waargenomen, is geweest CHRISTIAAN JAN VAN KETWICH, Theol. Doct., die den 4 Mei 1845 bevestigd is en in het jaar 1849 naar Schoonhoven vertrok. De kerk, een klein, eenvoudig, net en doelmatig ingerigt gebouw, zonder toren of orgel, is den 1 December 1844 ingewijd en staat een weinig achter bovenvermelde rij huizen.

--

De weinige Doopsgez., die er wonen, behooren tot de gem. van Haarlem. De enkele Evang. Luth., die er is, wordt tot de gem. van Beverwijk gerekend. De R. K., van welke men er 250 telt, parochiëren te Schoten en te Driehuis.

Vóór de Reformatie stond hier eene kapel, ter eere van den Almagtigen God en van den H. PATRICIUS, welke op het laatst der veertiende eeuw gesticht was, door Heer JAN VAN BREDERODE, gehuwd met eene dochter van Heer WILLEN VAN ABCOUDE. Hij was korten tijd te voren uit lerland teruggekomen, waar hij St. Patricius vuur bezocht had. Deze kapel is waarschijnlijk met de verandering van de openbare godsdienst te niet gegaan.

De dorpschool wordt gemiddeld door 100 leerlingen bezocht.

Men heeft er ook een distributie-kantoor voor de brievenposterij. Opu. W. ten Z. van hier liggen de bouwvallen van het Huiste-Brederode (zie BREDERODE [HET HUIS-TE-]) en het onlangs gebouwde krankzinnigengesticht, genaamd Meer-en-Berg.

Onder de vele hieromstreeks liggende buitenplaatsen, verdient vooral de hofstede Spaarnberg vermelding, wegens de belangrijke verzameling gewassen, die men er aantreft, toebehoorende aan den Heer A. VAN DER HOOP. Ook ontmoet men in de nabijheid van dit d. wijd beroemde vinkebanen, waar die vogels, in het najaar, met duizenden gevangen worden.

De kermis valt alhier in op den voorlaatsten Zondag in Julij.

Sommigen willen, dat hier in 1155 een gevecht tusschen de Dregter-Friezen, die omtrent Hoorn en Enkhuizen woonden, en de Kennemers is voorgevallen. Zekerder is het, dat nabij dit dorp, in 1573, een gevecht geleverd is tusschen de benden door SONOx, onder LAZARUS MULLER en CORNElis van EverdingEN afgezonden, om Haarlem te ontzetten, en de Spanjaarden, waarin de eerste eerst overwinnaars waren, maar ten laatste geslagen werden.

ZANDPUNT, voorm. naam van de verl. plant. CROMMENIE, in Ne- · derlands-Guiana, kol. Suriname. Zie CROMMENIE.

ZANDPUNT (DE), de zuidwestpunt van het eil. Aruba, in WestIndië, tot de Curaçaosche-eilanden, behoorende; op 12° 30′ N.B. en 52° 21' W.L.

ZANDSCHEL (DE), gemeenlijk DE ZANDSEL genoemd, geh., gedeeltelijk in de Langestraat, gedeeltelijk in de Meijerij van 's Hertogenbosch, kw. Oisterwijk, prov. Noord-Braband, Tweede distr., arr. en 5 u. W. ten Z. van 's Hertogenbosch, kant. en 1 u. 2. W. van Waalwijk, gedeeltelijk gem, en u. Z. Z. O. van Capelle, gedeeltelijk gem en 12 u. N. W. van Loon-op-Zand; met 157 h. en 730 inw., waarvan 24 h. en 130 inw. onder Capelle, en 113 h. en 600 inw. onder Loon-op-Zand. Het bestaat eigenlijk uit 2 b., Hooge-Zandschel en Lage-Zandschel genaamd.

ZANDSCHEL (HOOGE-), b. in de Meijerij van 's Hertogenbosch, kw. Oisterwijk, prov. Noord-Braband, Tweede distr., arr. en 5 u. W. ten Z. van 's Hertogenbosch, kant. en 11⁄2 u. Z. W. van Waalwijk, gem. en 11⁄2 u. N. W. van Loon-op-Zand; met 76 h. en 410 inw. Het is het zuidelijke gedeelte van het geh. de Zandschel.

