4 Ook buiten onze grenzen treft men dergelijke plaatsnamen aan : der Knüll by Schwarzenborn, de Waldknull, Ilkesknüll in Thüringen, Knolle bij Hersfeld (anno 750), Knellenroth in Beieren (Trad Fuld. cap. 10) Knillfeld en Knillwiesen in Thüringen de drie laatstgenoemde vertoonen andere ablautsvormen. Nolle vind men bij Osnabrück (Freckenhorster Heberolle van 1325) Thans is nol en nolle (a st. m. en n st.) bij ons uit de schrijftaal geheel verdwenen. In vroeger tijd bestond het, zelfs nog in de 17e eeuw. Westerbaen in zijn Ockenburgh spreekt o. a. nog van „knijntjes, die" "Ontkruypen het gevaer in nolletjes en bergen." Bij Maerlant komt het niet in de beteekenis van heuvel of duin voor, maar in die van kruin (van het hoofd), waar hij spreekt: "Van der nollen toten hielen saen." Sp. H. III, 6, 31, vs. 51. In het Angelsaksisch vindt men dezelfde uitdrukking, die duidelijk doet uitkomen dat ook ndl. nolle eenmaal hnolle moet geluid hebben. Van de kruin tot de hielen luidt in Homil. v. Aelfric (ed. Thorpe) 480,12 fram dham hnolleufan ódh his fótwylmas neodhan. In het Oudhoogduitsch kent men evenzoo hnol (a st. m.) in de beteekenis van kruin, spits, maar ook in die van heuvel, zooals Otfried II, 17, 14 in hohemo nolle en I, 23, 23 berga sculun suínan, ther nol then dal rínan, (omnis mons et collis humiliabitur), ook het, bij Maerlant voorkomende, zwakverbogen subst. nolle heeft hier soms de beteekenis van heuvel, z. a. Tatian 13, 3 berg inti nollo (mons et collis); 201, 4 nollon: bithecket unsih; elders weder nolle en daarnaast ook nelle in de beteekenis van kruin van het hoofd. Thans bestaat het nog in Zwitserland in der Nollen voor de kruin van den Titlis. Bij knol vindt men evenzoo sterken en zwakken buigingsvorm van het manlijk geslacht. Beide vormen beteekenen hetzelfde. Bij Kiliaen vindt men knolle globus en een ww. knollen glomerare. In het Angelsaksisch is cnoll (nom. pl. cnollas) de top van een berg, een heuvel: dhaera munta cnollas, cacumina montium (Gen. 8, 5), heá dúne, hyllas and cnollas. In Oudhoogd. komt het woord niet voor, wel in Middelhoogduitsch; hier beteekent het echter niet heuvel, maar klomp: eine knulle of knolle brőt, eine erdknoll; verder wordt het gebruikt voor uitwassen aan boomen en voor het bolvormig stengeldeel aan de wortels van planten, welke betee kenis ook het woord knol ten onzent heeft. In de Skandinavische talen beteekent Knol (pl. Knölar), in het Zweedsch, een berg en bergtop; Noorweegsch knoll heeft alleen de laatste beteekenis. Oorspronkelijk moet het dus iets aangeduid hebben, dat rond, of bolvormig was, wat zich dus boven het vlak verhieft. Voor een deel is dus de oorspronkelijke beteekenis eenigermate bewaard gebleven, aan den anderen kant is er het begrip van verhevenheid, hoogte kruin, bergtop aan verbonden, en in figuurlijken zin is het op het hoogste punt van het hoofd overgebracht. In de eene streek zijn meer bepaald zandheuvels of duinen met den naam van Nollen bestempeld; in andere streken heeft Noll of Knoll de meer algemeene beteekenis van heuvel z. a. in Engeland. Waar het woord als gemeen zelfst. naamw. in onbruik raakte, zooals in Duitschland en Nederland, daar is het, waar het bestaan bleef, geisoleerd, of als eigennaam opgevat, en in vormen, zooals de bovenvermelde, bewaard gebleven. Tot meerdere vollediging der plaatsnamen op bl. 21-30 vermeld verdienen nog de volgende uit de 14de en 15de eeuw hier ingelascht te worden. Zij zijn allen aan vorstelijke en meestal origineele en bezegelde oorkonden ontleend. 1331. Goeden Vrijdag. Jan, hertog van Brabant, als beschermheer van den huize van Postel, bepaalt over de eigenschappen van ban- of dwangmolens, ten bate van dit huis. Men ontmoet in dit stuk de navolgende plaatsnamen : Bladele, Eykerberghe (Bergeik), Hulsele, Mierde, Ourle, Cnechtsele, Kerastre, Postule, Postele, Leemel (onder Hapert), Venne berghe (onder Valkenswaard), Wolfswinkel en Verssele (onder Bladel), Hapert, Wintelre, Rosele en Zonderwijk (thans Veldhoven), Wedert (thans Valkenswaard). Het origineel is met het zegel van gele was van voornoemden hertog gewaarborgd. 1423, 7 Febr. Verordening van wege den hertog Jan aangaande de hoedanigheid en hoeveelheid der uit te reiken spijzen. Hierin de volgende plaatsnamen : Postel, Bosch, Dynter, Schoenervorst en Uden. Met het zegel in rood was van hertog Jan. 1426, Sept. 3. Akte tegen Jan van Stakenburg, vijand van het Godshuis van Postel. In deze akte vindt men: Lymborch, Holland, Zeelant, Vrieslant, Bosch, Wachtendonck, Pedelant, Maselant, Oesterwijc en Bergen op ten Zoom. Het origineel is met het zegel in rood was van hertog Jan gewaar merkt. 