne; ook had men er nog de Heilige Geest-kapel, op de Langestraat, thans de Luthersche kerk, en de St. Annakapel, in de Pothstraat, tegenwoordig ingerigt tot liefdadig gesticht, genaamd de Poth. Men heeft te AMERSFOORT nog eene Bank van Leening. Het Departement der Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen, bezit eene De partementaalschool met 60 leerlingen, eene Herhaling- en Handwerkschool, de Anna Paulownabewaarschool, eene Leesbibliotheek en eene Commissie tot werkverschaffing aan behoeftigen, Er bestaan te AMERSFOORT thans twee zijdeweverijen. In 1837 zijn er twee nieuwe fabrijken tot het weven van katoenen stoffen opgerigt en in 1838 eene likeurstokerij. Verder heeft men er nog 2 boekdrukkerijen, 4 leerlooijerijen, kunstazijnfabrijk. Behalve de reeds in het hoofdwerk vermelde zijn aldaar nog de volgende vermaarde mannen geboren: de Godgeleerden: G. DE BRUIN, geb. 6 Maart 1618 † † Julij 1653 als Hoogleeraar in de Godgeleerdheid te Utrecht en JACOBUS DERMOUT, geb. 22 Februarij 1802, † 26 November 1845, als Predikant te Leyden. De Schilders: JACOMO VAN STAVEREN, uit de zeventiende eeuw; MATTHIAS WITHOOS, geb. in 1627, † in 1703, zijne zonen JoHANNES WITHOOS, geb. in 1648, † in 1685; PIETER WITHOOS, geb. in 1634, † in 1695, en FRANS WITHOOS, † in 1703; JOHANNES HOORN, geb. in 1755, † in 1853; JAN APELDOORN, geb. 27 Jan. 1765, +10 Feb. 1838; alsmede de Schilderes ALIDA WITHOos, uit de zeventiende eeuw. AMERSFORTHE en AMESFORDE, oude namen van AMERSFOORT. AMERSGAT (HET), water, prov. Zuid-Holland, in het Scheurdiep uitloopende.

AMERZODEN, d., prov. Gelderland. Zie AMMERZODEN. W. en A. AMFOANG, rijk in Oost-Indië, op het eil. Timor, op het midden der Zuidoostkust. Men telt er 12,000 zielen.

AMFOANG, bergketen op het cil. Timor. Welke over het geheele eiland loopt en op vele plaatsen steil en moeijelijk te beklimmen is. AMISFURTUM, Latijnsche naam van de st. AMERSFOORT, prov. Utrecht. Zie AMERSFOORT. W. en A.

AMIT, d. in Oost-Indië, resid. Amboina. Zie AMETH. W. AMMELROIJEN, naam, dien de landlieden geven aan het d. Ax

MERZODEN. Zie dat woord. W. en A.

* AMMERS (GROOT-) paalt Z. W. aan Laag-Blokland; bevat ook de pold. de Binnen-Nes en de Buiten-Nes; heeft 1358 bund. 51 v. r. 79 v. ell. schotbaar land, en telt 160 h., bewoond door 181 huisgez., uitmakende eene bevolking van 1000 inw. De eerste, die in deze gem. het leeraarambt heeft waargenomen, is geweest MARTINUS BACHUSTUS, die in het jaar 1591 herwaarts kwam en in het jaar 1594 overleed of vertrok. Het d. GROOT-AMMERS ligt ruim žu. W. Z. W. van Nieuwpoort, aan den Lekdijk, en heeft over de Lek een schuitenveer op Ammerstol.

*AMMERS-GRAVELAND) grenst N. aan Gelkenes, O. aan den Langeraksche-polder, Z. aan Achterland, W. aan den Poider-van-Brandwijk.

Deze potd. beslaat, volgens bet kadaster, cene oppervlakte van 609 bund. 60 v. r. 87 v. eli., waaronder 515 bund. 58 v. r. 10 v. ell. schotbaar land; telt 38 h., waaronder 20 boerderijen. Het land ligt 0,88 ell. onder A. P.