fecit. Excurrit) extenditur, porrigitur. Africa) vento ab Africa fpirante, qui & Lybs dicitur. Fractis) laffis & definentibus. Alluntur) madefit. Quafi tria maria) nam re vera mare Tyrrhenum tantum profpectabat, fed cum à tribus locis, à fronte fcilicet & duobus lateribus profpectum haberet, quafi tria maria dixit propter diuerfam faciem. Inde Pollij Surretinum fic laudatur à Statio, Sua cuique militares le&icam vocant. & afferum fuftentacula. voluptas. Atque omni proprium thala. mo mare, tranfque iacentem Nerea di uerfis feruit fua terra feneftris. Fronte) anteriore triclinii parte: ficut in homine, ac etiam in acie prima Decurionum ordinatio in aduerfos hoftes fpectans frons dicitur. A tergo) ab occipitio, refpiet illud triclinium. Portscum rurfus) alteram porticum: an præcedentis partem. Longinquos) remotos. dium,porticum, aream: porticum rurfus, mox Hum triclinii. Retractius atrium,fyluas, & longinquos refpicit monteis. paulo) aliquantulum remotius. Cubiculum) dictú Huius à laua retractius paulo cubiculum eft autumat Festus à cuba Sa- amplum: deinde aliud minus, quod alterafebinorum lingua, quam neftra admittit orientem, occidentem altera cubicula etiam Vitruuius retinet. Hac & fubiacens mare longius quifolet appellare tignorum dem, fed fecurius intuetur. Huius cubiculi, & Alsud) cubiculum. Orien tricling illius obiectu includitur angulus, qui tem) folem. nam cubicula purissimum folem continet, & accendit. Hoc ficut bibliothecæ orien hybernaculum,hoc etiam Gymnasium meorum tem fpe&tare debent: cùm illa matutini luminis vfum eft.lbi omnes filent venti, exceptis, qui nubipoftulent, in his libri non luminducunt, & ferenum ante quàm vfum putrefcant.Retinet occiden tem) calefcit fole occiduo loci eripiunt. Adnectitur angulo cubiculum in & teporem in nocte refer apfida curuatum,quod ambitum folis feneftris uat. Hac feneftra occidentalis. Subracens) propinquum. Illa) orientalis. Securius) minori fragore. Obiectu)pofitu & occurfu. Hum) cubiculi minoris. Illius) maioris. Includitur)fit in receffu. [Angulus) angulare membrum.] Accender) auget in maius ex repercuffione parietum. Hybernaculum) locus hyberno tempore idoneus: ficut hybernacula militum ftatiua per hyemem folemus appellare. Hybernaculum igitur fecundum Vitruuii normam hybernum occidentem fpectare debet: apparatus minimè fumptuofus & vtilis vfus Græcorum hyberniculorum fuit: adeo vt qui miniftrantes ibi verfabantur, & fi nudis pedibus fuiffent, non reciperent frigus, propter quoddam pauimenti genus ex carbonibus, fabulone, calce,& fauilla mixta confectum. mandat autem fodi hybernaculum intra libramentum triclinii. Gymnafium) locus vbi exercebantur: propriè tamen de athletis, quoniam nudi contendebant: poftquam Primum nudus Orfitus cucurrit in O lympii: fuerat enim antiquis confuetum fubligaria ferre circum pudenda in gymnafis: Orfito verò Lacedæmonio certanti foluta fibula caufam doloris incuffit: vnde lex conftituta, vt nudarentur. Nouimus publicas etiam balneas gymnafia dici: quare Suidas vnctuaria, & lauacra appellat. Immo etiam certamina equeftria, & venationes, quòd corpus exerceant, quidam dixere gymnafia. & Baleares gymnafias Græci vocarunt: quòd nudi æftate incederent. autor Diodorus. Silent) non fentiuntur. Nubilum inducunt) tempus nubilum faciunt quales funt auftrales, notus, aphricus, libonotus, & eurus plerunque. Ante,quàm fum locs) prius fol obducitur nubibus: quàm calor faceffat. Vum) teporem. In fole vngi & currere