C. PLINIVS Requens) Corn. rerum fcriptor, tantæ fuit COR. TACITO Svo S. REquens mihi difputatio eft cum quodam docto homine & perito, cui nihil aquè in caufis agendis, vt breuitas placet: quam ego cu tis, vt Tacitus, qui poftea ftodiendam effe confiteor, fi caufa permittat, imperauit,eundem paren- alioqui prauaricatio eft trafire diceda. præuatem fuum diceret, & in mnibus bibliothecis col- ricatio etia, curfim & breuiter attingere, que locari: ac neexemplorum fint inculcada,infigěda,repeteda. na plerifque raritate interiret, librum longiore tractu vis quædam & pondus accetranfcribi à vicorú princi- dit. Vtque corpori ferrum, fic oratio animo per fingulos annos decies pibus iufferit:fed ne folerti quidé ifta diligétia potuit omnino pericu lo occurrere. ná quod extat (proh dolor) mancú,inuerfum,neq;caput,neque pedes habens, vt vix Cornelij maieftatem deprehendas. hunc puto Quintilianum per hæc intellexiffe: Supereft, inquit, ad huc & exornat ætatis noftræ gloriam vir feculorum memoria dignus, qui olim nominabitur, nunc intelligitur. habet amatores,nec imitatores:vt libertas,quanquam circumcifis quæ dixiffet, ci nocuerit:fed elatum abunde fpirirum, & auda ces fententias deprehendas, etiam in his que monent:nifi tamen malimus de Pli nio hiftorico dicta.[quoniam ftatim poft commemoratam Aufidij Baffi historiam. hæc fubdidit Fabius, conftétque ex teftimonio Cacilii, Plinium exorfum fuam hiftoriam à fine Aufidii Baffi. ] confulit. ergo Tacitum per epiftolam, an magis. probet dicédi genus amplum, copiofum, in quo profectò vis magna eft:an breuius & circumfcriptius, quod placere cuidam ex difputatione narrat, fibi verò nequa quam. eft autem epiftola longiffima, & magna frugis: hoc enim in fe habent Se cundi literæ, vt longiores fint fructuofio res, breuiores gratiofiores.AEque) Tam. Permitial) Exigat. Pranaricatio) Præuaricatio,eft ab officii fui præfcriptione deflexio atque aberratio, fiue malitia, fiue imprudétia. vnde Marcell' inquit, Prçua ricari eft vera crimina abfcondere: nam præuaricatorem eum fentimus, qui colladit cum reo, & tranflatiue munere accufandi defungitur, quòd proprias pro bationes diffimularet,falfas excufationes. admitteret. Vlpianus, præuaricator eft quafi varicator, qui diuerfam adiuuat partem prodita caufa fua.caufam aduerfariis donat, & ex parte actoris in partem rei concedit.Labeo à varia concertatione tractum ait: ná qui præuaricatur,ex vtra-. que parte confiftit,quinimmo ex aduerfa. alii à prætergrediendo præuaricatores dictos. Fabius afferit, in vniuerfum nunquam oratoris effe præuaricari. qui præuaricationes feciffe, quive ob accufandum, negociúmve cui faciendum pecuniam accepiffe iudicatus erit,ius accu fandi non habet Tranfire) Omittere, Curfim)Leuiter. Inculcanda)Ingerenda : cui fententiæ Fabius accedit, Repetere dicens, & diu inculcare vtilius effe: quod confequemur, fi interpretatione vremur nam per hanc neceffe eft animum auditoris commoueri:cum grauitas prioris dicti renouatur interpretatione verborum. Infigenda Memoriæ & animo iudicum committenda : quod fit per commorationem,maxime in loco firmiffimo, quo tota caufa continetur.Immorandum diutius præcipit M. Tullius, & eodem fæpius redeundum, idque boni oratoris valde proprium: neque eam exornatio nem effe tanquam membrum, fed veluti fanguinem profufum per totum corpus orationis. Repetenda Quod fiet commodiffime per conduplicationem,quæ vehementer auditorem commouet, & vulnus maius efficit verborum, vt