zijn uitgevallen, of niet geschreven zijn de 'ontbreekt wel meer dus: Bronewirt? Is dit hetzelfde als 'Brunnen uurt' in de »Descriptio... Hadamar" (Xe eeuw, zie beneden, 't Register i. v.). Noch wordt meegedeeld: 27. Ego Wolfbraht de Fresia tradidi ad scm. Bon. bona mea in Richeim XV boum terram et in Baltratingen V ()ugera. in pago Osterihe IIII iugera cum mancipiis. Met deze kan wegens overeenkomst van inhoud vergeleken 130. Ego Wolfbraht et Giso et Muntwrfi entigis 1) in pago Fresonum tradimus ad scm. Bon. in Reis-heim XV boum terram et in Baldratinge V boum terram. in pago Ostrahe quicquid proprietatis habui. in terris. agris. pratis. mancipiis. domibus et familiis. Blijkbaar dezelfde tekst in verscheiden redaksie. Reisheim zal m. i, de oorspronkelike vorm van de eerste plaatsnaam zijn Richeim altans is niet bekend en het hedendaagsche Reitzum in Ferwerderadeel wezen. Reitsum wordt ook in het Vita Fretherici, Wybrants blz. 33 genoemd: >> matrona Siweris filia Ulbrandi sculteti de Reysum.” En in het Vita Siardi, ald. blz. 139: »Menardus nomine de Reysum." A° 1465: her Syck, personna to Reysem. Schwartz. I, 612 (orig.) Terwijl het Register van Aanbreng (1511) passim: Reysim heeft; eens ook Resum, ald. IV, 33. Waar Baldradinge - Baltratinge zal een ouder vorm zijn evenals Fade- en Fat(h)r gelegen was, kan ik niet aanwijzen. Andere plaatsen zijn noch: 61. Item Reginhart trad. Sco Bon. in pago Osterriche in uilla nuncupata Metwid terram XII boum. Et in alia uilla que dicitur Ringesheim terram unius bovis et in uilla tercia que vocatur Echmari terram duorum boum et dimidium. In de » Descriptio... Hadamar" (Xe eeuw, zie 't Register i. v.): Zonder twijfel is dit tweede hetzelfde plaatsje dat in Vita Siardi, Wybrants 138 gememoreerd wordt: 1) Vgl. 129: Ego in dei nomine Wolf. Wartgis et Munturfi éntigis tradimus ad sem. Bon, etc. »quidam laycus de Ringesima gast." De s in Ringes- zal vergeleken moeten worden met die in 'Heimes-' waarachter wel -heim, werd, -ga is weggelaten en die in Esum(-erzijl); vgl. noch »Rembodas huson, Bisas hem, Fretmaras hem, Henrikas kiricun, Andulsas hem" in de Index Werdinens. Gron. Bijdr. VI. Men houdt het voor hetzelfde als het tegenwoordige Rinsumageest. A° 1421: Johannes cureet to Renismagaest. Schwartzenb. Charterb. I, 435 (orig.) A° 1423: frater Thadeus. . abbas Sancte Marie, in Claro Campo, Geno curatus in Dontinwald, Johannes curatus in Reinsmagaest. Schwartzenb. I, 458 (orig.) A° 1440: Wybren Sackassin Wikenggha, winheftich in Esla wald... In Rinsumageest lag de Reinsuma-state 1). De u in Rinsuma is de toonloze klinker, waarschijnlik als u geschreven, omdat men 't woordgedeelte in verband bracht met -um (= heim); hij staat ook in 'Dantuma.' Voor -s en na n- kan de g als k worden gehoord; zo verklaar ik me: 'Reenkisma' naast 'Ringesima'; deze gutturale is in 'Rinsma' en 'Reinsma' weggevallen, of niet geschreven. Naast -in- staat ook -en-, vgl. van Helten, Altostfries. Gramm. S. 11. De ei in Reinsma (1423), als de ee in Reenkisma (1440); en de e in Renisma (1421 indien daar altans geen Reinsma is te lezen —) wijzen op rekking, bijna diphthongisering; dit komt meer voor; bijna, misschien allens worden in 't nfries gerekt uitgesproken, welke klank de een als ei, de ander als ee zal teruggeven. Hoort 'Ringes' tot de van (h)ring Förstemann II, 711 afgeleide plaatsnamen? En hoort bij dat woord ook de nfriese voornaam Rinke, Rintsje, Rinse? 