t

ken van zulken, die oppervlakkig van dat onderwerp geschreven, of x. Less die 'er van gefchreven hebben, toen 'er weinige brandsteen - kragtige Verschijnfels bekend waren.

De eerfte, die in 't bijzonder verdiend gemeld te worden, is de Heer Boyle, in wiens Werken men een berigt vindt van vele Verfchijnselen van Brandsteen-kragt. Zie Dr. Shaw's Abridgement,

Vol. I. pag. 397-510.

De volgende was de Heer Francis Hawksbee, Lid van het Kon. Genoodfchap, die een groote meenigte niewe Proeven heeft genomen van de Brandfteen-kragt van Glas, Amber, Zegel-lak en vele andere zelfstandigheden, en hare voortbrenging van Ligt, wanneer ze in het donker gevreven werden, hetzij in 't Lugtledige, hetzij in de open Lugt. Zie zijne Phyfico - Mechanical Experiments, gedrukt te Londen in 't jaar 1709, van pag. 17. tot pag. 69. - van pag. 109. tot 127. - en van pag. 131. tot 139. [in het Nederduits zijne Natuurkundige en tuigwerkelijke Ondervindingen, bladz. 28-105. 175-224. en 340-346.]

Naderhand heeft de Heer Stephen Gray vele niewe en verbazende brandfteen-kragtige Proeven genomen, en zijne onderzoekingen en Proeven vele jaren agtervolgd, totdat hij in 't jaar 1736. gefturven zij. Men kan berigt van dezelven vinden in de Phil. Transact. N°. 366. N°. 417. N°. 422. N°. 431. N°. 436. N°. 439. N°. 441. N°. 444.

De Heer Du Faye heeft ontrent dit ftuk ook vele niewe en fraje Proeven genomen, die te vinden zijn in de Histoire en Memoires de P Academie Royale des Sciences, voor de jaren 1733, 1734 en 1735. en in de Phil. Transact. in een Brief, geschreven aan zijne Genade, den Hertog van Richmond, N°. 441.

Vele Schrijvers hebben in hunne natuurkundige Werken eenigen dezer Proeven aangehaald, maar geenen zoo volkomen, als die verftandige en naaukeurige Filofoof Petrus van Muffchenbroek, Hoogleeraar in de ondervindelijke Natuurkunde en Wiskunde te Leiden, die 'er in zijne Beginfelen der Natuurkunde een geheel Hoofdstuk over geschreven heeft. Zie het 17de Hoofdstuk van zijn Werk, waar in hij een

zeer

zonden is, om naar den Prijs te dingen, moeft wezen, gelijk hier voor bladz. 412. waarom de naam van den Schrijver onbekend is aangemerkt.

X. Les. zeer omstandig berigt geeft van de meeste brandsteen - kragtige Procven, die in de laatste twintig jaren zijn genomen tot den tijd van de uitgaaf van zijn Boek.

PL.

XXXVIII.

Fig. 1.

De overige Proeven ontrent de Brandsteen - kragt na den dood van den Heer Stephen Gray zijn genomen door Granvil Wheeler Schildknaap, vermeld in de Philof. Transact. N°. 453. en door mij N°.454

