was nauwkeurig afgebakend. We moesten ons streng eraan houden, wilden wij het betrekkelijk kort tijdbestek, waarover we beschikken konden, zoo goed mogelijk besteden. Daarenboven zou de minste afwijking van ons programma ons in ongelegenheid brengen, ook met betrekking tot de brieven en dagbladen, die ons werden nagezonden. Vaak kwam het woord van Chateaubriand mij voor den geest: Si l'on pouvait dire au temps: tout beau !" on l'arrêterait aux heures de délices. En ongetwijfeld had ik, zoo mij de macht daartoe ware geschonken geweest, die oogenblikken van genot aan de Maasoevers verlengd. Maar: naar Rochefort aan de Lomme, was thans het wachtwoord.

Den tocht daarheen wilden wij afleggen per Malle-poste, de postwagen die de brieven vervoert, een klein soort van diligence voor zes personen in het intérieur, doch voorzien van een banquette boven den bok. Bij schoon weder biedt die verheven zetel een uitnemende plaats aan. Men kan van daar vrijelijk den blik in het rond laten waren. Daarenboven had dit vervoermiddel in ons oog nog dit voor, dat we onze koffers er op konden laden, wat met een gewoon rijtuig niet geschieden kan. Is men niet in zijne vrije bewegingen belemmerd, dan verdient ongetwijfeld een open drosky de voorkeur. Men zit daar veel gemakkelijker in en kan op elke pleisterplaats vertoeven zoolang men wil, en blijft zijn eigen meester. Doch hoewel de prijs van een rijtuig met twee paarden evenveel beliep als het bedrag mijner zes plaatsen in de malle-poste, koos ik dit laatste middel van vervoer, om niet door het nazenden der bagage in ongelegenheid te geraken. Ons verblijf te Rochefort zou te kort van duur wezen om ons eenigszins bloot te stellen aan de onaangenaamheden en teleurstellingen, welke voor ons konden voortvloeien uit vertraging in de aankomst onzer koffers. Wij zouden dezen toch niet in den steek kunnen laten.

Men kan ook van Dinant zich naar Rochefort begeven per spoortrein over Namen en dan van hier verder langs de lijn BrusselLuxemburg, tot het station Jemelle; aldaar wacht een omnibus bij aankomst van elken trein om u in een kwartier naar uwe bestemming te brengen. Voor ons evenwel had een tocht per as door en over het gebergte meer aantrekkelijkheid. De rit duurde ruim vier uren. Maar hij verveelde ons geen oogenblik. Veel afwisseling bood de weg aan met de dorpen, boerderijen,

kasteelen en dichte bosschen, die wij nu eens stijgende, dan weder dalende voorbijtrokken, terwijl hier en daar de schoonste vergezichten zich ontplooiden voor ons oog, en elders weder de Lesse zich op eenigen afstand als een zilveren streep in de diepte vertoonde. Bij den Rocher-Bayard sloegen wij den bergweg in, dien wij reeds bij onzen terugkeer, na ons bezoek aan de grotten van Furfooz hadden leeren kennen. Tot Boisseilles volgden wij hem. Daar bereikt hij een hoogte van driehonderd meters. Wij wierpen in de verte een blik op de tinnen van het kasteel Vèves. Bij Celles, waar wij in het voorbijgaan een groet brachten aan de schim van St. Hadelijn, begon de afdaling. Op eenigen afstand aanschouwden wij het kasteel van Ardennes of Hardennes, door koning Leopold I gesticht. Hier zwenkt de straatweg rechts af om dan weder langzaam rijzende door schoone, dichte bosschen te loopen. Een zijpad voert naar het slot. Met een vrij nederig uiterlijk, onderscheidt het zich niet anders van een gewoon landhuis dan door den toren, waarmee het prijkt. Het bevat eenige zalen in een strengen stijl gemeubeld, die evenwel het comfort niet uitsluit, en eenige slaapvertrekken, een badkamer en billardzaal. Met groote krachtsinspanning heeft men op een ondankbaren, rotsachtigen bodem het park aangelegd. Overal, waar thans zware boomen verrijzen, heeft men eerst een gat moeten graven, dat men later aanvulde met goede aarde. Op den top van den berg vindt men een reusachtigen treurwilg, wiens frisch groen een raadsel is voor wie niet weet, dat de wortels in een soort van put bevochtigd worden, gegraven om den boom, die alleen in de vlakte, aan oevers van beken of slooten tiert, welke de tot zijn bestaan en bloe onmisbare voorwaarde schenken. Overal heeft de wilskracht van den mensch een weerbarstigen bodem aan zich dienstbaar weten te maken. De wetenschap zegevierde over de natuur. Het domein van Ardennes verheft zich dan ook thans midden op de bergvlakte, en tusschen de valleien, die het omgeven, als een oäse, welke den blik aangenaam verrast. Het heeft een oppervlakte van 4500 hectaren, waarvan 2000 bosch zijn. Het overige is bebouwd en verdeeld in landhoeven, van omstreeks 75 hectaren. Toen koning Leopold I het domein aankocht, waren er slechts vijf of zes. Men moet voorzien zijn van een permissie-billet om het koninklijk paviljoen, het park en zijn aanhoorigheden te bezoeken. Op

