DF 501
Η

V. 4.

Εβραβεύθη διὰ τοῦ Ζαππείου βραβείου ὑπὸ τοῦ ἐν Παρισίοις Συλλόγου πρὸς ἐνίσχυσιν τῶν ̔Ελληνικῶν σπουδῶν.

TYTT. "EZTIA,, 1917

Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΥΓΚΕΛΛΩΝ

ΕΝ ΤΩΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΩΙ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΩ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Οἱ πολυμαθεῖς σχολιασταὶ τῶν Βυζαντινῶν χρονογράφων καὶ εἰς νεωτέρους χρόνους ὁ Σλουμπερζε, πρῶτοι αὐτοὶ ἔγραψαν περὶ Συγκέλλων, ἐλάχιστα ὅμως καὶ ἀσαφῆ, μὴ δυνηθέντες νὰ κατανοήσωσι τὸν θεσμὸν τοῦτον.

«Τί ἦσαν οἱ Σύγκελλοι, λέγει ὁ Ρεΐσκιος, δὲν εἶναι βέβαιον· εἰς ἐμὲ ὅμως φαίνεται ὅτι ἦσαν βοηθοὶ καὶ βικάριοι τῶν ἐπισκόπων, ἐν ἀπουσίᾳ ἢ ἀσθε νείᾳ τῶν ὁποίων διεξῆγον τὰς ἐκκλησιαστικὰς ὑποθέσεις διαδεχόμενοι, ἂν ὄχι πάντοτε, αὐτοὺς ἐπὶ τοῦ ἐπισκοπικού θρόνου». Θὰ ἴδωμεν πόσον ἀτελῆς εἶναι ὁ ὁρισμὸς οὗτος· ἐλάχιστα δὲ ἀληθὲς τὸ συμπέρασμα τοῦ Σλουμπερζε ὅτι οἱ Σύγκελλοι τοῦ Πατριάρχου ἦσαν Μητροπολῖται, οἱ τῶν Μητροπολιτῶν Ἐπίσκοποι καὶ οἱ τῶν Ἐπισκόπων Ηγούμενοι ἢ ἁπλοῖ ἱερεῖς 1.

Ἐκ τῶν ἡμετέρων πάλιν οἱ γράψαντες ὁπωσδήποτε ἐκτενεῖς ἐκκλησιαστικὰς ἱστορίας παρέρχονται τοὺς Συγκέλλους, παντελῶς σιωπῶντες περὶ αὐτῶν· ὅσοι δὲ ἠθέλησαν νὰ ἀσχοληθῶσι περὶ αὐτῶν 2 δὲν προσέθεσαν πλείονα εἰς ὅσα εἶπον οἱ προγενέστεροι αὐτῶν.

Φιλότιμον προσπάθειαν πρὸς ἐξερεύνησιν τοῦ θεσμοῦ τῶν Συγκέλλων κατέβαλεν ἐσχάτως ὁ ἐλλόγιμος Καθηγητής τοῦ Ἐθνικοῦ Πανεπιστημίου καὶ τέως τοιοῦτος ἐν τῇ θεολογικῇ Σχολῇ Χάλκης ̓Αρχιμανδρίτης Βασίλειος Στεφανίδης, δημοσιεύσας ἰδιαιτέραν ὀλιγοσέλιδον μελέτην ὑπὸ τὸν τίτλον «οἱ Σύγκελλοι ἐν τῷ Διοικητικῷ συστήματι τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου », ἀλλὰ καὶ οὗτος μὴ χρησιμοποιήσας πάσας τὰς πηγάς, ἀτελεῖς παρέχει πληροφορίας καὶ δὲν ἔφθασεν εἰς θετικώτερα συμπεράσματα.

Ἡμεῖς ἤδη ἐπιχειροῦντες τὴν συγγραφὴν τῆς παρούσης μελέτης θὰ εἴμεθα εὐτυχέστεροι τόσων σοφῶν καὶ περιφανῶν ἀνδρῶν; Ἐὰν τὸ ἐπιτύχωμεν, θὰ εἶναι δι ̓ ἡμᾶς τίτλος ὑψίστης τιμῆς καὶ ἐπιβράβευσις πολυμόχθων προσπαθειῶν, ὑφ ̓ ἃς συνθήκας μάλιστα διατελοῦμεν σήμερον, ὁπότε μετὰ κόπου κατωρθώσαμεν νὰ προμηθευθῶμεν τὰ διὰ τὸ ζήτημα ἡμῶν ἀπαραίτητα βοηθήματα.

