gens contract tussen Jan en de landen tussen Lauwes en Weser 1). In 1440 zegt Philips van Bourgondië aan de abt van Klaarkamp zijn bescherming toe voor het eiland Schiermonnikoog; 't zij tegen de aanvallers van Oostergo en Westergo, of indien hij met deze go'en in oorlog mocht geraken, ook tégen deze. 2) Dit bevestigt dat Schierm. ook toen tot Friesland. hoorde; en dus ook in verband met het charter van 1421, dat de Lauwes oost er van liep. Maar bovendien. Schiermonnikoog heet altijd en nooit anders dan Schiramoniken-aech of Werneroog 3). Men grondt zich bij het vaststellen van Moenkelangenoe Schiermonnik oog hier op, dat Albrecht in die tijd alle eilanden, op papier altans, weg schonk, maar Schiermonnikoog daarbij niet genoemd is, tenzij dit hier bedoeld is. Maar in Friesland zelf schonk hij ook lenen, heeft hij nu ook over de rest van het niet genoemde beschikt? Bovendien, Albrecht hield gaarne in Friesland de geestelijkheid te vrind, vooral Klaarkamp: reden te meer om Schiermonnikoog niet te verlenen 4). Het bedoelde eiland kan ook evengoed in de buurt van Borkum (Berkmeroe) 5) liggen. Buma houdt Rottum voor het bedoelde. Zo zou zich ook verklaren het contract in 1421, waarbij het hollands gezag tot bewesten de Lauwes wordt bepaald. Moenkelangenoe moet een eiland zijn, aan monniken behoorend. Rottum behoorde van ouds aan monniken, 1⁄2 aan Oldeklooster in de Marne (Groningerland) en voor 2/3 aan voor 2/3 aan de abdij van Rottum ). In 1448 heet het Rottumeroog; bij Bor 7) in 1568 Monnicke Rottumerland. En langwerpig van vorm is 20wel het een als het andere eiland; zie de kaart in Emmius, de Agro Fris. En toch, bijna zeker is het evenwel niet dit, maar 'Langeroog'; zo geheten naar 't klooster 'Langen' in Oost-friesland. Vgl. Ostfries. Urkundb. In de latere eeuwen blijft de naam van Lauwes, een meer en meer verzandende mond, ten oosten van Schiermonnikoog. 1) Schwartz. Charterb. I, 438. 2) Vrije Vries XII, 407. 3) Wapen: Barrevoeter monnik houdende een rozekrans in de rechterhand op een wit veld. 4) Vrije Vries XII, 364/5. 5) Of Borkum aan de oostzijde van de Eems ligt, vgl. Vrije Vries XII, 369 vv. 6) Vrije Vries XII, 366. Westerhoff & Stratingh, Nat. Hist. van Gron. 205/6. Emmius Histor. 31. 7) Oorspr. d. Ned. Beroerten, I, 245; Vrije Fries, t. a. p. In het boven aangehaalde »Seebuch" uit de XIVe eeuw leest men cap. XI, § 17. >>Item also gy wilt insegelen in de Lauwers so sole gy dat stenhus op Wangero unde dat werk up Werneroge over en bringen, so lopet an de Borne up 3 vadem, unde lopet by der Borne in." Wangero is onduidelijk '); met Werneroge is Schiermonikoog bedoeld. A° 1440 neemt Philips van Bourgondië voor het klooster Klaarkamp in bescherming: eyn eylant, genoemt Werner oge, anders geheten Schiermonnichoge, gelegen der naesten lande geheten Paidza in Oostergolanden, up die oestzyde van Ameland" "). Duidelijk is het slot ook niet: de Borne is het Amelander gat, wat doet dit bij de vermelding van de Lauwes? 