rerum rein tegratio, quafi aliquod relum fæpius per ueniat in eandem partem corporis. Pondus) Autoritas preffura. Tract) Spacio, mora. nonnulli legunt, tracta tu. [ quamuis Plinius fenior dixerit liImprimitur) Infigitur, in bro decimo, & alioqui vnum par aquilarum magno ad populandum tractu indiget vt fatietur. Et Virgilius, Tra&túfque maris.] Ferrum) Telum ex ferro. tromittitur. Hi Hoclo- non ictu magis quàm mora imprimitur. Hic co, cum rationibus con- ille mecum auctoritatibus agit, ac mihi ex uincitur. Ille) Vir doctus.. Authoritatibus) Teftimo, græcis orationes Lyfia oftentat, ex noftris, nio veterum oratorum. Gracchorum Catonifque, quorum fane pluritiones Lafie) Lyfias orator ma funt circumcifa & breues. Ego Lyfia DeSyracufanus Cephali fili mofthenem, AEfchinem, Hyperidem, multof Graci) Scriptoribus. Ora us, Tile & Niciæ audi tor, Socrati rco oratio- que præterea Gracchis, & Catoni, Pollionem, nem obtulit qua fe defen deret.Subtilis fané oratio atq; elegans, & quo nihil,fi oratori fatis fit dicere,quçras perfe&ius:nihil enim in illo eft inane, ni hil accerfitum: puro tamen fonti quàm magno flumini propior. haber autem textum tenue atque rarum.maxima in eo eft gratia fimplicis atque inaffe&tati co loris,fides fumma: fcribebat aliis, non ipfe dicebat.fi ex eius oratione verbum aliquod demas,mutéfve, atque id commodiffimè facias, de fententia tamen detraxeris:& præter Suidæ, Diogenis, Fabii & Gellij teftimonium, M. Tullius de optimo genere oratorum, tenuem notat Lyfiam, quia & priuatas,& paruarum rerum caufas fcripfit, inde ieiunior effe videtur. & De perfecto oratore,tenuitatem in eo reprehendit, quod nihil infolens aut ineptum dixerit probat. quanquam idem alibi:fuit Lyfias quidem in caufis forenfibus non verfatus, fed egregiè fubtilis fcriptor, atque elegans, quem iam propè audeas oratorem perfe&tum dicere, Plato fecundum Plutarchum in Lyfia inuentionem & ordinem improbabat, accufationem & verborum fplendorem ac acumen laudabat. ] Noftres) Latinis oratoribus. Gracchorum) Caij & Tiberij fratrum tri. pl. apertè quantum dicendo vterque valeret, Plutarchus in vitis eorundem oftendit: præcipuus fui temporis orator fuit C. Gracchus Catone fene plenior, & vberior fecundum Tacitum & Fabium. Caton) Cenforint, quem quamuis non contentum eloquentia fui temporis, & Romanum DemoBhenem dictum, Cicero tame non putat imitandum. nam omnis generis orationes, & pro fe multas,& pro aliis, & in alios reliquit,non folùm accufando, fed etiam dicendo fatigans inimicos. Illarum fæpe meminit Gellius. quantum autem præftiterit ingenio circa res gerendas, fi quis fcire intendit, legat præter eundem Gellium, M. Tullium De oratore lib.iij. Liuiam in bello Macedonico, & Plutarchum cum Nepote. Oppono. ) Monftro maiorem,& copiofiorem. Demofthenem) Lyfia, in dicendo: de quo M. Cicero De claris oratoribus: planè quidem perfe &um,& in quo nihil admodum defit, Demofthenem facilè dixerim.nihil acutè in ueniri potuit in eis caufis quas fcripfit, nihil fubdolè,nihil verfutè, quod ille non viderit: nihil fubtiliter dici,nihil prefsè, nihil enucleatè,quo fieri poffit aliquid limatius: nihil contrà grande, nihil incitatum,nihil ornatum,vel verborum grauitate, vel fententiarum, quo quicquam ef fet clarius. & Fabius: Decem fimul Athenis oratores magnos ætas vna tulit, quorum longè princeps Demofthenes, ac pene lex erandi fuit. tanta vis in eo, tam denfa omnia, ita quibufdam neruis intenta funt, tamen nihil ociofum. is