de long hier en daar verhard; de buik ingewanden zeer flap, en bleek.

De fterke honger, welke te rug bleef, heeft Pag. 83. hy door braakmiddelen, en in anderen door versterkende fpyfen en dranken geneezen: in het eerfte geval wierd dezelve veroorzaakt door een scherp en prikkelend vogt, welk zich geduurende de koorts in de maag verzameld had, in het tweede door gebrek aan levensgeeften, zoo dat veele fpyfen vereischt wierden. Dit toeval is gemeenlyk een teken, dat 'er van de koorts nog iet in het lighaam over gebleeven is, en het is daarom dienstig, met den koortsbaft te laaten aanhouden.

Dikwils wierden de tuffchenpoozende koort- Pag. 85. fen door heete koortfen gevolgd, en deeze waren zeer doodelyk. In den eersten nagt waren de zieken reeds ylhoofdig, fommigen kreegen den geerft-uitflag, en zeer weinigen peperkoorn-vlekken. By deeze laatften was de pols Pag. 87. gemeenlyk zwak en langzaam. In meêr dan twintig lyken wierd het bloed zeer ontbonden gevonden. In fommigen waren de darmen ont- Pag. 89. ftooken. In eenen jongeling, aan eene rotkoorts geftorven, en die ook peper-koornvlakken gehad had, vondt men de lever, milt, en de darmen uitwendig met veele kleine vlakjes bezet. De doofheid, welke in veelen waarge. Pag. 90. nomen wierd, gaf goede hoop tot herftelling, doch een, fchoon zeer doof geworden zynde, ftierf egter. De ziekte was ook befmettelyk. De geneezing verfchilde, naar maate van de pols, en, wanneer deeze zeer zwak was, kwamen heete, de verrotting tegenstaande middelen, te pas. Spaanfche vliegen waren ook van Pag. 92. nut, doch de Opiata fchadelyk. Sommige ly

E 5

ders

1

Pag. 101, ders konnen hunnen dorft, door veel verdun. nend vogt, te drinken, niet leffchen; in deeze is gemeenlyk het bloed zeer taay, en de openingen der kwyl - klieren in den mond zyn verftopt. Niets is beter voor dezelven, dan den drank uit eene fpons te zuigen, want door het zuigen worden de openingen der klieren teffens ontflooten, en dus de droogte van den mond, en de zwaare dorst wechgenomen; het zelfdé nut brengt men te weeg, wanneer men hen aan ingemaakte Oranje- fchillen, of foortgelyke zaaken laat zuigen.

Pag. 106.

Pag. 113,

In heete galkoortfen was in den beginne een braakmiddel, en vervolgens de koorts-baft met bittere zaaken, van zeer groot nut.

Hoe nadeelig het is, wanneer in eene kleine plaats zeer veele menfchen opgeflooten zyn, en welke doodelyke eigenfchappen de lugt daar door verkrygt, bewyft de Schryver door het noodlot van 144. gevangenen, welke in het Fort William te Calcutta in het Koningryk Bengalen, in het jaar 1756. na dat dit Fort door de Indiaanen verovert was, in eene zeer nauwé gevangenis, het zwarte gat genoemd opgeflooten waren; welk befchreeven is in Gentl. mag. 1758. pag. 68. De gevangenis was 18. voeten in het vierkant groot, veelen ftierven nog in het eerfte uur; kort daar na wierden fy woedend van dorft; na verloop van drie uuren waren fy allen uit gebrek van lugt, in vertwyfeling, en de meeften van die nog leefden, ftierven. Des morgens om vyf uuren waren 'er piet meer dan 23. in het leeven, die na verloop van een uur, zeer kragteloos, uit de ge. vangenis wierden gelaaten.

In het tweede Artykel deelt de Schryver Pag. 139. veele aanmerkingen mede, van het nut van den koorts-baft in verfcheide ziekten. Een jongen Pag. 140, Heer, die met fterke ftuipen, welke het geheele lighaam en ook de leden aandeeden, als ook met andere zenuw-zieke toevallen aangedaan was, wierd volkomen geneezen door het gebruik van een aftrekfel van deezen baft, waar in een gloeijend yzer uitgedooft was. In vryfter. Pag. 144. zieke en Hypochondrifche toevallen is dezelve, even eens gebruikt, zeer voordeelig geweeft; in de zwaarmoedigheid en dolheid verkieft de Schryver dit middel ver boven den tartarus tartarifatus. By zwaare ontfteekingen kan men Pag. 146. den koorts-baft ook veilig voorfchryven, dewyl hy de al te groote aandoenelykheid der zenuwen vermindert, en dus belet, dat dezelven in verzweeringen overgaan. Eene keel- ontfteeking, waar door eenige vrouwsperfoonen, alle maanden, in den herfft en winter op den tyd, wanneer zich de ftonden zouden openbaaren, (wanneer fy zich, namentlyk, op deezen tyd aan de koude blootftelden, of verhittende fpyfen of dranken genooten), geplaagt waren, is door een aftrekfel van kina volkomen geneezen; anderen zyn daar door hersteld van de roos in het aangezicht, welke fy alle voorjaaren kreegen.