ZANDSCHEL (LAGE), b, gedeeltelijk in do Lanyestraat, gedeelte» lijk in de Meijerij van 's Hertogenbosch, kw. Oisterwijk, prov. NoordBraband, Tweede distr., arr. en 5 u. W. ten Z. van 's Hertogenbosch, kant. en 1 u. Z. W. van Waalwijk, gedeeltelijk gem. en 1 u. N. W. van Loon-op-Zand, gedeeltelijk gem. en u. Z. Z. O. van Capelle, 10 min. N. van Hooge-Zandschel; met 61 b. en 320 inw., van welke 37 h. en 190 inw. onder Loon-op-Zand, en 24 h. en 150 inw. onder Capelle. Het is het noordelijke gedeelte van het geh. de Zandschel.

Den 24 Februarij 1842 is hier brand ontstaan, waardoor een huis en eene schuur met 24 stuks paarden en hoornvee cene prooi der vlam- · men is geworden.

ZANDSCHE-POLDER (DE), pold. in Staats-Vlaanderen, in Hulster-ambacht, prov. Zeeland. Zie ZANDE-POLDER,

ZANDSLOOT (DE), watertje, prov. Friesland, kw. Oostergoo, griet. Achtkarspelen, hetwelk, uit de Twyzeler hooilanden voortkomende Noordoostwaarts aanstroomende, met eene kromme bogt, Zuidwaarts het dorp Buitenpost omloopt, van daar Oostwaarts langs den rijweg vloeit, en zich bij Steenharster-tille met de Groninger trekvaart vereenigt. ZANDSLOOT (DE), water in Rijnland, prov. Zuid-Holland, gem. Lisse, in cene oostelijke rigting van de Leydsche trekvaart, in de ringvaart van het Haarlemmermeer uitloopende.

ZANDSTEEG, weg in Zalland, prov. Overijssel, gem. Heino. ZANDSTRAAT, b in het Land-van-Ravestein, prov. Noord-Braband, Eerste distr., arr. en 41⁄2 u. O. N. O. van 's Hertogenbosch, kant, en 1 W. ten Z. van Grave, gem. en 10 min W. van Schaayk ; met 75 h. en 470 inw.

ZANDSTRATEN, geh. in de heerl. Geertruidenberg, prov. NoordBraband, Vierde distr., arr. en 2 u. N. van Breda, kant. en 11⁄2 u. N. W. van Oosterhout, gem. Made-en-Drimmelen, 10 min. O. van Made, waartoe het kerkelijk behoort; met 24 h. en 190 inw.

ZANDSTUIVE (DE), streek gronds, in Zalland, prov. Overijssel, arr. Deventer, kant. Ommen, gem. den Ham, in de Hammer-enLinder- marke.

Deze grond, door overstuiving, hier meer ginds minder, onder zand bedolven, gemiddeld ter hoogte van eene palm, beslaat eene oppervlakte van ongeveer 162 bund., en bestaat gedeeltelijk in grasgrond. gedeeltelijk in heidegrond, gedeeltelijk in hooge veengrond.

ZANDT (T), gem. in Fivelgo, prov. Groningen, arr. en kant Appingedam (1 k. d. 7 m. k. 4 s. d.); palende N. aan de gem. Uithuizermeden, O. aan Bierum, Z. aan Loppersum en Appingedam, W. aan Stedum

Deze gem. bevat de dorpen 't Zandt, Zeerijp, Leermens, Eenum en Oosterwijtwerd, benevens de geh. Zijldijk, Colhol, Korendijk en het Voorwerk; beslaat volgens het kadaster, cene oppervlakte van 3835 bund. 66 v. r. 13 v. ell., waaronder 3780 bund. 30 v. r. 69 v. ell. belastbaar land; telt 416 h., bewoond door 510 huisgez., uitmakende eene bevolking van ongeveer 2620 inw., die meest in landbouw hun bestaan vinden. Ook zijn er 4 wind-pelen 5 roggemolens.

De Herv., die er ruim 2400 in getal zijn, onder welke 330 Ledematen, maken de gem. van Leermens, Oosterwijtwerd-enEenum, 't Zandt en Zeerijp nit, welke in deze burgerlijke gem. 5 kerken hebben.