dicendi modus, vt nec quod defit in eo, nec quod redundet inuenias. magna ex parte Ciceronem fecit, fi Fabio credimus, in inuentione facilis,eloquendo denfus,concludit aftrictè, pugnat acumine: cura in co fumma, vt nihil detrahi poffit, quanquam libro duodecimo dicat.quod fi mihi des confilium iudicum fapientum, per quam multa recidam ex orationibus non Ciceronis modò, fed etiam eius qui eft friction multò, Demofthenis. Efchinem) De quo idem Fabius, Demofthene plenior Efchines,& magis fufus,& grandiori fimilis, quo minus ftri&tus; carnis tamen plus habens,lacertorum minus. in fumma, inter Atticos oratores palmam Demoftheni,proximum verò locum f chini tribuerim, vterque ex orationibus fuis notus. Periclem) Scio quofdam legere Hyperidem: nam verique fummi fuerunt oratores: fortaffe qui pro Pericle Hype. ridem repofuerunt,ducti funt teftimonio Quintiliani libro duodecimo fcribentis, Periclis eloquentiæ nulla ad nos monumenta veniffe: & non multò pòft tradit, nihil pofteritati manfurifque mox literis reliquiffe Periclem. hic quò me vertam? cum M.Tullius libro fecundo de Oratoreprodiderit, antiquiffimos ferè effe, & quorum fcripta content, Periclem & Alcibiadem: & De claris oratoribus, ante Periclem neminem mandale monumentis orationem: & eius quædam fcripta circumferri: Sed non noftrum, inter duo Latine linguæ lumina iudicium interponere cú præfertim Lucian, in laudatione Demofth. cú Marco Tullio conueniat] Periclis fulmen mox oftendemus. [Hy perides verò Athenienfis orator poftu lante Alexandro Macedonum rege, vnà cum Demofthene, Lycurgo, Charidemo oratoribus, ab Athenienfibus capite da mnatur: qui mortis metu vrbe ceffit:fed Cafarem C. Iulius Cæfar eum poftea Archias actor tragoediarum cùm in Æginam ad acum confugiffet, detractum in Cleonas mifit, ibique euulfa ab Antipatro lingua, necatus eft. Fuit autem orator dulcis in primis & acutus,, fed minoribus caufis vt non dixerim vtilior, ita magis par in illa oratione quam admirabiliter egit pro Phryne meretrice. putant cam liberaffe confpectu corporis fpeciofiffimi, quod illa reuelauerat dedua tunica.] Pollionem) C. Afinius Pollio Trallianus, philofophus & orator fumma diligentia vfus, adeo vt quibufdam etiam nimia videatur: & confilij & animi nitore, & iucunditate Ciceroni proximus, cui & amulus & infenfus fuit: orationibus fuis multum vrbanitatis, & antiquorum poëtarum inferuit.at Seneca eius compofitionem tanquam falebrofam & exilientem notat, & vbi minimè expc&tes reli&turam:apud quem omnia cadant, exceptis pauciffimis. non enim, inquit, fortis eft oratio eius, quamuis elata fit: non eft violenta,nec tonans,quamuis effufa: non eft perfpicua, fed pura, verùm longè plura in prologo Declamationum libri quarti. nunquam admiffa multitudine declamauit:primus omnium Romanorum aduocatis hominibus fcripta fua recitauit, primus bibliothecam dicando inftituit,in ea fcriptorum preftantiflimorum imagines collocari.cum Afinius Gallus filius aufus eft Ciceroni conferre, & præponere. aduerfus Catone caufas egit. Cafarem, Calium, & imprimis Marlus teftimonio M. Tullij, cum Tullium oppono, cuius oratio optima ferorationem elegantem, tur effe, qua maxima. Et hercule,vt alia bone fplendidam, magnificam, generofámque præ fe tu res,ita bonus liber quifque melior eft, quo mahit: fententiis acutus & cre ior. Vides vt ftatuas,figna,picturas hominum ber. quod nifi magnitu- denique, multorumque animalium formas, dine rerum gerendarum occupatum diuinum eius arborum