1431, April 28. Mandement van hertog Philips, nopens spijs, drank en logement, waaraan vreemdelingen zich in het Godshuis van Postel moeten onderwerpen. Hierin : Lymborch, lande van Ryen, Bosch, Mazelant, Pedelant, Oesterwyck en Postel. 1478, Maart 6. Vernieuwing en bekrachtiging der vroeger verleende voorrechten van Postel; met het zegel in groen was der hertogen Maximiliaan en Maria: Limborch, Lutcemborch, Gelre, Hollant, Zeellant, Zuytphen en Vrieslant. 1554, Juni 27 en Juli 8. Bescherm brief van keizer Karel, met het groot zegel in rood was: Luxemborch, Limborch, Geldre, Bossche, Maeslant, Peellant, Oisterwyck, Postel, Eersel en Eerzel, en Bercheyck. 1597, November 24. Koning Philips vernieuwt de eigenschappen van eenige dwang- of banmolens. Met zijn groot zegel in rood was: Bladel, Roesel, Wolfwinckel, Versele en Verssele, Winterle, Zonderwijck, Knechsele, Venneberghe, Oerle en Postel. Later ontving de Redactie van den Heer Welvaarts nog het volgende bijvoegsel, geput uit belangrijke bundels handschriften, die, tijdens de opschorsing der samenleving in het Huis te Postel, na de Fransche omwenteling in 1797, elders in veiligheid waren gebracht en nu in 1886 zijn teruggegeven. De volgende plaatsnamen voor ons doel van belang komen daarin voor. Bakel, gemeente, ten O. van Helmond. Red. 1481, 26 April. Bakel tot Milheze, in een origineel hs. op perkament. 1484. Bakel, in eene schepenakte. 1630 Baekel, zie onder Deurne. Bladel, gemeente ten Z. W. van Eindhoven 1305, 5 Maart. In een oorspronkelijk hs. op perkament, voorzien van het zegel van Herman, Abt van Malonne (in Namen) worden goederen bekrachtigd o. a. te Bladele, Versele, Helmedh, Kircastele, Stipidunc, Lidorp, Helmont, Rosule, Ricstele, enz. Bokstel. 1397. Boxtele en Gameren in een verzoeningsbewijs door zes zegels gewaarborgd. Deurne, gemeente ten O. van Helmond. 1479. Doerne, in een gezegelde schepenakte. 1626, 16 Febr. Doerne en Moesdijck, in een open brief van koning Philips. 1630, 3 Juni. Doerne en Backel, in eene gezegelde schepenakte dezer plaats. 1645, 5 Mei. 1685, 29 Oct. daal, enz. Dɔerne, in een hs. op het kasteel dier vrijheid geteekend. 1690, 16 April. In dit proces leest men: heere Rogier geboren baron van Leeffdael heere van Deurne". In de Postelsche stukken na dezen tijd wordt de schrijfwijze Doerne niet meer gevonden. Escharen. gemeente ten Z. van Grave. In een oorspronkelijk charter op perkament, van 1282, Maandag na Misericordia-Zondag, met het voor- en contrazegel der schepenen van Helmond, worden de navolgende plaatsen genoemd : Escheren, Heerscel, Helmunt, Liedarp en Liedorp. Gameren, dorp nabij Zalt-Bommel. 1397. Zie Bokstel. Geldrop, gemeente Z. O. van Eindhoven. 1631, 21 Juni. Gheldorp, in een brief van Michael Ophovius, bisschop van 's Hertogenbosch. Haps, gemeente ten Z. van Kuik. 1390. Vigilie van Maria Lichtmis. Peter Ronghe bekent giften gedaan te hebben den Godshuize van Postel en de akte met het zegel van „Johan, heer van Meghen ende tot Haeps" gesterkt te hebben. Hersel, buurschap der gemeente Lierop. 1282. Heerscel, zie Escharen. Helmond. 1282. Helmunt, zie Escharen. 1283. Helmond, zie Lieshout. 1300. Helmont, zie Rikstel. 1305. Helmont, zie Bladel. 1316. Helmont, op eene akte van schenking van Jan Berthout heer van Helmont ende Elisabeth van den Berghe vrouw van Helmont, op perkament met hun zegel voorzien. 1341, 21 Dec. In deze origineele en notarieele akte op fransijn heet Laurentius pastoor van Rixtel en Helmont. 1348, 24 Mei. In de kopie dezer notarieele akte van de begiftiging. van het St. Nicolaas' altaar vindt men Helmont en Helmondt. 1414. In eene origineele schepenakte Helmont. in zeven verschillende akten van 1420 tot 1542. Dezelfde schrijfwijze Kasteren of Castern, gemeente Hoogeloon, Hapert en Kasteren.. 1305. Kircastele, zie Bladel. 1331. Kerkastre, zie boven blz. 90, waar men de ingeslopen drukfout Kerastre gelieve te verbeteren in Kerkastre. Lierop. 1282. Liedorp en Liedarp, zie Escharen. 1305. Lidorp, zie Bladel. Lieshout, gemeente nabij Helmond. 1199. Lieshout, in een latijnsch dokument van den deken van het kapittel van St. Servaas te Maastricht, over goederen te Lieshout. |