De Christelijke Afgescheidenen, die er ruim 70 in getal zijn, maken eene gem. uit. De eerste, die in deze gem. het leeraarambt heeft waargenomen is geweest PIETER MEINDERTS DIJKSTERNIUS, die in het jaar 1840 berwaarts kwam en in 1841 naar Dordrecht vertrok.

De Doopsgez., die men er ruim 150 telt, behooren tot de gem. van Leermens en Zijldijk, welke in deze burgerlijke gem. ieder eene kerk hebben. De R. K., die er ruim 20 zijn, parochiëren te Uithuizen-en-Appingedam. De 5 Isr., die men er aantreft, behooren tot de ringsynagoge van Appingedam.

-

Men heeft in deze gem. 6 scholen, als ééne te Eenum, ééne te Leermens, ééne te Oosterwijt werd, ééne te 't Zandt, ééne te Zeerijp, en ééne te Zijldijk, welke gezamelijk gemiddeld door 310 leerlingen worden bezocht.

Het dorp 'T ZANDT, het ZAND, het ZANDT of 'T SAND, oudtijds SANDE of SONDE, ligt 2 u. N. W. van Appingedam, 5 u. N. O. van Groningen. Het is cene aanzienlijke plaats, met eene ruime, breede, niet geplaveide straat, loopende zuid- en noordwaarts voorbij kerk en toren welke ten W. van de straat staan. Men telt er in de kom van het dorp 78 h. en ruim 510 inw., en met de kerkelijk daartoe behoorende geh. Colhol, Korendijk, het Voorwerk en Zijldijk, 194 h. en ongeveer 1250 inw. Het kerspel dat zeer uitgestrekt is, komt aan Hunsingo en met eene streek, tusschen Uithuizermeeden en Spijk door, aan den Eemsdijk. Men heeft er binnen- en buitendijks land; doch het buitendijks is sedert 1718 binnengedijkt.

De Herv., die er 750 in getal zijn, onder welke 120 Ledematen, maken eene gem. uit, welke tot de klass. van Appingedam, ring van Loppersum behoort. De eerste die hier het leeraarambt heeft waargenomen, is geweest HENRICUS HOUBINGIUS, die in 1597 van Appingedam beroepen was, en in 1693 overleed. Het patroonregt is hier bij onderscheidene collatoren en onder anderen bij de regering van Groningen,

De kerk heeft een ruim koor, waarvan het dak hooger is, dan dat van het schip. Dit gebouw is in eenen zeer netten staat; de predikstoel is ongemeen sierlijk, het orgel wordt geroemd. Aan dit bedehuis zijn nog enkele duifsteenen. De zware stompe toren staat aan den rijweg, ten oostzuidoosten afgezonderd van het kerkgebouw en prijkt, op zijn huisdak, met eene kleine spits, waarin een bengel of kleine klok hangt.

De kerk der Christ. Afgescheidenen heeft toren noch orgel. dorpschool wordt gemiddeld door ruim 90 leerlingen bezocht.

De

Men had er vroeger een Departement der Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen, dat den 14 Augustus 1831 was opgerigt, doch later te niet gegaan is.

Vroeger stonden hier den burg van Ompteda, twee burgen van Alberda, benevens Lissebon.

Een gedeelte van dit dorp maakte voorheen met Leermens, Eenum enum en de Rijp, éénen regtstoel uit, in onderscheidene toerbeurten afloopende; terwijl het andere gedeelte onder het Eesterregt behoorde; het langregt had het met Leermens, zijnde Eestrum en de Buiten Spijkumerweg een langregt op zich zelve.

De bedding van de oude Fivel, alhoewel thans toegewassen en begroeid, is onder dit dorp nog merkbaar genoeg en wel te onderscheiden aan de brokken van dijken, aan de schelpen, aan de kolk, bij de Wiel, en aan de ongemeene breedte.