Schlumberger, Sigillographie 412.

* Εὐαγγελικὸς Κήρυξ τόμ. Α ́. 318, Εκκλησιαστική Αλήθεια τόμ. ΙΕ ́. 408, 193, Σ. Βυζαντίου, Η Κωνσταντινούπολις τόμ. Γ'. 525.

* Β. Στεφανίδου, Συμβολαί εἰς τὴν Ἐκκλησιαστικὴν Ἱστορίαν καὶ τὸ ̓Εκκλησιαστικὸν δίκαιον, ἐν Κων/πόλει 1921.

665031

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ

Υπουργοὶ καὶ συναντιλήπτορες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου ἐν τῇ ἐξασκήσει τῶν πολλαπλῶν αὐτοῦ καθηκόντων.

Τὸ ἔργον τῶν Ἐπισκόπων Κωνσταντινουπόλεως, περὶ τοῦ ὁποίου ἐν τῇ παρούσῃ μελέτη πρόκειται, ἦτο πολυσχιδὲς καὶ πολύπονον. Ὁ Ἐπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, ἤ, ὡς ἀπ ̓ ἀρχῆς ἐπεκράτησε νὰ λέγηται, ὁ Πατριάρχης Κων/πόλεως, ἐκτὸς τῶν λειτουργικῶν αὐτοῦ καθηκόντων, τὰ ὁποῖα οὐκ ὀλί γον ἀπησχόλουν αὐτόν, καὶ ἐκτὸς τῶν διαφόρων εἰς τὰ ἀνάκτορα ἀπασχολήσεων, αἱ ὁποῖαι μέγα μέρος τοῦ χρόνου αὐτοῦ ἀπερρόφουν, εἶχε νὰ φροντίσῃ καὶ περὶ τῶν περιουσιῶν τῆς ἐκκλησίας, περὶ εὐταξίας καὶ προαγωγῆς τῶν Ἱερῶν Μονῶν, περὶ εὐπρεπείας καὶ συντηρήσεως τῶν ναῶν, περὶ προστασίας, περιθάλψεως καὶ παρηγορίας τῶν ὀρφανῶν, τῶν γερόντων, τῶν πτωχῶν, τῶν ἀσθενῶν, τῶν ἐν φυλακῇ, περὶ ἐξαγορᾶς τῶν αἰχμαλώτων, περὶ διδασκαλίας τῶν αἱρετικῶν καὶ τῆς ἐπιστροφῆς αὐτῶν εἰς τὴν ὀρθόδοξον πίστιν, ὡς καὶ περὶ ἐκχριστιανίσεως τῶν ἀπίστων, περὶ ἀπονομῆς τῆς δικαιοσύνης καὶ τῆς ἠθικῆς προαγωγῆς τῶν πιστῶν καὶ περὶ πάσης ἄλλης ἀνάγκης πνευματικῆς τοῦ εἰς τὴν μέριμναν καὶ προστασίαν αὐτοῦ ἐμπεπιστευμένου λαοῦ.