en

[In de Philof. Transact. No. 464. is berigt verwagten van de niewe ontdekkineen Artikel, bebelzende de Giffingen van Dr.gen na de Engelfe Uitgaaf van 't Werk van Desaguliers over de Brandfteen-kragt, en Dr. Desaguliers. Hiertoe zou ik niets beter bet opklimmen van Dumpen, bier voor bladz. konnen doen, dan een Vertaling te geven 434. voorgefteld; maar de Schrijver zal van het zoo even gemelde Uittrekfel; maar voornamenlijk zien op zijne Proeven ontrent om deze Aanteekening niet te lang te maken, de Brandfteen-kragt, te vinden in de Phi-zal ik, de redenkavelingen over de natuur lof. Transact. No. 459 en 460, welke twee van de Brandfteen-kragt en de aanmerkinNommers later uitgegeven zijn, dan No.462. gen van den verftandigen Schrijver op de waar van bij bier zelf gewag maakt. zelven voorbijgaande, alleenlijk de Proeven Sedert de Engelfe Uitgaaf van 't Werk melden, en 'er een korte beschrijving invoevan Dr. Desaguliers zijn 'er door 't nemen gen van de Werktuigen, die tot bet nemen van vele Proeven, onder anderen in Duits-van de Proeven gebruikt worden. land, verbazende Verschijnfels van de Brand- De Heer CHRISTIAN. AUGUST. HAUSEN, fteen-kragt ontdekt, waar over de volgende Hoogleeraar in de Wiskunde te Leipfig, in Verbandelingen reets bet ligt zien. 't jaar 1743. overleden, gebruikte tot bet

4o.

CHRIST. AUG. HAUSEN Novi Profectus nemen van zijne Proeven een Werktuig, dat in Hiftoria Electricitatis dat is, Nie- niet veel verfchilde van 't Werktuig van we Voortgangen in de Hiftorie van de den Heer Hawksbee, waar van in bet Brandfteen-kragt. Te Leipfig, 1743. I. Deel van Dr. Desaguliers bladz. 40. een befchrijving, en Plaat III. Fig. 25. een afGEORG. MATH. BOSE Tentamina Ele-beelding gegeven is. Het Werktuig van den Arica dat is, Proeven over de Brand Heer Haufen beftaat uit een Tafel, of Stel fteen-kragt Te Wittemberg 1744. 4°. ling ABCD Plaat XXXVIII. Fig. 1. Het JOH. HENR. WINKLERS Gedanken Rad E, omgedraaid door de band F, geeft von der Electricitaet. Te Leipfig 1744. 8°. door middel van een tou, loopende om bet Deze laatfte Verbandeling is in bet Ne- Rad en om een Klosje van de Spil van den derduits vertaald, en uitgegeven met den glazen Bol G, beweging aan dien Bol. De Titel van Nieuwe Natuurkundige Ontdek-band H daar op gelegd zijnde, wordt door kingen aangaande de Eigenfchappen, wer-bet fchuren van den Bol tegen de hand de kingen, en oorzaaken der Electriciteit Brandfteen-kragt in den Bol opgewekt, die door JOH. HENR. WINCKLER-Te Amft. dezelve dan meedeelt aan ligbamen, die 'er 174an deze Verbandelingen is een zeer keur-gen 1, bangende aan twee paardsbaaire ftrenbijgebragt worden, gelijk hier aan een jonlijk Uittrekfel gemaakt in de Bibliotheque gen K en L. Die jongen geeft de band aan Raifonnée pour les Mois de Janv. Février een anderen jongen M, die op een bakje met & Mars 1745, ou Tom. XXXIV. Part. I. Pik Staat. Onder de band van dien twee pag. 1. & fuiv. Dewijt de Proeven ontrent den ziet men op een Gerridontje N Blad-goud de Brandfteen-kragt tegenwoordig veel ge-op en neer danfen. Dit wordt bier maar rugt maken, zal de Lezer mogelijk bier eenig tot een voorbeeld van de Proeven gefteld, en

en N°. 462. behalve eenige anderen, die ik onlangs aan het Koninkl. x. Les. Genoodschap vertoond heb, waar van het berigt nog niet uitgegeven is, maar dezen Winter uitgegeven zal worden *. Ik heb ook eenige Proeven ontrent de Branditeen-kragt, door den Heer Gray en mij voor eenige jaren genomen, meegedeeld in mijn I. Deel van deze Natuurkunde, bladz. 36-43.

om bet Werktuig te vertoonen.