etiam fi modò funt decora, nihil malius ex noftris contra Ci- nibus euenit: quin etiam voluminibus ipfis gis quàm amplitudo commendet. Idem oratio= Galium) In Calio maxi- auctoritatem quandam & pulchritudinem mè laudatur indoles, ni adiicit magnitudo. Hacille, multaque alia, in accufando multa vrba- que à me in eandem fententiam folent dici,vt fort:fed afperitatem, & eft in difputando incomprehenfibilis & lubri fummis oratoribus æmu ingenium fuiffet, non a ceronem nominaretur. tor,& altitudo,& precipuè fordem verborum in co damnant: nam hians compofitio, & inconditi fenfus redolebant antiquitatem. M. Tullium) Quo nemo tam multa oratore, ne in Græco quidem ocio fcripfit: vim cuius in dicendo & copiam, à Fabio libro decimo, & Seneca fuaforiarum primo, commendatam pluribus, quàm vt deceat in commentarios conferre, fatis habemus lectorem admonuiffe. Que ma xima) Qualis eft pro Cluentio, & pro domo fua apud Pontifices. Alie bone res) Sút meliores,quo funt maiores. [Quifq;) cum comparatiuo contra opinione Laurentii.] Signa) Opera fculptilia, & ad aContendat) Certet, afferat. ferint,vt fcilicet multa po licuius animalis effigiem formata à figno diminutiuum fit figillum. in commune, fignum eft per quod aliqua res fignifica tur. Ille) Aduerfarius. Eludst ) Hæc. fruftratur, ludendo euitat. Tacitus, Parthos vna ciuitas tam diu eluferat. & alibi, Eludi Parthus tra&tu belli poterat. [Cicero in Verrem, Te verò Cæcili, quemadmodum fit elufurus videre iam videor. ] Lubric] Subterfugiens ftratis prioribus argumentis ad alia, anfam & ftropham ex aduerfarii verbis colligens. lubricum fecundum grammaticos dicitur,quod labitur dum teneri creditur,vt pifcis,ferpens. Hofipfos) Demofthenem, cus, ita eludit, vt contendat hos ipfos, quo& reliquos. Dixiffe) Dum agerent caufas: nam illud rum orationibus nitar, pauciora dixiffe,quàm propriè eft dicere. Edide ediderint. Ego contrà puto. Teftes funt multe rint) Publicauerint, emi- multoru orationes,& Cic.proMurena, provaftea addiderint, & in ma- reno:in quibus breuis&nuda quafi fubfcriptio ius aucta vulgauerint fcri- quorundam criminum folis titulis indicatur. pta fua. Quintilianus li. Ex his apparet, illum permulta dixiffe, cum femper oratorem fcribere ederet,omififfe. Idem pro Cluentio ait fe totam quæ dixit: cum plerun xij. multis tra&tat, non que tempora breuitate impediant, & maltum ex eo quod oportuit dici, reciderit: huiufmodi enim cafus efficiunt, vt aliquando dicatur aliter quàm fcribi tur, cùm dicere quomodo fcribendum eft non licet, quæ fi non interuenerint, femper aget orator vt fcribit, fi melius fcilicet fcribat. Multorum) Oratorum. Murena)L.Murenam accufauit Cato cri mine ambitus, Cicero defendit,abfolutus conful creatus eft.extat pro Murena oratio, ficut pro Vareno (cuius fæpe fit mentio apud Fabium)intercidit. Subfcriptio) Denunciatio, notatio, [accufatio] fuper guo verbo plura libro v. Nuda) Nullis argumentis,nullis fignis fulta.Tstulis)Infcriptionibus breuibus [ folis titulis fubfignata fine amplificatione. Jofficium fcriptoris,inquit Secundus, exiftimo vt titulum fuum legat. Martialis, Addita per tipulos fua nomina rebus habebis. eft cnim titulus, index cuiufque opcris: vnde in ftatuis & in pi&uris titulum dicimus literas, quæ vel artificis, vel eius cuius ftatua, fue imago eft, nomen demonArant:ficut apud Plinium legimus, Appio Claudio, qui conful cum Seruilio fuit, placuiffe in excelfo titulos honorum legi. & Liuius infignes imaginum titulos