prifcos, tangit Ariftophanes. In affida curuatum) in formam afpidis circuma&tum. Afpis autem ferpentis fpecies, & fcutum interpreta tur: & locus eiufdem cognominis apud Argos fuit. Legitur etiam in apfida, id eft in cur in curuaturam rote Gue teftudinis. Hoc enim fignificat,familiaris dictio Pli.feniori, vbi de aftronomicis rebus tractat. Et cameras id dictas Suidas interpretatur. Recentiores fcribunt in Baiano & Lucrino adhuc apfidas extare celArmarium) rerum rece dimus bibliothecas com mella [cum Apuleio] fic bus vel pictoribus tem fi fuperbique operis: quarum partem balnea,partem facella, partem cubicula, & villarum aulas occupare: in earum ali quibus ferramenta femicorrofa fupernè adhuc pendere. Ambitum felis) ab oriente in meridiem,& occafum. ptaculum. veluti veftia- omnibus fequitur. Parieti eius in bibliotheca rium, in cuius formam vi- fpeciem armarium infertum eft quod non leparatas interdum. Infer- gendos libros, fed lectitandos capit. Adharet tum) adnexum. Parsets) dormitorium membrum tranfitu interiacenmuro cubiculi. Capit) cótinet, inuitat. Membrum) te, qui fufpenfus & tabulatus conceptum pars domus. nam Colu- vaporem falubri temperamento huc illuc dinominat, & Vlpianus de gerit & miniftrat. Reliqua parsl Reliqua pars lateris huius manumiffionibus, Quæri feruorum libertorúmque vfibus detinetur,pleinquit poteft fi fabris duo- rifque tam mundis vt accipere hofpites pofplum, vel membrum de fint. Ex alio latere cubiculum eft politifsimu, pictum effet. Videtur au deinde vel cubiculum grande, vel modica cœtem fuiffe dormitorium natio, qua plurimo fole, plurimo mari lucet. bro quinto in alterius vil. Poft hanc cubiculum cum proce tone, altitudilæ defcriptione dormito ne astiuum, munimentis hybernum. eft enim rium cubiculum dixit. & Sidonius pariter Secundú fubductum omnibus ventis. Huic cubiculo aimitatus. Sufpenfus) eleua- liud, & proceton communi pariete iunguntus. [lege Vitruuium de tur. inde balinei cella frigidaria, fpatiofa & ef Tabulates) tabulis vbique fufa,cuius in contrariis parietibus duo baptiinterpofitis,per quas vapor fteria velut eiecta finuantur, abundè capacia. huc & illuc digeratur. membrum, quod ipfe li fufpenfuris caldariorum quod magis placet, quàm poterat enim vtroque nomine appellari.] Modica mediocris Canatio) locus ad cœnam fumendam.Sidonius pro dięta indif ferenter ponit. Ex hoc triclinio, inquit, fit in diætam, fiue cœnatiunculam tranfitus. De qua Iuuenalis, Parte alia longis Numidarum fulta columnis Surgat, & algentem rapiat cœnatio folem. Columella præcipit cœnationes in villa hyberni temporis æquino&tialem occidentem, fed æftiuas hybernum orientem fpectare. Cœnatorium autem veftis eft qua in cœnis vtebantur: & ex difticho Martialis quo vfu effet fignificata, Nec fora funt nobis, nec funt vadimonia nota.Hoc opus eft pictis accubuiffe toris. At coenacula in fuperiore domus parte erant, ad quæ fcalis afcendebatur, I. j. folita inquilinis locari.autoribus Iuuenale, & Pompeio.