Pag, 148.

In het zyden-wee en in de long-ontfteeking heeft Pag. 149. de Hr. HEUERMANN zich van dit middel, met voordeel, in den beginne, bediend: in volbloedigen liet hy eerft eene ader openen, en clyfteeren zetten, en, zoo de toevallen dan niet verminderden, een fpaanfche-vlieg-pleifter op de pynlyke plaats leggen. Verminderde de pyn en aamborftigheid egter niet, dan vermengden hy

het

het aftrekfel van de kina met venetiaansche zeep, het tinctuur van de gom Ammoniac, en voegde daar by een weinig van het zout van Pag. 150. herts-hoorn, en den Syr- Alth. F. In inwendige ontsteekingen pryft hy de fpaanfche-vliegpleisters zeer fterk. De eige ondervinding heeft hem ook doen zien, hoe voordeelig de genoemde baft is in de pokjes en mazelen, tegen het vuur, in verzwakte en ongedaane lighaamen, als ook in bloedstortingen, en van alle deeze gevallen brengt hy eenige waarneemingen by.

Pag. 170.

In het derde artykel, fpreekt de Heer HEUERMANN van den loop en rooden-loop, welke in Koppenhagen in 1757. in Rendsburg in 1759. en in Kellenhufen in 1761. geregeerd heeft. In Koppenhagen ftierven aan Pag. 176. dezelven meêr, dan 300. menfchen. De lugtgefteldheid was droog, en zeer warm van het begin van Juny tot July; eenige maanden te vooren was de lugt vogtig, en den geheelen winter niet zeer koud geweeft. De ziekte ontftondt, voor dat de zomer-vrugten ryp waren, en daar uit blykt, dat dezelven daaraan geen fchuld hebben, maar veel eer nuttig zyn, om Pag. 178. dezelve tegen te gaan. De lugt-gefteldheid, en daar by het genot van flegt gekookt bier, koud water, zuure melk, en andere fterk verkoelende dranken, als ook de verkoudheid, zyn veel eer oorzaaken der genoemden ziekten geweeft. Warme dranken, en een matig gebruik van geeftryke vogten, als ook van zulke spyfen, welke wel met fpeceryen vermengt waren, zyn altyd zeer nuttig geweeft. De Punch was zeer goed, om de ziekte voor te komen en

de

de uitwaaffeming te bevorderen. Eene al te sterke minnenhandel heeft in veelen gelegenheid tot den loop gegeeven. Verzweeringen Pag. 182. en verhardingen der vliefen, heeft men meêr in 'de dikke, dan in de dunne darmen waargenomen. Alle foorten van menschen zyn door deeze ziekte aangetaft, doch zwangere vrouwen zeer zelden.

Pag. 183.

By de geneezing ftelt hy geen vertrouwen Pag. 184. in het vitrum ceratum Antimonii, dewyl hy in fommigen den loop daardoor heeft zien vermeerderen, in anderen in het geheel geene, en in eenigen al te fterke braakingen daarop gevolgd zyn. Het Pulvis radicis Ipecacuanha, met gelyke deelen Rhabarber vermengt, was in tegendeel voldoende, wanneer de loop door geene koorts verzelt wierd. Indien 'er eene ontfteeking was by gekomen, en de ziekte veel eer uit eene scherpte in het bloed, als in de darmen ontstond, waren de braakverwekkende en buikzuiverende middelen onnoodig, maar men moeft eene ader openen, verkoelende, flymerige, amandelmelken, gebruiken. Indien Pag. 185. de hitte zeer groot was, voegde hy falpeter en kampher by de andere verkoelende middelen en leide op den buik fpaanfche - vlieg-pleifters. In fommigen, die den loop zeer fterk, en in de darmen eene scherpe ftoffe hadden, liet de Schryver, drie dagen aan elkander, alle dag een half dragme Rhabarber met den cremor tartari, en des avonds een opiaat gebruiken. Vervolgens waren verfterkende en famentrekkende middelen noodig, waar toe de kina, getrokken in wyn, waar in een gloejend yzer uitgebluft was, of pulv. Cort. met pulv. terra Catechu, nucis mofcha