VER

met

bank laat bij een Bierglas rond loopen, ge-
Schoon de Heer Haufen niet veel niews|lijk op de gewone Draaibanken. Op den an-
ontdekt hebbe, beeft hij evenwel ondervon deren laat bij een rolrond Glas, in een
den, dat een gevreven Buis een glazen en Raampje gevat, op en neer schuiven in twee
koperen Stolp van zestien Duim Middellijn, tegen elkander fluitende Boog ftukjee
die men op de Lugtpomp gebruikt, heeft aan- Leer en Wolle gevoerd. Hij beeft ook Porce-
getrokken. De Voorloop van Brandewijn, lein gebruikt in plaats van Glas, betwelk bij
bet Water en de Kwik zelf, tot druppelen verzekert nog fterker te werken, dan Glas.
gemaakt, bieven zig op, en maakten jpitfe Schoon bij zijn Werktuig grootelijks aan-
Kegeltjes op bet aannaderen van een brand- prijze om de eenvoudigheid en fnelheid van
fteen-kragtige ijzeren roede. Hij beeft ook beweging, geeft de Heer Bofe, Hoogleeraar
vonken gezien, die kragtig genoeg waren, in de Natuurkunde te Wittenberg, egter
om op de hand van een meisje van agt jaren den voorrang aan groote glazen Bollen, die
dertien blawe vlekken te maken zoo groot, de Brandfteen-kragt langer behouden. Hij
als Sproeten. Hij verdeelt bet brandfteen-laat egter in navolging van den Heer Wink-
kragtige Ligt in drie foorten, beftaande deler den glazen Bol ook fcburen tegen een kus-
eerfte foort uit een Vlam met geluid, en een fentje, met krijt beftreken, waar door de
ftekende pijn verwekkende; de tweede uit Bol eer warm wordt, en bevrijd blijft van
een blawe Kegel met een vonkje van een roo-vogtigheid, die zeer nadeelig is in 't nemen
de koleur van gemeen Vuur op den top, uit van de Proeven.

welk vonkje een Kegel opgaat met een fisfend Dewijl de Proeven van den Heer Wink-
geluid, de derde uit een ligtend punt zonder ler, die bet Vlam verwekkende vermogen
beweging en geluid, en van een verschillen van de Brandfteen-kragt bewijzen, veel
de koleur naar de verfcheiden ligbamen, overeenkomen met die van den Heer Bofe,
maar altijd flaaw. Zoo dikwijls de Heer maar de laatste nog verder gegaan is, zal
Haufen een jongen, die lang baair bad, bet genoeg zijn van de Proeven van den laat-
brandfteen-kragtig gemaakt heeft, beeft bij ften bier een kort berigt te geven.
aan 't baair zelf nooit anders, dan een Ligt Hij beeft zig bediend van 't Werktuig van
van de derde foort gezien, Schoon bet Ligt den Heer Hawskbee, waar van we in bet
van de eerfte foort in groote meenigte en met begin van deze Aanteekening spraken,
een sterk geluid uit alle gedeeltens van bet daarom niet noodig oordeelen een Teekening
ligbaam, zelf door de kleederen en 't leer van van hetzelve te geven. De berugte Glasba-
de fchoenen, uitging.
zerijen van Meiffen bebben hem van zeer

De Heer Winkler, Hoogleeraar in de groote glazen Bollen voorzien.
Griekfe en Latijnfe taal te Leipfig, heeft zij. Om het Vlam verwekkende vermogen van
he Proeven ontrent de Brandfteen-kragt bij de Brandfteen kragt te vertoonen, doet bij
na op denzelfden tijd begonnen, als de Heer een glazen Bol op zijnen As omdrajen, of
Haufen, maar dezelven verder uitgestrekt. een glazen Buis, of Bierglas. Hij stelt een
Zijn Werkturg is een foort van Draaibank, blikken Buis op zulk een wijs, dat ze met
op tweederlei wijs toegefteld. Op den éénen bet ééne end digt aan den Bol kome, zonder

den