3). Ostergo. Tussen Lauwes en Middelzee lag Oostergo. Al in de vroege middeleeuwen wordt 't genoemd. Karel Martel A° 734 >> Wistrachiam et Austrachiam insulas Frisionum penetravit, zie boven blz. 3, 21. En in het Vita S. Bonifacii: »lingua (rustica dicuntur) Ostor-, et Wester-aeche, zie boven, blz. 21. In de Vita S. Bonifacii van de Utrechtse Presbyter (VIIIe eeuw einde) wordt verhaald dat Bonifacius van Utrecht kwam »in insulam, quae sermone patrio Ostriki dicitur. En het vita Liudgeri cap. 4. Mon. Germ. II, 349, note 28. S. Bonifacius spiritum reddidit in pago cui nomen est Astrache, in loco qui Doccinga vocatur. Mon. Germ. II, 406. In de Traditiones Fuldenses wordt door Rudolf aan de H. Bonifacius landgoederen geschonken: »in provincia Fresonum in villa... Waltheim in pago Ostrache, N°. 88, Dronke 48; van den Bergh, Oorkondenboek I, blz. 1) J. Winkler, Navorscher 1876, 465, wil lezen: Langenoe, en vereenzelvigt dit met Moenkelangenoe van hiervoor in den tekst. Zie 't Register. 2) Vrije Vries XII, 407, boven reeds aangehaald. 3) Joh. Winkler a. pl. deelt nog mede: In de XVIIe eeuw hadden Schiermonnikoog en Peasens slechts éen predikant tezamen. Ook noch Ostrahe, No. 72, 93, 98. Daarin vindt men ook de vormen: Osterriche, No. 61. Osterihe, No. 27, 55. Ostrahe, No. 21, 79. A° 1086 Ostergowe, Schwartzenbergh, Charterb. I, 67. A° 1089 Ostergouwe, ald. 67. A° 1243 Ostergo, Archief Duitsche Orde II, 616. Vita Sibrandi (+1238), geschreven 1260 (Wybrants Inleid. XXI, XXIV) Ostergie, ald. 159, 160. Vita Iarici (1240) Ostergo, ald. 190. A° 1338 Oestergoe, Schwartzenberg, Charterb. I, Over aeche, -ahe, -ike, -ihe, en -go handel ik bij, en in verband met 'Westergo'; zie 't Register i. v. Meermalen wordt deze gouwe ook genoemd 'pagus Dockingen', naar het plaatsje 'Dokkinge'. In de Traditiones Fuldenses, VIIIe eeuw, vindt men in cap. VII. No. 15. Ego Wolfraban, trado Sco Bon. ad Fuldense monasterium terram iuris mei in pago Tochingen in uilla, que dicitur Waltheim, .... zie 't Register i. v. N°. 15. No. 128: Ego in dei nomine Nohtleib pro remedio anime mee et Lutgarde uxoris mee tradidi Sco Bon. in Fuldensi monasterio in pago Tochkingen in uilla Waltheim...., zie 't Register i. v. N°. 128. 87. Ego Wolfhelm trado ad Scm. Bon. in pago Tockingen in uilla Tippencheim.... zie 't Register i. v. No. 87. 95. Ego Sigerap de Fresia dono atque trado ad Sem. Bon. qui in Fuldensi pausat monasterio, decem boum terram in pago Tochingen in uilla que dicitur Dipbingheim, zie 't Register i. v. No. 95. No. 80. Ego Marcuart et Uppo tradimus ad Scm. Bonifacium bona nostra, que habemus in pago Kilingo Huntari1) in uilla Merheim terram VII boum et dimidiam partem terre unius. Similiter tradimus in pago Tokingen. in villa Orling uerba. duorum boum terram et duas partes terre bovis unius. ad censum statutum per singulos annos persoluendum ad monasterium sci Bon. in Fulda. Dat met 'pagus Tokingen' hetzelfde wordt bedoeld als 'Ostergo' blijkt uit 1) Zie 't Register i. v. N°. 