XIII. DEEL.

6

Reeds in 1957 brak een nieuwe dijk op HET ZANDT bij een hoog getij door. In 1293 maakten de kerspellieden van 't ZANDT en anderen eenen dijkbrief, betreffende de ingedijkte landen. In 1317 werden er onder 'T ZANDT landerijen binnen gedijkt, waarvan het klooster van Wittewierum een derde toek wam; men ontwierp daarvoor eene beschikking en eenen dijkbrief, welke door de redgers van Fivelgo werd bevestigd en waarin de Zandtster zijl voorkomt (1). Er is eene oorkonde van 1424, waarin bepaald wordt, hoeveel scharen het klooster van Selwerd en het klooster van Wierum, benevens eenigen der ingezetenen en iemand, wonende bij de Nieuwe Zijl op het Zandtster hooge uiterdijk, hadden. Er was toen veel aangewonnen, sedert eene vorige verdeeling, zoodat men wegens elke vijfde schaar eene nieuwe verlangde. Van deze 370 scharen had Wierum 288 en Selwerd 15.

In April 1535 zijn in dit dorp eenige oproerige Wederdoopers en zoogenaamde geestdrijvers des nachts in menigte bijeengekomen om de godsdienst te verrigten. Onder hen waren een schoenmaker en een hovenier, die Godslasterlijke woorden uitbraakten, en met onbetamelijke woorden tegen de Priesters en Monniken niet alleen, maar ook tegen de Overheden uitvoer, onder voorgeven, dat er een nieuw koningrijk der Hemelen aanstaande was. Omstreeks 300 menschen lieten zich, uit vrees voor hun verderf, dien nacht herdoopen, te meer, om dat men er een gerucht had verspreid, dat de algemeene oordeelsdag nu aanstaande was. Doch de schoenmaker is, niet lang daarna, door de geregtsdienaars gevangen en gebonden naar Groningen gebragt, alwaar bij als een razend mensch is gestorven; terwijl de andere het gevaar ter naauwernood ontvlugt is.

In het jaar 1590 leed dit dorp veel last van het Staatsche krijgsvolk, dat eenen strooptogt in de Ommelanden deed.

ZANDTPOLDER, pold. in Firelgo, prov. Groningen, arr. en kant. Appingedam, gem. 't Zand.

Deze pold. maakt een gedeelte van den Oost-polder uit, welke in 1840 is ingedijkt, beslaat, volgens het kadaster, eene oppervlakte van 70 bund. en bevat slechts één huis.

ZANDTSTER-VOORWERK, geb. in Fivelgo, prov. Groningen, arr., kant. en 2 n. N. W. van Appingedam, gem. en 11⁄2 u. N. van 't Zand; met 3 h. en 25 inw.

ZANDTSTER-ZIJL (DE) voorm. sluis in Fivelgo, prov. Groningen, gem. en 35 min. N. O. van 't Zandt, welke diende tot waterloozing, doch later weggebroken is.

ZANDVAAŘŤ (DE), b. in Kennemerland, prov. Zuid-Holland.

Zie HEEREN ZANDVAART.

ZANDVELD OF DE ZANDVELDER-POLDER, pold. in het Overkwartier der prov. Utrecht, arr. Utrecht, kant. 1Jsselstein, gem. Vreeswijk ; palende N. aan den Wiersdijk, O. aan den Straatweg, Z. aan den Lekdijk, W. aan den Gemsdijk.

Deze pold. beslaat, volgens het kadaster, eene oppervlakte van 140 bund. 24 v. r. 68 v. ell., zijnde alles goed bonw-, wei- en griendland; telt 9 h., waaronder 5 boerderijen, en wordt door eene heul, op den Vaartschen Rijn, van het overtollige water ontlast. Het polderbestuur bestaat uit Burgemeester, Secretaris en twee Heemraden.

ZANDVENNE (DE), of DE SANDVERNTEN, pold. in de vrije heerl. Schagen, prov. Noord-Holland, arr. Alkmaar, kant. Schagen, gem.

(1)

Deze beide brieven zijn gedrukt bij DRIESSEN, Monumenta, bl. 55 en 176

Schagen-en-Burghorn, in de sectie Lagendijk, palende N. aan de Halerkaag, O. aan den Polder voor-het-Noord en aan Korneliskaag, W. aan Burghorn. Deze pold, staat onder het bestuur van Lagendijk. ZANDVENNE (DE), geh. in de Schagerkogge, prov. Noord-Holland, arr. en 4 u. N. van Alkmaar, kant. en u. W. van Schagen, gem. Schagen-en-Burghorn; met 2 h. en 10 inw.

