de long hier en daar verhard; de buik ingewanden zeer flap, en bleek.

De sterke honger, welke te rug bleef, heeft Pag. 83. hy door braakmiddelen, en in anderen door versterkende spysen en dranken geneezen: in het eerste geval wierd dezelve veroorzaakt door een scherp en prikkelend vogt, welk zich geduurende de koorts in de maag verzameld had, in het tweede door gebrek aan levensgeesten, zoo dat veele spysen vereischt wierden. Dit toeval is gemeenlyk een teken, dat 'er van de koorts nog iet in het lighaam over gebleeven is, en het is daarom dienstig, met den koortsbast te laaten aanhouden.

Dikwils wierden de tusschenpoozende koort- Pag. 85. fen door heete koortsen gevolgd, en deeze waren zeer doodelyk. In den eersten nagt waren de zieken reeds ylhoofdig, sommigen kreegen den geerst- uitslag, en zeer weinigen peperkoorn - vlekken. By deeze laatsten was de pols Pag. 87. gemeenlyk zwak en langzaam. In meêr dan twintig lyken wierd het bloed zeer ontbonden gevonden. In fommigen waren de darmen ont- Pag. 89. stooken. In eenen jongeling, aan eene rotkoorts gestorven, en die ook peper-koornvlakken gehad had, vondt men de lever, milt, en de darmen uitwendig met veele kleine vlakjes bezet. De doofheid, welke in veelen waarge. Pag. 90. nomen wierd, gaf goede hoop tot herstelling, doch een, schoon zeer doof geworden zynde, stierf egter. De ziekte was ook besmettelyk. De geneezing verschilde, naar maate van de pols, en, wanneer deeze zeer zwak was, kwamen heete, de verrotting tegenstaande middelen, te pas. Spaansche vliegen waren ook van Pag. 92. nut, doch de Opiata schadelyk. Sommige ly

E5

ders

1

Pag. 101. ders konnen hunnen dorst, door veel verdun nend vogt, te drinken, niet lesschen; in deeze is gemeenlyk het bloed zeer taay, en de openingen der kwyl - klieren in den mond zyn verstopt. Niets is beter voor dezelven, dan den drank uit eene spons te zuigen, want door het zuigen worden de openingen der klieren teffens ontslooten, en dus de droogte van den mond, en de zwaare dorst wechgenomen; het zelfde nut brengt men te weeg, wanneer men hen aan ingemaakte Oranje-schillen, of foortgelyke

zaaken laat zuigen.

Pag. 106.

In heete galkoortfen was in den beginne een braakmiddel, en vervolgens de koorts-baft met bittere zaaken, van zeer groot nut.

Pag. 113,

1

Hoe nadeelig het is, wanneer in eene kleine plaats zeer veele menschen opgeflooten zyn, en welke doodelyke eigenschappen de lugt daar door verkrygt, bewyst de Schryver door het noodlot van 144. gevangenen, welke in het Fort William te Calcutta in het Koningryk Bengalen, in het jaar 1756. na dat dit Fort door de Indiaanen verovert was, in eene zeer nauwe gevangenis, het zwarte gat genoemd opgeflooten waren; welk beschreeven is in Gentl. mag. 1758. pag. 68. De gevangenis was 18. voeten in het vierkant groot, veelen stierven nog in het eerste uur; kort daar na wierden sy woedend van dorst; na verloop van drie uuren waren sy allen uit gebrek van lugt, in vertwyfeling, en de meesten van die nog leefden, stierven. Des morgens om vyf uuren waren 'er niet meer dan 23. in het leeven, die na verloop van een uur, zeer kragteloos, uit de ge. vangenis wierden gelaaten.

In het tweede Artykel deelt de Schryver Pag. 139. veele aanmerkingen mede, van het nut van den koorts-baft in verscheide ziekten. Een jongen Pag. 140, Heer, die met sterke stuipen, welke het geheele lighaam en ook de leden aandeeden, als ook met andere zenuw-zieke toevallen aangedaan was, wierd volkomen geneezen door het gebruik van een aftreksel van deezen baft, waar in een gloeijend yzer uitgedooft was. In vryster- Pag. 144. zieke en Hypochondrische toevallen is dezelve, even eens gebruikt, zeer voordeelig geweeft; in de zwaarmoedigheid en dolheid verkiest de Schryver dit middel ver boven den tartarus tartarifatus. By zwaare ontsteekingen kan men Pag. 146. den koorts-baft ook veilig voorschryven, dewyl hy de al te groote aandoenelykheid der zenuwen vermindert, en dus belet, dat dezelven in verzweeringen overgaan. Eene keel- ontsteeking, waar door eenige vrouwsperfoonen, alle maanden, in den herfft en winter op den tyd, wanneer zich de stonden zouden openbaaren, (wanneer fy zich, namentlyk, op deezen tyd aan de koude blootstelden, of verhittende spyfen of dranken genooten), geplaagt waren, is door een aftrekfel van kina volkomen geneezen; anderen zyn daar door hersteld van de roos in het aangezicht, welke fy alle voorjaaren kreegen.