& Vlpianus coenaculariam exercere vfurpat pro co quod eft cœnacula locare. [& coenaculum medianum pro eo loco, qui eft communis cum inquilinis domus conducæ. ] Plurimo mari lucet) ex plurima maris repercuffione & profpe&u. Proceftrio) quo proceditur in muro. Elius etiam referente Fefto ædifi cia effe dixit extra portam: Artorius quæ funt ante caftra proceftria fcripfit. Cæfar erycium videtur appellare. Sunt qui legant procotone,id eft,antithalamo:quod fatis congruè facit, & Columella hoc vocabulo vfus eft. Nec putant,inquit,fe habere villam nifi multis vocabulis retineat Græcis:quin vocent particulatim proce. tona, palæftram, apodyterion. Altitudine) expofitum auræ. Maniment)parietibus fpecularibus. Hybernum) aptum ad vfum hyemis. Huic cubiculo.Aliud cubiculum. go, antithalamum. x cubiculum. & ante. Cella frigidaria)vbi aqua frigida, fi pœnituiffet teporis,lauabantur. nam balinei cellæ tres erant: caldaria,vbi calida:tepidaria, vbi tepida: frigidaria,vbi Proximo loco. Vnctuarium) vbi feruabatur oleu &tionem. legitur etiam fine frigida feruabatur. ipfe alibi hoc enarra tius explicuit. Vitruuius in balnearum difpofitione cùm calidariam & tepidariam memorauit, ftatim frigidarii aheni memoriam facit: nam præfurnio tria ahena imponebantur, caldarium, tepidarium, frigidarium,vt ex tepidario in caldarium, quantum aquæ exierit, influat, de frigidario in caldarium.Et Paulus tepidarium fecundum parietem in balneo fuiffe teftatur. Antonius Mufa & frater eius Euphorbius inftituerunt à balineis multa frigida corpora aftringi: cùm prius confuefcerent tantum calida lauari. Effu(a) expanfa. Baptifteria) lauacra,,à lauando.de quo Sidonius, Si apricari mauis, baptifterium pifcinæ connectitur ab Oriente:quod viginti circiter modiorum millia capit:huc è lucis calore venientibus triplex medii parietis aditus per arcuata interualla referatur. vbi tria cellarum genera iam prædi&a demonftrantur. Velut eseca) tanquam à pariete eminentia, laudat ab artificio.Sinuantur)circumuoluun. tur, in orbem difpartiuntur. nam extra parietem] hemicycli formam retinebant. vacui opportunum. Im- fiinnare in proximo cogites. Adiacet vnctuamo hypocauftum) per corre- rium hypocaufton. adiacet propnigeon balines. verbo immo. Vitruuius, mox due celle magis elegates quam fumptuoQuod hypocauftum græ fa. cohæret calida piscina mirificè, ex qua nacè,nos latinè fuccéfum ap- tantes mare afpiciunt. Nec procul pharistepellamus erat autem lo cus in thermis concame- rium,quod calidißimo foli,inclinato iam die, ratus & fornicatus, habes occurrit. Hic turris erigitur,fub qua diata ante præfurnium quo igne impofito illas calefacie bant: nam fub, & nusiv ardens vaporarium à quibufdam vocatur, quia vaporandis cubiculis adhibebatur. Papinius in fyluis vfus eft vocabulo Græco,Et tenuem voluunt hypocaufta vaporem. Propnigeon)Suida interprete.y's caminum & furnum fignificat: & propriè vbi carbones accenduntur. quod Latinè dici poteft Præfurnium.fic Vitruuius vtitur:apud quem propigneum inuerfum vocabulum offendes magnus etymologicus is æftum interpretatur. Elegantes)gratiofe. Sumptuofe)magnæ impenfæ. Mirifice)mira arte connexa cellis. vel mirifica id eft admirabilis. Pifcina) non pifcandi fed natandi caufa fine fructu, vt inquit Varro de pifcinis. Palladius, Pifcinales cellæ in æftiuis balneis à Septentrione lumen ac cipiant, in hyemalibus à Meridie. Et Sidonius, Bafilicæ appendix pifcina forinfecus in quam fluentum de fupercilio montis elicitum, canalibúfque circum actis per exteriora natatoriæ littora curuatum. Aquæ calide pifcinam Maecenas primus in vrbe ftruxit: & nimiam pifcinarum luxuriam Seneca taxar.Pauper inquit fibi videtur, nifi thafius lapis quondam rarum in aliquo fpectaculum tem plo pifcinas noftras circundedit, in quas multa fudatione corpora examinata demittimus. Spheriflerion)locú putát à ludo fphæræ quam pilam poffumus appellare: nam pe&ople, eft pila ludere: & persh's qui pila ludere fcit qualis Lycon