A° 1438: ene nye weetryngha by Wanteng hahuzen 1) in Boerngha. Schotanus, Tablin. 121. A° 1450: Greetmans, Riochteren ende mene Meente in Wuytendengheradele.... ryocht halda.... toe Wobbynghabreggha.... xiij Riochteren, als dat Bornstera schelleth habba iiij Riochteren, dae legba Walden iiij. Ackrim ende Lingersim v.... alle seer ty bete ney Bornster boetem. Schwartz. I, 534, 536 (orig.); Fr. Rq. 510/2. A° 1456: landen ende steeden fan Oestergo ende Vestergo, ende dae mena Saun-walden 2), als Schaterland, Stellingwerf, Opsterland, Smelingeraland, Haskera fyfgaen, Uthingeradeel, Aestersemeraland, Merderaland, Doyngha-weerstal, Boernferd, Achtkerspel, Aestbruecksteraland, ende Kolmeraland. Schwartz. Charterb. I, 590. Een grafsteen in de kerk te Beets geeft te lezen A° 1486: parchi Decanus tot Burdego". Friesche Volksalm. 1862, blz. 7. A° 1489: her Aernt thoe Wyspola, deecken ur Bornferd. Schwartz. Charterb. I, 745 (orig.) Een charter uit de XIVe eeuw geeft, naar ons voorkomt, enig licht over de uitgestrektheid van de gouwe aan de Boorne. De Utrechtse bisschop geeft in A° 1315: ....commendatori et fratribus (domus Teuthonice in Nesse) ecclesiam de Boernde 3).... cum quatuor capellis, videlicet Nesse, Oldakatrip, Lioniga berde, Rutna.... (salva) pensione.... nostra.... duodecim lib. frisonice monete in annis communibus, annis bissextilibus vero viginti quatuor lib. dicte monete.... Behalve de kerk te Boorn en deze 4 kapellen houdt hij ter begeving aan zich die kapellen : que ab olim dicte ecclesie attinebant... .; sunt: Beke, Suagh, Urathorp, Utrathorp, Sigerswalde, Backenvene, Weningawalde, Hemericke, Luppinga husum, Wispolia, Urasuagh, Utresuagh, Lukeswalde, Ryp, Gerslote, Tyanlaberde, Bant, Rutnergast cum duabus capellis; Schote 1) Wangiahusen, buurt 1 uur n. o. van Oldeboorn? 2) Zie beneden, bij de Zevenwouden. (Vgl. 't Register, i. v.) 3) Vgl. over deze plaats, beneden. (Zie 't Register, i. v.). cum duabus capellis; Kathaleke, Hoerna cum duabus capellis, Hasca cum duabus capellis, Westermere, Ackronrijprasuagh, Ackrommariip, Monekagha, Capella, Aylsom, Bersachom, Ackrom 1). Archieven der Duitsche orde, Balie van Utrecht II, 619-620 (orig.) Nesse 2), in Utingeradeel. A° 1243: domui Theutonicorum sancte Marie in Nesse... contulimus ecclesiam jn Bornde cum suis attinentiis.... Arch. D. Orde, B. v. Utr. II, 616 (orig.) A° 1245: Nesse.... Bornde, bevestigd door de Keulse Aartsbis schop. A° 1258: Nesse.... Bornde. A 1281: Nesse.... Bornde. ald. 617 (orig.) ald. 617 (orig.) ald. 618 (orig.); zie beneden, blz. 55. Van den huse van Nesse jn Vrieslant. Int jair ons Heren M.CC. ende XCVIII (XXVIII?) soe hadden veel goede hoefscappen ende ander lude wt Vryslant der oirden ghegeven voele erven ende ander gueden ende die kerck tot Nesse. Ende daer stichte (plusquamperf.?) die oirde een convent van priesteren vander oirden.... Kroniek (XVIe eeuw); Archief D. Orde I, 249. A° 1350: conventus in Nesse. ald. 622 (orig.) A° 1389: commendator in Nesse, prior ibidem, Johannes, curatus in Bordego, curatus in Haghe, Jo. ibidem prebendatus. Decanus in