Pag. 148.

In het zyden-wee en in de long-ontsteeking heeft Pag. 149, de Hr. HEUERMANN zich van dit middel, met voordeel, in den beginne, bediend: in volbloedigen liet hy eerst eene ader openen, en clysteeren zetten, en, zoo de toevallen dan niet verminderden, een spaanfche - vlieg-pleifter op de pynlyke plaats leggen. Verminderde de pyn en aamborstigheid egter niet, dan vermengden hy het

1

het aftreksel van de kina met venetiaansche zeep, het tinctuur van de gom Ammoniac, en voegde daar by een weinig van het zout van Pag. 150. herts-hoorn, en den Syr. Alth. F. In inwendige ontsteekingen pryst hy de spaansche-vliegpleisters zeer sterk. De eige ondervinding heeft hem ook doen zien, hoe voordeelig de genoemde bast is in de pokjes en mazelen, tegen het vuur, in verzwakte en ongedaane lighaamen, als ook in bloedstortingen, en van alle deeze gevallen brengt hy eenige waarneemingen by.

Pag. 170.

۱

In het derde artykel, spreekt de Heer HEUERMANN van den loop en rooden-loop, welke in Koppenhagen in 1757. in Rendsburg in 1759. en in Kellenhufen in 1761. geregeerd heeft. In Koppenhagen stierven aan

Pag. 176. dezelven meêr, dan 300. menschen. De lugtgesteldheid was droog, en zeer warm van het begin van Juny tot July; eenige maanden te vooren was de lugt vogtig, en den geheelen winter niet zeer koud geweest. De ziekte ontstondt, voor dat de zomer-vrugten ryp waren, en daar uit blykt, dat dezelven daaraan geen schuld hebben, maar veel eer nuttig zyn, om Pag. 178. dezelve tegen te gaan. De lugt-gesteldheid, en daar by het genot van flegt gekookt bier, koud water, zuure melk, en andere sterk verkoelende dranken, als ook de verkoudheid, zyn veel eer oorzaaken der genoemden ziekten geweest. Warme dranken, en een matig gebruik van geestryke vogten, als ook van zulke spysen, welke wel met speceryen vermengt waren, zyn altyd zeer nuttig geweest. De Punch was zeer goed, om de ziekte voor te komen en

de

de uitwaasseming te bevorderen. Eene al te sterke minnenhandel heeft in veelen gelegenheid tot den loop gegeeven. Verzweeringen Pag. 182. en verhardingen der vliesen, heeft men meêr in de dikke, dan in de dunne darmen waargenomen. Alle soorten van menschen zyn door deeze ziekte aangetast, doch zwangere vrouwen zeer zelden.

Pag. 183.

By de geneezing stelt hy geen vertrouwen Pag. 184. in het vitrum ceratum Antimonii, dewyl hy in fommigen den loop daardoor heeft zien vermeerderen, in anderen in het geheel geene, en in eenigen al te sterke braakingen daarop gevolgd zyn. Het Pulvis radicis Ipecacuanha, met gelyke deelen Rhabarber vermengt, was in tegendeel voldoende, wanneer de loop door geene koorts verzelt wierd. Indien 'er eene ontsteeking was by gekomen, en de ziekte veel eer uit eene scherpte in het bloed, als in de darmen ontstond, waren de braakverwekkende en buikzuiverende middelen onnoodig, maar men moeft eene ader openen, verkoelende, slymerige, amandelmelken, gebruiken. Indien Pag. 185. de hitte zeer groot was, voegde hy falpeter en kampher by de andere verkoelende middelen, en leide op den buik spaansche - vlieg - pleisters. In fommigen, die den loop zeer sterk, en in de darmen eene scherpe stoffe hadden, liet de Schryver, drie dagen aan elkander, alle dag een half dragme Rhabarber met den cremor tartari, en des avonds een opiaat gebruiken. Vervolgens waren versterkende en samentrekkende middelen noodig, waar toe de kina, getrokken in wyn, waar in een gloejend yzer uitgeblust was, of pulv. Cort. met pulv. terræ Catechu, nucis mofcha