2). Metwid zal vermoedelik in Metwrd of in Met wird (-wi'd) moeten verbeterd. Evenals Tibbincheim' en 'Feterwrde', zal Meth-wird of Med-wird de friese vorm zijn. 1) Vgl. Tegenwoordige Staat van Friesland II, 244. 2) In Hindelopen vooral, maar ook in geheel Friesland wisselden mans-, en vrouwenamen, daar de naam vóór de geboorte werd vastgesteld. Het is hetzelfde als in de »>Descriptio... Hadamar" (zie beneden, 't Register i. v.) Medunwerth. In de Vita Fretherici, Wybrants blz. 58: Est villa prope Holwert, nomine Medewerth. Noch ligt een gehucht, bestaande uit 3 boereplaatsen, een uur ten zuiden van Holwerd, dat 'Meddert' heet, maar op Suringar's kaarten noch 'Medwert' wordt genoemd 1). Vgl. ofries mêth, mêde; ags. mæd; engl. meadow, mead. Nfries miede, ‘yn 't mæd', ped. mad, zie Franck, Etymol. Wdb. Echmari zou 'Eekmarijp' zijn; de p zou verloren wezen. Kan het ook aanduiden een 'meer', waar de Ee van Leeuwarden langs Dokkum naar Ezum(azijl) doorstroomde, en dat tans vernauwd een andere naam draagt. 'Akmarijp' ligt heel in 't zuiden, in Utingeradeel; en ontleent eerder zijn naam aan Ackrommarijp; zie boven, blz. 63. Ook betwijfel ik of de p (met noch een uitgang?) wel weggevallen is. In Trad. Fuldenses VII, 79 wordt meegedeeld: Ego Engelram et Rabeninc et Dietwar tradimus ad scm. Bon. proprietates nostras in pago Ostrahe in uilla Mereheim terram IIII boum cum omnibus sibi attenentibus pratis. pascuis. siluis. domibus et familiis. Misschien is dit plaatsje ook bedoeld in 57. Ego Hiltrih trad. sco Bon. terram pascualem XV pecoribus in loco qui dicitur Mereheim cum ceteris appendiciis. In de >> Descriptio... Hadamar" (Xe eeuw): Mereheim. Zonder twijfel is dit het tegenwoordige Marrum. In Vita Ethelgeri, Wybrants 224: Kemponi de Merum. A 1418: Yornd Bottyngha, gameech to Marrym. Visser-Amersfoordt, Archief III, Aanh. blz. 9 (orig.) Voor der wisselt meermalen de è en ǎ. In dezelfde Traditiones Fuldenses: 1) Het Medwerd, dat van den Bergh, O. A.2, 138 er mede vereenzelvigt, en dat in een charter over kerkelik recht van Franeker voorkomt : "Henricus curatus in Medwerd, ac decanus Fraenkera", Schwartz. Charterb. I, 240, is Memert, 1/4 uur O. van Winsum, Baarderadeel. Al de onder dat stuk genoemde personen wonen en moeten wonen in Westergo's dekenschappen. Ego Folcmar de Fresia tradidi ad Sem Bon. in uilla Lintarwrde terram pascualem sex boum. Men houdt dit voor het tegenwoordige Leeuwarden. Het ohd. 'linta' is linde; dit zou dan de 'Lindenwaard' kunnen betekenen. Na n valt de d vaak weg; nfries is noch lynebéam'; fyne vinden, etc. Ofries hwanne hwande. Daarmee stemmen wel de vormen in latere eeuwen; alleen die met Liun (XIe eeuw) maakt een uitzondering. Vanwaar voor de n toch de u? Of stelt dit de rekking der i voor de n voor, na wegval van de d? Evenals de ie in Lien- (1148)? En de ng (n) in Ling- (1155). Maar uit Lin-werd zou regelrecht Linaart ontstaan; waarom valt de n weg, en blijft de w in Li(o) w(er) t? Dit is groter zwarigheid tegen het aannemen van deze etymologie. In de XIe eeuw staat op de munten van Bruno (1038-1057) en Egbert I (1057-1068), graven van Friesland, Liunvert', 'Linwart; en tal van verknoeide vormen; vgl. Dirks, Vrije Fries III, IV, VI1). A° 1146: de symonia, in venditione aecclesiae de Linwert perpetrata, convictus Corbeiae in capitolio. Jaffé, Mon. Corbeiens. blz. 232. A° 1148: omnibus fidelibus christianis, qui sunt in parrochia Lien1148 ward, salutem. ald. 223, Schwartz. Charterb. I, 76. A° 1149: clericis qui aecclesiam de Linward tenuerunt. ald. 276, Schwartz. 