het hoogste punt heeft de koning een toren doen optrekken, van waar men aan alle kanten een heerlijk vergezicht heeft over de wouden en dalen, die het omlijsten. Voorbij een tweetal uitgestrekte landhoeven of boerderijen, die tot de koninklijke domeinen behooren en voortreffelijk onderhouden schenen, en door het dorp Sensinne, waar we een oogenblik pleisterden om van paarden te verwisselen en ons wat te verfrisschen, reden wij naar het gehucht Ciergnon, en verder midden door het park en de tuinen van het kasteel van dien naam. Wij hadden geen tijd dit te bezoeken. Het verheft zich op een kleine hoogte, aan wier voet groene, door de Lesse besproeide weiden zich uitstrekken, en bestrijkt de gansche streek. Het hoofdgebouw heeft twee verdiepingen en is voorzien van een groote stoep, terwijl de hoeken met torentjes versierd zijn, die zich scherp afteekenen tegen het tapijt van frisch groen, waarmede de heuvel is bedekt. België's eerste koningin, Louise, koos dit punt om er een paviljoen te doen optrekken. Zij logeerde er slechts twee of driemaal. Maar die bezoeken waren voldoende om haar door de arme bewoners der Ardennen den schoonen eernaam te doen geven van Notre Dame de Bon Secours. De berglucht was te fijn voor haar teeder gestel. Sedert haar overlijden heerscht er in het kasteel een doodsche stilte. De stores bleven gesloten; geen menschelijke stem weerklinkt langs de wanden. Het slot doet denken aan de vertelling van de schoone slaapster in het bosch. Het is of daar een jeugdige prinses, schooner dan de dag, de komst van een ridder verbeidt, die haar uit den slaap zal doen ontwaken. Op de terreinen wordt veel werk gemaakt van boomteelt, tuinbouw en akkerbouw. De boeren van 't Noordoostelijk deel der Ardennen kunnen er voor niet stekken bekomen. Het uitzicht moet van het kasteel verrukkelijk wezen en een bezoek rijkelijk beloonen. Indrukwekkend is, naar men mij verhaalde, de aanblik van de Lesse, wier kronkelingen men over over een groote uitgestrektheid kan volgen, terwijl zij nu eens een grazige weide besproeit, dan weder den voet lekt van groene berggevaarten, altoos wanneer daarop de vriendelijke zonnestralen spelen, in haar zachtkabbelende golfjes de zoo schilderachtige oevers weerkaatsend. Ciergnon wordt dan ook uit Rochefort druk bezocht. Even voorbij het kasteel splitst zich de weg in tweeën. Rechts

voert hij onmiddellijk naar Han. Links gaat men naar Rochefort.

