ftàmina conftituunt: dein his rudimentis cognitio exquifita fuperaddita, protractuum iftorum vacuitates explet, & priori fundamini complementum addit.

2. Bruta in

impresiones.

Namque fecundo, præter instinct us naturales, Bruta a- quibufdam enimantia per fpecies fenfibiles erudiri, fcilicet in rerum fin- rudiuntur per gularum notitia proficere, & praxewn habitus quofdam ac- fenfibilium quirere folent: verum hoc non ex æquo omnibus, aut omni tempore convenit. Nam in plerifque animalibus recens editis, inftinctus naturalis aliquantum valet, at fenfibilium impreffiones tunc parum aut nihil animam fenfitivam afficiunt: Quippe licet pars anime flammea, in fanguine fatis clare accenditur, attamen quia cerebrum, & appendix ejus plurima humiditate scatent, idcirco effluvia fpirituofa, five pars anima lucida, quæ hæc corpora irradiare debet, tanquam folis jubar denfam caliginem pertranfiens, valde obfcuratur: quapropter hoc tempore fenfibilium ictus minùs altè infixi, denuò ftatim obliterantur, iifque motus locales ægre obfequuntur: Quinimo in beftiis nonnullis quibus fanguis continuo, & habitualiter craffus, cerebrumque minus diaphanum exiftunt, pertotam ipforum vitam licet fenfionum exteriorum,& motuum actus quidam obeuntur, tamen fcientia interioris pauci admodum characteres relinquuntur. Quamobrem hic tantum de brutis que funt magis docilia, quibus fcilicet præter motus locales, & quinque fenfus exteriores, memoria & imaginatio infunt, inquirimus, ac in illis circà notitiam fenfu exquifitam qua imbui folent, hujufmodi Ifagogen, five inftitutionis methodum concipere licebit.

1

titum.

ejufdem fenfibilis impulfus, velut aquarum undulatio, exinde ulterius in corpus callofum, & illinc in cerebri corticem trajicitur, circa rei fpeciem fenfu admiflam perceptio infertur, cui ftatim imaginatio fuccedit, ejufque typi relicta veftigia memoriam conftituunt: interea tamen, dum fenfiReflexa appe- bilis impreffio, communi fenforio illata, ibidem rei fenfatæ perceptionem efficit; ficut ejus fpecies quædam direct a ulterius prorfum tendens,imaginationem,&memoriam creatę ita ejufdem objecti,prout congruum aut incongruum apparet, fpecies alia reflexa appetitum, motufq; locales ejus executores producit, hoc eft, fpiritus animales pro fenfionis act u introrfum fpectantes,circa corpora ftriata repercuffi refiliunt; cumq; hi ftatim fpiritus alios nervou principia obfidentes irritant, rei fenfata defiderium, aut fugam, fimulque hujus, aut illius membri,aut partis motum cieri faciunt: dein fiquidem huic, aut ifti fenfioni, hujus, aut illius modi motus lemotus locales mel, aut bis fucceffit; poftea ut plurimum hic motus iftam fenfionem, velut effectus caufam fequitur: atque juxta hunc ritum, per admiffas fenfibilium ideas, & rerum fingularum notitia, & agendorum, five motuum localium habitus paulatim producuntur. Enimvero ab initio ferè omnis cor.... poris animati motus ab exterioris objecti contactu cietur nempe fpiritus animales intra organum refides, ab objecto perculfi introrfum impelluntur, adeoque fenfionem (uti di&tum eft) conftituunt; dein veluti cum fluctus littoris oram allidens, denuo repercutitur, ita in quantum .sta spirituum animaliú undulatio five pom interius vergens,partim à communi fenforio reflexa, denuo extrorfum dirigitur, partimque interius ufque in cerebri penetralia exporrigitur, ftatim fenfioni motus localis fuccedit; fimulq; rei fenfu perceptæ character cerebro affixus, illic veftigia pro ejufdem phantafia & memoria tunc habitis,& deinceps habendis imprimit, poftea vero cum plurium fenfionis,& imaginationis actuum ejufmodi veftigia, velut totidem diftincti protractus, five orbitæ

Appetitus

ciet.

in cerebro excuduntur, fpiritus animales fæpe fponte fua abfque alia popáσe, & fine objecti exterioris præfentia in Qui fapius iterati agendi motum conciti, fiquidem in veftigia prius facta incidunt, habitus prorei prioris Ideam repræfentant; qua cum appetitus afficitur, ducunt. ifte rem imaginationi objectam cupiens, actiones fpontaneas, & veluti ab interno principio elicitas, edi facit. E.gr.Equi, in agro fterili aut inter novalia degentis, ftomachus fame incitatus fpiritus animales intra cerebrum fcatentes irritat, & varie exagitat; fpiritus ita per accidens commoti, fiquidem veftigia prius facta incurrunt, equo lautiora pabula olim comefta, & prata longe diffita in memoriam revocant, deinde mox jucundi hujus imaginatio (quæ tunc à nullo fenfu externo, fed tantum à memoria objicitur) appetitui fiftitur: hoc eft, fpiritus intra corpora ftriata confiti, ab ifto fpirituum intracerebri meditullia fcatentium, motu afficiuntur; qui proinde ftatim more prius affueto nervorum origines fubeunt, ac exdem uti olim ferie fyftema nervofum actuantes, motus locales producunt, quibus equus efuriens e loco in locum progreditur, donec pafcua imaginata invenit, atque bono ifto, cujus fimulachrum in cerebro depingitur, reverà fruatur.