Bordago. curatus in Acrum. curatus in Achmaripe. curatus in Gohimriip. curatus in Rorthahusum. curatus in Altha-kerka. Ricardus curatus in Aynghim. Schwartz. Charterb. I, 248. A° 1395: Hesselum, commendatorem domus seu conventus in Nesse predicti ordinis, partium Frisie. Arch. D. Orde II, 623 (orig). A° 1400: die convent van Nesse.... by vyfentwintich jaer of daerby.... by ons luden bi Wolden enen nonnen convent van joncfrouwen ende van goden luden ende dat hiet Katryper convent... ald. 626 (orig.); zie beneden blz. 55. Schwartz. I, 602. A° 1427: dy prior van Nesse. 1) Zie Mr. Andreæ, Vrije Fries XIV, 267 en 317; in sommige opzichten wijk ik van hem af. 2) Nessergrouw, Joh. Winkler, Tijdspiegel 1885, blz. 82. A° 1472: her Eina commelduer toe Nes. Schwartz. I, 649. A° 1471: bruder Henrick van Akeren, commanduer... te Nesse. Arch. D. O. II, 627 (orig.) A° 1479: her Henric van Ackerum, commelduer van Nes der deutscher Kadaster van 1505: Nes, duetsch ordens van Pruyssen hofmester com- A° 1529: Nes, monasterium virorum ordinis S. Georgii. Matthaeus, Analecta III, 482. A° 1506: heer Thomas, pastoir te Rottom,.... aen onssen huyss to Neess... kelner to Neess. Arch. D. O. II, 632 (orig.) Oldekatrip, Oud Katlyk in Schoterland. Maar in 't Register volgt later noch Kathaleke, zie beneden blz. 61. de Geer, Arch. d. D. Orde I, Inleiding XLV, houdt het voor Katrype onder Oldeboorn, Daarbij moet gelegen hebben het klooster dat genoemd wordt A° 1400: toen verzoeken »Stellinghe ende rechters, greetmans ende die ghemeente van Stellingwarf, Schoterland ende Bornevrede" dat het >>nonnen convent van joncfrouwen ende van goden luden, ende dat hiet Katryper convent", (uit welk »convent van Katrype" sedert een 25 jaar deze genomen zijn en gebracht in het »heren convent te Nesse",) dat dit >>cloester weder in sijnen staet worde❞ Arch. D. O. II, 625-626 (orig.) gebracht. Dit heet ook: »enen onderconvent by ons luden bi Wolden." Zij hopen noch dat te Catrype gezet wordt een priester » die de kercke biwaere, die noch steet..... wa(n)t het es als een woesterse ende alende uter meente" 1). Nu zijn er in deze strekend. i. Stellingwerf, Schoterland, Bornevrede slechts twee vrouwekloosters bekend: dat te Aelsum zie beneden blz. 64 en het Cistercienser nonnenklooster Steenkerk bij Lunjeberd. Dit was gesticht door Oldeklooster onder Hartwerd 2) en hoorde in 1330 noch daaronder. 1) Arch. D. O. II, 626 noot: Katrype, het tegenwoordige Akmaryp"? 2) Vgl. Reitsma, Fries. Volksalm. 1890, blz. 27-35: Een viertal akten en het chronicon Abbat. Floridicampi; benevens het Rekenboek. In 1400 was het reeds onder de Kruisbroeders; de nonnen zijn naar hun klooster boven gemeld teruggekeerd. Immers er staan 2 kerken. A° 1491: da houten tzercka,... (en) dae stenatzercka to Lyonghebird 1). De laatste 2) is Steenkerk, gewijd aan de H. Elisabeth, en er wordt bijgevoegd, dat aan de zuidzijde daarvan »da conventes busen in fortyden stynzen habben." Het klooster: »Nemus divae Virginis Mariae in Steenkerke" was toen naar Mariabosch, »onder het dorpken Terbant (Catharinabant)" verplaatst. A° 1496: II golden gulden S. Elizabeth to Stenenkercke toe tymert, wanneer sy dat behovet, .... item S. Elizabeth een klinckert. Schwartz. I, 775 (orig.) 