Εἰς ὅλην αὐτὴν τὴν ποικίλην καὶ ἐπίπονον ἐργασίαν δὲν ἦτο δυνατὸν νὰ ἐπαρκέσῃ εἷς καὶ μόνος, ὅσον μεγάλη καὶ ἂν ἦτο ἡ προθυμία, ὁ ζῆλος καὶ ἡ ἀντοχὴ αὐτοῦ. Καὶ εἶχε μὲν κατ ̓ ἀρχάς, ἀπ' αὐτῶν τῶν Ἀποστολικῶν χρόνων, περὶ αὑτὸν ὁ Ἐπίσκοπος συναρωγοὺς καὶ συναντιλήπτορας τοὺς πρεσβυτέρους «Τὸ τίμιον πρεσβυτέριον», ὅπερ κατὰ τὴν ἔκφρασιν Ἰγνατίου τοῦ θεοφόρου «οὕτω συνήρμοσται τῷ ἐπισκόπῳ, ὡς χορδαὶ καθάρᾳ», καὶ τοὺς διακόνους «τὴν ἐν Χριστῷ διακονίαν», ἐπὶ κεφαλῆς ἔχουσαν τὸν ̓Αρχιδιάκονον, ἀλλὰ σὺν τῷ χρόνῳ, καὶ δὴ ἀπὸ τῶν ἀρχῶν τοῦ Ε ́. αἰῶνος καὶ ἰδιαί τερα πρόσωπα, ἐκ τοῦ ἰδίου κλήρου λαμβανόμενα ἐκ τῶν ἐπ ̓ ἀρετῇ καὶ παιδείᾳ καὶ πείρᾳ διακρινομένων, ἓν κατ ̓ ἀρχάς, δύο ἔπειτα καὶ περισσότερα μετὰ ταῦτα, εἰς τὰ ὁποῖα ἐνεπιστεύετο την μέριμναν καὶ φροντίδα καὶ διεξα γωγὴν τῶν πολλαπλῶν αὑτοῦ καθηκόντων πάντοτε ὑπὸ τὴν ἄμεσον ἐπίβλε ψιν καὶ ἐπιστασίαν του.

Πρῶτον τοιοῦτον κληρικὸν περὶ τὸ πρῶτον τέταρτον τῆς Ε ́ ἑκατονταετηρίδος ἀπαντῶμεν ἐν Κωνσταντινουπόλει τὸν Φλαβιανόν, Σκευοφύλακα τοῦ Πατριάρχου Πρόκλου καὶ μετὰ ταῦτα διάδοχον αὐτοῦ (447 - 449), ἔπειτα Ακάκιον Ορφανοτρόφον καὶ ἀπὸ τοῦ 471 Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως, Ευφήμιον Πτωχοτρόφον καὶ ἀπὸ τοῦ 490 Πατριάρχην, Μακεδόνιον

2

Σκευοφύλακα καὶ ἀπὸ τοῦ 496 Πατριάρχην καὶ Τιμόθεον Σκευοφύλακα καὶ ἀπὸ τοῦ 511-518 Πατριάρχην Κων/πόλεως 1. Πολὺ πρότερον ὅμως ἀπαντᾶται ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τὸ ἀξίωμα τοῦ Οἰκονόμου. Εφεξῆς δέ, ἐφόσον ἐμορφοῦντο διάφοροι ὑπηρεσίαι, ἀνεδεικνύοντο καὶ διάφορα ἀξιώματα, ὡς τοῦ Σακελλαρίου, Γηροκόμου, Σακελλίου, Χαρτοφύλακος, Ρεφερενδαρίου, Πρωτεκδίκου, Ἱερομνήμονος, Ὑπομνηματογράφου καὶ ἄλλα τοιαῦτα κατωτέρας σημασίας.

Ὡς ἦτο ἑπόμενον, οἱ τοιοῦτοι ἀξιωματικοί, οἱ ἰδιαίτεροι ὑπουργοὶ καὶ οἱονεὶ σύμβουλοι καὶ συμπάρεδροι τοῦ Πατριάρχου, οἱ διευθύνοντες τὰ διάφορα Σέκρετα, Πατριαρχικά δηλ. γραφεῖα, καὶ ἀποτελοῦντες τὴν Πατριαρχι κὴν Σύγκλητον, σὺν τῷ χρόνῳ ἀπέβαινον ἰσχυρότατοι, ἔχοντες συνήθως εἰς τὰ τῆς Ἐπισκοπῆς πράγματα τὴν βαρύνουσαν γνώμην, καθ ̓ ὅσον μάλιστα ἓν καὶ τὸ αὐτὸ πρόσωπον συνεκέντρου εἰς ἑαυτὸ δύο, τρία καὶ πολλάκις περισ σότερα ἀξιώματα. Διὰ τοῦτο βλέπομεν, ὅτι ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ Ε ́. αἰῶνος καὶ ἐφεξῆς διὰ πολλῶν αἰώνων, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἐκ τῆς τάξεως αὐτῶν ἐξελέγοντο οἱ Πατριάρχαι Κωνσταντινουπόλεως, μὴ ἐπιτρεπομένης ἄλλως τε ἐξ ἄλλου θρόνου μεταθέσεως, πλὴν ἐλαχίστων εξαιρέσεων εἰς ἐκτάκτους περιστάσεις.