ZANDVLIET, buit. in Rijnland, prov. Zuid-Holland, arr. en 21 u. N. van Leyden, kant. en 2. u. N. O. van Noordwijk-Binnen, gem. enu. N. van Lisse.

Deze buit. beslaat, met de daartoe behoorende gronden, eene oppervlakte van 25 bund. 89 v. r. 38 v. ell. en wordt in eigendom bezeten door den Heer C. VAN PALLANDT, Woonachtig op het Keukenhof, bij Lisse. ZANDVLIET (KLEIN-), buit. in Defland, prov. Zuid-Holland, arr., kant., gem. en u. N. ten O. van 's Gravenhage, aan den Bezuidenhoutsche-weg.

ZANDVOORDERWEG (DE), weg in het balj. van Brederode, in cene westelijke rigting van de Haarlemmer trekvaart naar het d. Zandvoort loopende.

ZANDVOORT, gem. in het balj. van Brederode, prov. Noord-Holland, arr. en kant. Haarlem (8 k. d. 5 m. k. 2 s. d.); palende N. aan de gem. Velsen, O. aan Bloemendaal-Tetterode-Aalbertsberg-en-deVogelenzang, Z. aan de gem. Noordwijkerhout, W. aan de Noordzee. Deze gem. bevat het dorp Zandvoort, benevens eenige verstrooid liggende huizen; beslaat, volgens het kadaster, eene oppervlakte van 3285 bund. 24 v. r. 24 v. ell. waaronder 3271 bund. 11 v. r. 2 v. ell., belastbaar land; telt 193 h., bewoond door 230 huisgez., uitmakende eene bevolking van 1170 inw., die meest in de visscherij en den vischhandel hun bestaan vinden. Ook worden er jaarlijks een aantal duingronden met aardappelen en erwten bebouwd, wordende de hier geteelde aardappelen voor de keurigste van geheel ons vaderland gehouden; terwijl zij ook buitengewoon lang goed blijven, maar niet goedkoop zijn. De Herv., die er 950 in getal zijn, onder welken 420 ledematen, hooren tot de klass. en ring van Haarlem. De eerste, die in deze gem. het leeraarambt heeft waargenomen, is geweest JOHANNES MARCUS, die in het jaar 1586 herwaarts kwam, en in het jaar 1611 overleed.

be

De R. K., welk er 220 in getal zijn, behooren tot de stat. van Overveen-en-Zandvoort, welke ook in deze burgelijke gem. eene kerk heeft. Men heeft in deze gem. 2 scholen, als eene dorpschool en eene bewaarschool, welke gezamenlijk door ruim 200 kinderen bezocht worden. Deze gem. is eene heerl., welke tot in 1722 aan de grafelijkheid behoord heeft, doch, op den 6 November van dat jaar, volgens besluit van de Staten van Holland, voor eene som van 10,500 guld., verkocht is aan PAULUS LOOT, Commissaris wegens de Staten-Generaal der Vereenigde Nederlanden te Lissabon. Nadat deze overleden was is zij, in 1760, overgegaan aan JOHANNES VAN MARSELIS, uit wiens geslacht zij gekomen is aan de familie HARTSINCE. Thans wordt zij in eigendom bezeten door den Heer WILLEM PHILIP BARNART VAN BERGEN, Woonachtig te Haarlem. Het d. ZANDVOORT, in oude brieven SANDEFOERDE, SANDFORT en SANDVOERT geheeten, ligt 1 u. W. ten Z. van Haarlem, waarmede het door eenen klinkerweg gemeenschap heeft, aan de Noordzee. Het is tamelijk oud, als reeds voor het jaar 1500 vermeld wordende, en plagt van ouds een volkrijk en welvarend dorp te zijn; maar leed zoodanig, door het woeden van de pestziekte, dat het grootste deel der inwoners stierf. Thans telt men er in de kom van het dorp 200 h. en 1100 inw.