Peripateticus. autore Athenæo. Lampridius non pro loco,fed ludo vfus eft. Poft lectionem,inquit,paleftræ,aut fphærifterio,aut curfui, aut luctaminibus mollioribus operam dabar. inde Papinius libro quarto Syluarum, in præfatione. Sed & inquit Sphæromachias fpectamus, & pilaris lufio admittitur. Tam &[6]fortaffe non erit alienum à rotunditate ædificij dedu&tum videri.plures enim circulos,plura que genera exercitationum capiebat. Et Tranquillas fcriptum reliquit Vefpafianum fuiffe folitum in fphærifterio fauces & cætera membra diftringere. Paufanias vbide gymnafiis Lacedæmoniorum agit, Eft, inquit, & ftatua antiqua Herculis, cui facrificant fphæris qui ab ephebis in viros tranfeunt. Fit autem gymnafium in curfu. Diere) diæta locus erat in quo per diem verfari folebant à verbo Græco, ayu, quod eft viuo & dego, dedu&tu: fiue vocabulum diætæ à die, & edendo tractum videatur: quod in ea de die cœnaretur: nam fuiffe idem quod coenacuJum Vlpianus de extraordinariis crimiTotidem in ipfa) in loco eminens & patulus, qua mare profpe&at. terratias t2 terræ. nibus innuit. Qui diætarij inquit appellantur,hoc eft,qui in aliena coœnacula degunt. quamquam alibi diætarium vocet, qui curam diætæ fuftineat. Athenæus diætas tetraclinias fcribit fufcepiffe triginta viros, & nautarum diætam in Hieronis naui le&os habuiffe quindecim. Et Sidonius, Ex triclinio fit in diætam fiue cœnationem tranfitus. Fuiffe autem dixtas fuperiores & inferiores oftendit Sceuola de donationibus: & Pollux. & a delectationis caufa conftrui tradit. quare fæpius apud Iurifconfultum vt Africanum ex autoritate Marcelli in hortis ædificatam legimus diætam. Ipfe Secundus lib. vij. ad vxorem fcribens monftrat fuiffe vbi per diem commoraretur. Ad diætam, inquit, tuam ipfi me pedes ducunt. Et Imperator Alexander in palatio ftruxit diætas nomine matris fuæ. Diæta etiam cibum vnius diei fignificari receptum eft, & fpeciem medicinæ quæ victu medetur, diaticam appellatam Celfus in limine fui operis teftatur: de qua Rufus Ephefius fcripfit libros quinque, vnum de diæta fcilicet nauigantium. Suidas diatas vocat iudicia, quæ non fiunt pro tribunali: qualia fæpe audiuimus hodie fieri apud Germanos. & diætatas iudices ad hoc electos. nam dati eft iudico. Sub qua) in loco inferiori. fuperiori. Canatio) locus dua, totidem in ipfa.præterea cœnatio,qua lales fæpius eft videre in tißimum mare, longissimum littus, amaniẞiGenuenfium villis, vbi & mas villas profpicit. Est& alia turris: in hac cibum capiunt, & littus ac cubiculum,in quo fol nafcitur conditúrque:lavulgo appellant:quòd funt ta post apotheca & horreum. Sub hoc triclipatenti celo & plana,qua nium, quod turbati maris non nififragorem quam fummo inftar EquaPlinio auunculo & Columella. Sic Vlpianus tradit, Sicut fru&us cæteros in horreum condi, & vela in apothecis extendi. ff.xxxiij.& xlvij.de furtis. Si præponas in apotheca amphoras effe vini, eafque fubtractas, fingularum furtum fit, non totius apothecæ. Horreum) granarium ab hordeo, quod in eo ferua batur, quidam ditum autumant. debet autem effe ficciffimum, & ficut cella vinaria ad Septentrionem fpectare,auerfum omnino ab au Poßidet) circumfpicit tanquam domina. Adfcribitur etiam profpicit. Nafcitur conditurque) altera feneftra Orientem, altera Occidentem folem admittit. [Lucianus domum commendat quæ patentibus feneftris folem Occiden tem excipit.] Apotheca) cella vinaria. na quamais apotheca poffit effe locus, quo res feruande reponuntur, à reponendo & condendo dictus: tamen pto cella vinaria accipi folet autoribus ftro.autores funt Vitruuius, Plinius, Palladius, Columella,qui in horreum,id eft, in erc&tum,vitem firmari vfurpat. Sub hoc) Patitur) fentit. Langui illud triclinium. Geftasio dio ambulacrum. Buxo) horreo. nam debet effe penfile. Triclinin eft. dum) iam fractum. Vider) & fonum patitur, eumque iam languidum ac nem)locum. quo geftaba definentem.hortum & geftationem videt qua tur, quamplurimum fub hortus includitur. gestatio buxo aut rore maaut rore marino. funt ifti rino, vbi deficit buxus, ambitur. Nambuxus frutices notiffimi. Defen qua parte defenditur tectis, abunde viret aditur contegitur ab afpergine maris. Abundè) fer- perto calo, apertoque vento: & quanquam tiliter. Aperto calo fereno longinqua afpergine maris, inarefcit. Adiacet & ventis expofito. Lon- gestationi interiore circuitu vinea tenera & ginqua afpergine) vt vix poffit confpergi rore fal umbrofa,nudifque etiam pedibus mollis & cefo.fit enim afpergo maris dens. Hortum morus & ficus frequens vestit, puli. hinc Virg. Obicâ quarum arborum illa vel maximè ferax eft falfa fpumant afpergine terra, malignior cateris. hac non deteriore cautes. Inarefcit moritur. quàm maris facie cœnatio remota à mari fruiIn fecúda lectione fuit mar tur. Cingitur diatis duabus à tergo, quamagis horto propinqua. rum fenestris fubiacet vestibulum villa, & Tenera) nouella. & præ- hortus alius pinguis & rusticus. Hinc cryptocùm vites ibi fint breues porticus propè publici operis inftar exteditur. ex concuffione vicini fco cefcit. Intertore circuitu) fertim more Romano & humiles. Morus) arbor Palladi dicata, quòd ferò . germinat:ideo nullis vernis fubiectatem peftatibus. Vestu)ornat, & contegit. Illa) terra Laurentina littoralis: Vel maximè) fupra cæteras arbores has nutrit. Malignior) infenfior, fterilior. Ceters) arbori bus. Hac non deteriore) fenfus eft. alia quamuis procul à mari cœnatio, tamen fruitur afpectu tam amono quàm illa que mari adiacet, de qua fuprà. Cingitur diet) coniunguntur due diætæ cœnationi continentem verfus. [Ad idem fere legitur,vincitur.] Atergo)ab ea parte cœnationis, qua mare non afpicit,à feptentrione. Vestibulum) ingreflus. Ex authoritate Cæcilii Galli Gellius, & eadem ad verbum tranfcribens Macrobius, refert non in ipfa domo nec partem ædium, fed locum ante ianuam effe per quem de via aditus acceffúfque ad ædes fit, cum dextra finiftráque inter ianuam & tecta, quæ funt viæ iuncta, fpatium relinquitur. fiebat autem in ædibus ampliffimæ fortune. Vestibuli deriuationé aliam refert Ouid. in Faftis à Gellio & Macrobio, à Vefta deduci more poëtarum fingens his verfibus. Hinc quoque veftibulum dici reor, vnde precamur. Qua famur Veftam quæ loca prima tenet.. Vitrauius & Vlpianus vocabulo Græco vtentes prothyrum ap pellarunt:alii propylæon, vt Maximus & Thucydidis interpres. Ville) domus in agro. Rusticus) rerum rufticarum refer. tus. non ad vmbram & voluptatem, vt ille fuperior. Cryptoporticus occulta & latens porticus. xú enim abfcondo & Crypta locus abditus, & concameratus, quam pro cryptoporticu reor Vitruuiú pofuiffe: In ædibus,ait,cryptæ, horrea, apothecæ. Iuuenalis pro fubterranea cauerna fornicata, id eft, cloaca,vfurpauit, Et folitus media cryptam penetrare fuburræ. Apud Sidonium de cryptoporticu hæc traduntur, A parte vestibuli longitudo tecta interius patet, mediis non interpollata parietibus: quæ quia nonnihil ipfa profpectat, etfi non hippodromus, |