88: >>Ego Rudolf trado ad Scm. Bonifacium in prouincia Fresonum. in uilla que dicitur Waltheim que constructa est in pago Ostrache, etc. waar Waltheim wel dezelfde villa is die ook als in pago Tockingen gelegen wordt aangeduid. Oostergo, pagus van Dockinge, had in later eeuw een andere naam; die het ontleende aan de plaats, waar het gerecht gehouden, en de volksvergadering bijeenkwam. Men vindt in een Muntrekening uit het begin van de XIVe eeuw de volgende grietenijen opgeteld: Lyowerderadeil, Dongheradeil, Donthmadeil, Ferwerderadeil, Tiestzerckera-deil, Echtawerderadeil, daarvan wordt gezegd: all Astergaland" 1). Afzonderlijk wordt aangegeven: »tha yeldan in da dele to Borne." Blijkbaar is hier de 'Bordenegha' afgescheiden gerekend van de andere, die nauwer verbonden zijn. Dit blijkt ook van elders. Naast Bordengo wordt het districtus Wyns genoemd met de coetus, (volksvergaderplaats) van dezelfde naam. A° 1224 melden Emo en Menco in hun kroniek van de »>locis deputatis trans lavicam (d. i. de Lauwes), Winenge 2) et Dockum. Er bestaan Willekeuren van 1242 (?). Zes grietslieden met hunne mederechters bezegelen daarbij een charter »mit tha mena londis sigele"; het stuk werd opgemaakt in Wynenze). De dorpen waar deze grietslui thuis hooren liggen allen in de bedoelde landstreek; het zijn: Gast, Rinsumageest in Dantumadeel, Vrije Fries XIV, 212; bij dit dorp lag Reinsma of Reenkisma State, vgl. Schwartzenb. Charterb. I, 520; Peter van Thabor blz. 27; Kadaster van 1505, Schwartzenb. II, 18. Daar lag ook Thiaerda-state, vgl. charter van A° 1421 : »Sydze Thiarda... vppe Gast..." En die van 1422, en 1439. Het plaatsje komt al vroeg voor 4). Ook in Vita Siardi, Wybrants, blz. 128: uxor Vickeri de Gast. Is dit hetzelfde als het hier bedoelde? Buurtplaatsen zijn: Hallem, Brantgum, Aalsum? (Alversia), Medum, Britsum, Bethania onder Ferwerd, Groningen, Leeuwarden. 1) O. F. W. II, 195. Schwartz. Chart. I, 97. (hs. is van 1464). De tekst in den Ouden Druk (XVe eeuw) is van jonger datum, Fr. Rq. 385. 2e kolom. 2) ed. Utr. Gen. p. 96b. Voor Winenge leest Matthaeus Analecta III (of II) verkeerd: Vemenge. 3) Vrije Fries XIV, 433; Andreae, Nalezing Grietmannen, 1893, blz. 1, noot. 4) Zie 't Register, i. v. A° 1333 (?): Hoelwer, Dockinghe et Ghaest. Rek. Utr. I, 418. A° 1399: Hessel upter Gheesten die ambocht heerscap ende dat dagelix gherecht van Droesu m. Oorlog van Albrecht, 518. A° 1421 her Sifridus abbet to Dockum, her Menich, abbet to Furswert, her Nitta deken to Aldakerka, her Syneko deken to Dockum, her Willem cureet Etwert, her Iohannes cureet to Renismagast, her Ducko cureet to Ferwert, Hessel Iwisma, Sydze Thiarda, Feye Asinga vppe Gast, Dowa Doyngha in Dontinwald, ende Mello Rorda fon Ghenum. Schwartz. I, 435 (orig.). A° 1422: Hessel op der Gaest, Sydze op der Gaest, Renic op der Schwartz. I, 517 (orig.). Ghetzercka 1), Giekerk in Tietsjerksteradeel. Schwartzenb. II, 19. A° 1439: Liowa Viwoma tho Gheszerka..... gude in Ghe-szerka Schwartz. I, 518 (orig.). A° 1476: Melko Wigghersma toe Ghetzerka... meedland... to suder syde Wynsera wey,... Jarich, personna to Nie hoef. Oork. St. Anth. Gasth. I, 75/6. A° 1487: Anka Syttia zoen Eelksma,.. to Geetzerka.... land... Tietzerckstera helgen.. to nesta,... Peter Sybrens zoen, Aulderman.. in Leowerd. ald. 110/1. Kadaster van 1505: Gie-tzerke in Tyetzercksteradeel. Growe, in Idaarderadeel. Schwartz. II, 15. Vita Iarici, Wybrants, blz. 183: magister Thammo ... natum de Growe. 1) Verschreven in Gerdenkerka? Vita Siardi, Wybrants bl. 131. Of is dit Gerns bij Witmarsum ?" Vrije Fries XIV, 310 is een vergissing ingeslopen: Giekerk is niet Tietjerk. |