Παρόμοιόν τι συνέβη καὶ εἰς τὰς ἄλλας πατριαρχικὰς ἐκκλησίας καὶ ἐν αὐτῇ τῇ Ἐπισκοπῇ τῆς Ρώμης, ἐν τῇ ὁποίᾳ ἀπὸ τοῦ ΣΤ ́ αἰῶνος παρουσιάζεται καὶ ὁ τίτλος Καρδινάλιος «Presbyterus Cardinalis», 3 χωρὶς νὰ εἶναι εἰσέτι τίτλος τῶν φερόντων αὐτὸν μελῶν τοῦ Ρωμαϊκοῦ κλήρου, διότι ὁ χαρακτηρισμὸς οὗτος, ἐπὶ σειράν αἰώνων, δὲν περιωρίζετο μόνον εἰς τὸν κλῆρον τῆς Ρωμαϊκῆς Ἐκκλησίας, ἀλλ ̓ ἀπεδίδετο καὶ εἰς κληρικοὺς ἄλλων Εκκλησιῶν, καὶ δὴ εἰς τὸν ἐπίσημον κλῆρον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Οὕτω π. χ. ὁ Πάπας Ρώμης Ἰωάννης ὁ Η ́. γράφων πρὸς τὸν Αὐτοκράτορα Βασίλειον τὸν Μακεδόνα, ἐξ ἀφορμῆς τῆς δευτέρας ἐπὶ τοῦ Οἰκουμενικοῦ θρόνου ἀνόδου τοῦ Πατριάρχου Φωτίου, ὡς γνωστὸν ἐπὶ τοῦ Αὐτοκράτορος Μιχαὴλ τοῦ Γ ́. ἀθρόον ἐκ λαϊκῶν ἀνελθόντος ἐπὶ τοῦ Οἰκουμενικοῦ θρόνου,

'Banduri, Imperium Orient. τόμ. Α'. 78. -Εκκλησιαστική Αλήθεια τόμ. Ε ́. 270. * Mansi, Conciliorum collectio Δ'. 1228, 1357.

2

3 Ο,τι συνέβη ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ Κωνσταντινουπόλεως συνέβη καὶ εἰς τὰ ἄλλα Πατριαρχεῖα καὶ εἰς τὴν Ρώμην, διότι αἱ ἴδια ἀνάγκαι ἐδημιούργησαν τὰ ἴδια ἀξιώματα. Εἰς τὴν Ρωμαϊ κὴν Ἐκκλησίαν κατ' ἀρχὰς παρουσιάζονται οἱ καρδινάλιοι Διάκονοι ἔργον ἔχοντες τὴν διανομὴν τῶν ἐλεῶν· μεταξὺ δὲ αὐτῶν διεκρίθησαν οἱ ἐν τῇ ὑπηρεσίᾳ τοῦ Πάπα διατε λοῦντες Diaconi Palatini κατὰ τὸν ἕκτον αἰῶνα καὶ οἱ πρεσβύτεροι καρδινάλιοι· ἀλλ ̓ οὔτε ὁ τύπος τῆς ἐκλογῆς, οὔτε ἰδιαίτερα προνόμια διακρίνοντα αὐτοὺς ἀπὸ τὸν λοιπὸν κλῆρον καὶ τοὺς ἄλλους ἀξιωματούχους τῆς Ρωμαϊκῆς Ἐκκλησίας εἶχον εἰσέτι καθορισθῆ τὰ ἀφορῶντα εἰς αὐτοὺς ἦσαν ἔτι εἰς κατάστασιν ρευστὴν ἀποκρυσταλλωθεῖσαν βαθμηδόν. Τοὺς πρεσβυτέρους καὶ διακόνους καρδιναλίους ὁ Πάπας μετεχειρίζετο ὡς συμβούλους τῆς Ρωμαϊκῆς Ἐκκλησίας, εἶδος Γερουσίας. Κατόπιν ἐγίνοντο καὶ Ἐπίσκοποι Καρδινά λιοι ἐκ τῶν πλησιοχώρων Επαρχιῶν τῆς Ρώμης,