77. A° 1152: possessiones Corbeienses aecclesiae.... ut aecclesiam Linewertensem et Merthem predium.... aecclesiam de Linewert, et predium de Merthen. ald. 487; zie beneden, ('t Register, i. v. Merthem). A 1155: Decimam de curiis Gruninge. In Fresia quandam possessionem que vocatur Merthen, et in eodem loco ecclesiam de Linguerd. Insulam Ruianam, et piscationem Hoc war. In een opsomming van goederen, Erhard, Regesta Historiae A° 1184: decimam de curia Gruninge. In Fresia quandam possessionem que vocatur Nerthen et in eodem loco ecclesiam de Linguord insulam Rumenam, et piscationem Hoc war. Falke, Tradit. Corbej. 742. 1) Van Iddekinge dacht aan 'Leeuwte' bij Vollenhove; Friesland en de Friezen, blz. 78, vv., ten gevolge van zijn onjuiste teorie, zie boven, blz. 18, noot 4. XIIe of XIIIe eeuw, memoriaal in het Archief van Munster I, 133, blz. 94: Decimam de curiis Gronigge. In Fresiam quandam possessionem quae vocatur Merthen. Item in eodem loco Ecclesiam de Linguerd. Insulam Rogianam et piscationem Hoc war. Verwijs, Corvei en Leeuwarden, blz. 61. Het »insula R." is mij onbekend. 'Hocwar' kan het latere Hoxwier, n. o. van Mantgum, Baarderadeel, wezen. A° 1439: Gretman end Rechters in de mene gaerleger als... Aesegha to Hoxweer. Schotanus, Tabl. 74; Schwartz. I, 518, zie boven blz. 70. Of ligt het aan de Weser? 'Hocwar' vgl.: piscationem... in fluvio Wisera in pago Wimodia. (bij Lesum)... quae quia in similitudo palorum quos incolae hocas vocant, construitur, gentilitio nomine ab indigenis hoc war nuncupatur. Sickel, Acta Karolinorum II, 181, aangehaald bij von Richthofen, Unters. II, 754 noot 1). n°. 737: 33 familie in adjacente silva arbores cedere, palos acuere, hocwares construere, et sic piscationem in Wisera in statu integro conservare debent. Falke, Tradit. Corbej. Registrum Sarrachonis, blz. 42. A° 822: Ad... monasterium (in Nova Corbeia)... iunior Lodowicus tradidit abbatiam Visbike, decimas quoque cum decimalibus ecclesiis in episcopatu Asenbruggi, et piscationem in Wisera que dicitur Huo e - war. Annalista Saxo, Mon. Germ. VIII, 572. Indien geen Linguerd overgeleverd was, zou men geneigd zijn ‘Linwerd' in 'Liuwerd' te veranderen 2), maar ng wijst op gutturale nasaal n; vgl. het omgekeerde bij 'Dockynchirika', boven blz. 93. Er is noch een andere etymologie mogelik. 1) Von Richth. brengt, m. i. terecht, daarmede de 'Hugmerki', Hummerke in verband Pfahlwerk, zur verteidigung der mündung des Hunse in der Laubach. Noch 'en Hok werd onder Winsum, Benif bk. 371, 372a. Ligt bij de snijding van de Bolswardervaart, die daar zeer bochtig is, en van de Franeker-Sneker zeilvaart, beide oude afwateringen, tussen een viertal terpen, bij Oosterlittens. Hokaerd bij (te ?) Franeker. Vgl. vooral Friese Volksalm. 1890, blz. 48, en noot. 2) Zoals Mr. de Wal voorstelde, Maatsch. Letterk. Verslag 1849/50, blz. 41. De munten met duidelike n zijn trouwens ook talrijk, vgl. Mr. Dirks, Vrije Fries VI, 26, noot 36. |