't Kadaster van 1505 noemt geen kloosters. A° 1510: keren de kloosterlingen van de duitsche orde tot hun ouden regel terug 3), en zoeken hulp bij Oldeklooster. A° 1518: overeenkomst met Luinjeberd; de klooster prior zal pastoor zijn in de parochie, of een plaatsvervanger aanstellen... meegezegeld door heer Reiner, pastoer op Catryp ende Bant 3). A° 1525: wordt het klooster van Terbant naar Luinjeberd overgebracht. Uit het bovenstaande volgt dat 'Katrype' en 'Olde katrype' in de buurt van Luinjebirt en Bant moet gevonden worden, en er niet mee bedoeld is Katlyk. Lionigabirde, Luinjebird, in Engwirden. A 1281 homines et parrochiani ecclesie seu capelle in Lyeding aberde, infra terminos parrochie ecclesie de Bornde predicte constitute (nog 2 maal Lyedingaberde). Arch. D. O. II, 618 (orig.) A° 1481: Focko Gynkens to Lonighaberd syn oerhael pondesmeta... dy ora eeynd op da Greuwen wal. Schwartz. I, 696. A° 1491: dae stenatzercka to Lyonghebird. Zie boven aan deze blz. Kadaster van 1505: Lyonjebert alias Leowerdt. Schwartz. II, 28. 1) Fries. Volksalm. 1890, blz. 29. 2) De eerste is de kapel hier (1315) gememoreerd, horend ter begeving aan de Utr. bisschop. 3) A 1529 echter: Steenkerc sorores ordinis S. Georgii! Matth. Anal. III, 482. Hoe rijmt dit met de tekst? Vgl. vooral noch Nom. Geogr. I, 14, 163. Rutna, Rottum in Schoterland, zie 't Register i. v. Dan de overige kapellen. Beke, thans Beets in Opsterland. Vita Siardi, Wybrants 125:... prope Beets. Deze naam kan in ouder vorm Baki zijn 1), daarmee zou een zijstroompje, een 'Beek' van de Boorn kunnen aangeduid wezen, de Boorn had bijstroompjes; zie hiervoor blz. 23, noot. Suagh, Beetsterzwaag in Opsterland. Kadaster van 1505: Bexterszwaege in Upsterlandt. Schwartz. II, 19. Zwaag, zuidduits 'schwaig', Schmeller, Bair. Wrtb. III, 531: viehhof 2), vgl. Förstemann Ortsnamen 1423. Urathorp, Ureterp in Opsterland. A° 1472: Wraterp. Kadaster 1505: Wreeterp. Schwartzenb. I, 651. II, 19. Utrathorp3), Olterterp (?) in Opsterland. Eigenaardig is dat in 't Kadasster van 1505: Otterterp in Upsterlandt (Schwartzenb. II, 19) voorkomt; dit moet noodzakelik het tegenwoordige 'Olterterp' wezen; 't moet wel in Olterterp veranderd worden? Sigerswolde, Sygerswolde, in Opsterland. Kadaster van 1505: Sygerswolde in Upsterlandt. Backenvenne, Bakkeveen in Opsterland. A° 1228. 1230. 1232: 'Backenvene'. Schwartzenb. II, 19. P. Hordijk, Qued. Narr. blz. 54, 71, 85, 88. Mon. Germ. XXIII, 417, 422, 425-26. A° 1338: prior de Backefene. Schwartzenb. I, 195. Kadaster van 1505: Backeffe en alias Dyoerts wolt in Upsterlandt. Schwartzenb. II, 19. Dit oude Bakkaveen stond niet op de plaats van het tegenwoordige, zie vooral het meegedeelde in de Friesche Volksalmanak, 1839, blz. 43: 1) Wat is de oudere vorm van 'Beets' in Noordholland? 2) Waar betekent het: laag gelegen land?? zoals 't ergens door Beekman verklaard wordt. 3) Staat er 'Ulra-thorpe'? Dit kan wel Ol(t)er-terp leveren. |