fcribit. [Valerius, Titulus nan que datur.]fed tituli milites appellati.quafi tutuli: quòd patriam tuentur: vnde & Titi prænomen ortum. tituli etiam debitorum nomina dicuntur,prefertim in his debitis,quibus debitorum nomina fcripta funt. Per mul4) Plura. Dixiffe) Dum ageret caufas. Ederet) Emendaret, limaret vt emitteret. Omififfe) Permulta. Cluentio) Aulus Cluetius Habitus Larinas per multos annos inuidia flagrauit,quòd per eius pecuniam Oppianicus innocens condemnatus effet, cúmque ideo & aliis criminibus impiæ matris impulfu accufaretur, à Cicerone longiffima oratione protectus eft. Ait) Verba funt ex fine eiufdem orationis, Meum laborem, qui totam hanc caufam vetere inftituto folus peroraui, mater oppugnat. nam veteri inftituto poterat orator dicere [folus fine alio patrono]quot horis libuiffet. author Tacitus, ante Cn. Pompeium confulem neminem intra pauciffimas horas perorare coa &um, tam,& liberas comperendinationes fuiffe, & modum dicendi fibi quenque fumpfiffe, & numerum neque dierum netroni. Peroraffe.) Totam L. Cornelio Balbo, hunc que patronorum cautum, vnde teftatur Secundus, Tullium totam actionem pro Cluentio egiffe fine auxilio alterius pa caufam dixiffe. Cornelio) caufam veteri inftituto folum peroraffe,& pro ciuitate Romana à Gn. Cornelio quatriduo egiffe: ne dubitare poffiPompeio donatum[rebus] mus,quæ per plures dies, vt neceffe erat,latius in Hifpania multis præ- dixerit, poftea recifa, ac purgata in vnum liclarè geftis iudices accufarunt: quòd contra leges brum, grandem quidem, vnum tamen, coar& fœdera vteretur. Qua. Etaffe. At aliud eft actio bona,aliud oratio. Scio tridne) Quod extat, facile nonnullis ita videri, fed ego (forfitan fallor) vno die, vel paucis horis dici potuit hinc igitur ap perfuafum habeo, poffe fieri, vt fit actio bona, paret, ex actione quatri- que non fit bona oratio: non poffe non bonam quam publicaret. Lates) actionem effe, qua fit bona oratio. eft enim oCopiofius. Recfa) Limata, ratio actionis exemplar, & quafi dejéTUTTOV. amputata. Repurgata) E- Ideo in optima quaque mille figuras extemuacuis, quæ lectorem of porales inuenimus. in his etiam, quas tantùm fendiffent, iudicem tamen editas fcimus, vt in Verrem, Artificem,quémmouere poterant. Fabius, nam?recte admones, Polycletum effe dicebant. duana multa reci fa ante Quod libris dedicatur, & in exemplum redigitur, terfum, ac limatum, & ad legem ac regulam compofitum effe oportet: quia veniat in manus doctorum, & iudices artis habeat artifices, vnde Secundus ad Celerem fcribens de recitatione orationis:Superuacuum tamen eft, recitare quæ dixeris. eft: fi eadem omnia, fi iifdem omnibus,fi ftatim recites: fi verò multa inferas,multa commutes, non. Ex quibus apparet, non fatis conftare fibi, cùm illic fcribat: multa inferi folita pro editione. Vnum librum) Vnam orationem. Grande) Amplam: non enim tantum ad ætatem pertinet,fed etiam ad alias res: vnde apud Senecam Senecio cognominatus eft Grãdio, quòd rebus grandioribus vteretur. & Cato grandire dixit fruges,pro in maius crefcere. At aliud eft) Proponit quæ poffent obiici, vt ea confutet. fenfus igitur: quibufdam videri actionem bonam aliud effe quàm orationem: Fabius libro duodecimo teftatur, bene dicere & bene fcribere idem effe: neque aliud effe orationem fcriptam, quàm monumentum actionis habitæ eft autem actio,quafi fer mo corporis, ex motu cíus & geftu confiftens, quo magis menti.congruens efle debet. hæc M. Tullius, verum iurifcon- |