Te acht uren ongeveer, tegen het vallen van den avond, kwamen wij daar aan, en stapten af aan het hotel l'Étoile, gehouden door Mm. Veuve Wilnotte en hare beide dochters. Geen andere dan vrouwelijke bedienden troffen wij er aan. Het service evenwel liet niets te wenschen over; zindelijkheid, goede tafel, rust, comfort, voortreffelijke bedden, schoon uitzicht der kamers en matige prijzen bevelen dit hôtel ten zeerste aan. Des zomers ontmoet men er dan ook vele familiën, die er voor korteren of langeren tijd haar intrek nemen. Indien ik mij niet vergis, bedraagt de prijs van het pension nog geen zes franken. Uit de vertrekken aan de achterzijde van het hôtel, valt de blik op de bergen en de dalen en de rivier de Lomme, die zich, even voorbij Han, in de Lesse werpt. Aan de voorzijde heeft men uit de bovenkamers een niet minder schoon gezicht, en aanschouwt men tusschen en over de huizen van den overkant van het pleintje, waar het hotel verrijst, een heerlijk panorama. De tafel is, ook buiten den jachttijd, steeds rijkelijk voorzien van wild en van visch uit de Lomme en de Lesse en van de bekende Ardennerhammen. Ik wil niets afdingen op den lof, dien men het andere hôtel van den eersten rang, het hôtel Biron, waarop Rochefort roem draagt, toezwaait. Dit is even gunstig bekend. Ook het hôtel de la Cloche, een eenvoudige herberg, heeft een goeden naam. Ik kan echter alleen met mijn eigen ervaring hier te rade gaan en op grond van deze met de hoogste ingenomenheid gewagen van het hôtel l'Étoile. Hoe kort van duur ons verblijf aldaar was, evenals vele andere gasten gedaan hadden, schreef ik in volle oprechtheid des harten, in een daarvoor bestemd en mij aangeboden boek eenige woorden neêr, die den gunstigen indruk moesten schetsen, welken ik van het hôtel ontvangen heb.

Rochefort is een allervriendelijkst stadje met 2800 inwoners. Het verheft zich aan de boorden van de Lomme. In de middeneeuwen schijnt het een belangrijke plaats geweest te zijn, met zeer sterke muren omgeven. Het kasteel, waarnaar het zijn naam ontving, is in de 13e eeuw gesticht, doch in het begin dezer eeuw gesloopt. Zijn bouwvallen liggen verspreid op een rechthoekig terras, maar hebben niets merkwaardigs. Trouwens het is verbo

den ze te betreden. Te groote gevaren zijn verbonden aan het doorkruisen van deze steenhoopen.

Rochefort's oorsprong verliest zich in de grijze oudheid. In Latijnsche charters van de 13de eeuw komt zij voor onder den naam van Rupefortis en in acten van denzelfden tijd, opgesteld in het Waalsch, heet zij Roichefort. Doch ik heb geen lust, en daarenboven ontbreken mij daartoe de bronnen, om tot de tijden van barbaarschheid op te klimmen, toen eenige ellendige hutten zich groepeerden aan den voet der rots, op wier top een woeste roofridder zijn hol had gevestigd. Want dienzelfden oorsprong hebben alle steden gehad, die thans nog zich zoo fier verheffen op het bezit van indrukwekkende ruïnes. En menig vorstelijk huis heeft zoo'n roofridder tot stamvader, wiens nazaten, bij de verzachting der zeden en den vooruitgang der beschaving, de weldoeners werden der streek, die zich allengs gedwongen of vrijwillig onder hun gebied begaf. In 1457 is Rochefort door keizer Maximiliaan I tot een graafschap verheven, en werd het de hoofdplaats van achttien dorpen, meerendeels in het land van Luik gelegen. Zijn geschiedenis smelt samen met die van het kasteel. En de lotgevallen van deze sterkte zijn dezelfde als die van elke andere. Zij veranderde herhaaldelijk van meester, onderging menige belegering, werd verwoest en herbouwd. Want zij was een voortdurende twistappel tusschen den prins-bisschop van Luik en den hertog van Luxemburg, die elkander het bezit van dit punt misgunden. Ten laatste erkende zij voor goed het gezag des eersten. Tijdens de oorlogen van Lodewijk XIV, die de zuidelijke Nederlanden ten tooneele hadden, had zij veel te lijden. Sedert 1740 was kasteel en stad overgegaan in het bezit der prinsen van Stolberg. De republiek verdreef dezen in 1798. Als eigendom van uitgewekenen, vervielen hun goederen aan den staat, die ze ten verkoop aansloeg. Van stonden aan begon het slooperswerk. Al wat eenige waarde had, werd van de hand gezet en weggevoerd. De knagende tand des tijds deed het overige. Weldra bleven er niets dan kale muren over, die in 1811 voor elf honderd franken verkocht zijn. Van hare vroegere grootheid vervallen en verstoken van middelen van gemeenschap met andere plaatsen, zag Rochefort van jaar tot jaar de zon van haren voorspoed meer en meer tanen. Zij werd een schaduw van haar verleden, in alles ten achteren bij an