Ad hunc modum in brutis perfectioribus fpecies fenfibiles, organorum exteriorum beneficio intromiffae, in quantum fui characteres cerebro affigunt, ibidemque relinquunt, phantafiæ ac memoria facultates, quafi apothecas notionum plenas, conftituunt, infuper appetitum, in motus Locales fenfionum confectaneos,crebra vice cieuntes, agendi habirus producunt, ita ut beftiæ quædam affiduo objectorum incurfu à longo tempore eruditæ, res multas cognofcere, & reminifci valeant, atque opera multiplicia, fcilicet plurium actionum ferie & fucceffione continuata, & complexa perficere addifcant. Porrò hujufmodi brutorum cognitio acquifita, atque habitus practici per fenfionum actus

3.Bruta etiam ab experientia docentur.

4. Item ab ex

tutione.

introducti, adhuc aliis quibufdam mediis, ad majorem per fectionis gradum promoveri folent.

Nam 30 in loco his crebra experientia accedit, beftiafque non tantum rerum fimplicium certiores facit, aft propofitiones quafdam formare, & exinde conclufiones quafdam inferre docet. Quippe jumenta aliquoties experta aquam refrigerare, ipfam velut caloris nimii remedium à longe petunt ; quare cum iis præcordia incalefcunt, fluvium accurrentes de ipfo bibunt, & fi toto corpore æftuent, eidem intrepide fe immergunt. Reverà multæ actiones quæ in brutis fatis admirandæ apparent, primò cafu quodam ab iis peragebantur, quæ deinceps crebra experientia repetitæ, in habitus, qui plurimum folertiæ & fagacitatis referre videntur, tranfeunt; quippe anima fenfitiva cuilibet inftituto facile affuefcit, ipfiufque actiones ex accidente inceptas fæpius repetendo, in morem, & confuetudinem tranfeunt. Ita fortuito interdum contingit, è canibus,qui leporem captant, unum non laód, fed tramite breviori fequutum, prædam ante alios corripere; hic canis inpofterum, quafi effet cæteris longe verfutior, leporem ambages facientem ut plurimum derelinquit, ut rectà properans ei citiùs

currat.

OC

4o Bruta animantia ab exemplo, & aliorum ejufdem, emplo, imita- aut diverfæ fpeciei imitatione, inftitutioneque, actiones tione, ac infti- quafdam excellentiores perficere docentur ; hinc eft quod Simia moribus quibufdam externis hominé ita plane refert, ut à nonnullis illius fpecies imperfectior cenfeatur.Quippe animal hoc valde mimicum, utpote cerebro capaci & calidiffimo prædituin,gefticulationes fere omnes, quos ufpiam illi videre contingit, ftatim prompta & expedita membrorum compofitura, ad amuffim imitatur, cumque memoria infigni polleat, technas fuas quafcunque femel peractas, poftea firmiter retinet, & pro libitu iterare folet. Plane ftupendi funt habitus, quos equi, canes, & aves, disciplina

ab

ab hominibus fedulò inftructi,affequuntur, nec tantum ab hominibus,verùm à confociis fuis prius edoctis, confuetudines fubinde novas,& præftantiores imbibunt. Ita canis canem venari, volucres volucrem harmonias compofitas, variofque modulos concinere paffim docent. Facile effet hujus generis inftantias quamplurimas afferre, verùm ad alia feftinamus.

Enumeratis modo præcipuis à natura & arte præfidiis, Quantum vaquibus bruta animantia in rerum notitia proficiunt, & agen- ta cognofcere let,quod Brudi habitibus inftruuntur, jam proxime inquiramus,ad quam poffunt. rationem plura horum, aut fimul omnia juxtà pofita affur

gunt.

Imprimis vero è prædictis manifeftò liquet, quod Bruta animantia ad omnia, quæ ad individui tutelam, & confervationem, atque fpeciei propagationem fpectant peragenda, inftinct u naturali, tanquam à lege, five regula præcordiis illorum infixa,diriguntur. Cum itaque propter ejusmodi fines à providentia divina præftitutos, bruta res fuas fapienter ac velut cum confilio adminiftrare cernimus, nemo hæc rationis, aut cujufpiam liberæ facultatis opera exiftimet; quinimo in hæc molimina prædeftinatione quadam ducuntur, potius quam quod iftæc propria virtute aut intentione peragunt.

Quomodo in

20. Brutorum inftinctus naturalis,non raro notionibus inetus natufenfu acquifitis intervenit, cumque iis complicatus, ad pro- ralis cum nopofitiones, feu affumptiones circa res plures faciendas, tionibus acdeductionefque illinc eliciendas conducit. Canis baculi quifitis icomplicari folet, ictu, aut lapidis jactu noxam acceptam fenfibus percipit, & facile ideam in memoria retinet; attamen inftinctus di- cum fenfibi&titat, fimilem plagam ei poftea evitandam effe; quare lium imprefcum baculum intentatum, lapidemque arreptum oculis fionibus, videt, parem exinde noxam timens,confeftim aufugit. Cum babiti30 Interdum inftinct us, fimulque cætera quævis notitia bus exemplo acquifita, atque habituum exemplo, aut inftitutione edocto- aut inftitutioM 2

rum

ne edoƐlis,