Hic & fcriptor erit velox, cui littera verbum eft,
Quique notis linguam fuperet, curfimque loquentis
Excipiat longas nova per compendia voces.

nec non Martialis «)

Currant verba licet, manus eft velocior illis:

Nondum lingua fuum dextra peregit opus.

Plenius & elegantius hanc ftupendam artem describit Ausonius §) ideoque ejus verba, etfi complufcula, hic adfcribere non tædet:

Puer notarum præpetum,

Sollers minifter advola.
Bipatens pugillar expedi,
Cui multa fandi copia,
Punctis peracta fingulis,
Vt una vox abfolvitur.
Evolvo libros uberes,
Inftarque denfa grandinis
Torrente lingua perftrepo.
Tibi nec aures ambigunt,

Nec occupatur pagina.
Et mota parce dextera
Volat per aquor cereum.
Quum maxime nunc proloquor
Circumloquentis ambitu,
Tu fenfa noftri pectoris
Vt dicta jam ceris tenes.
Sentire tam velox mihi
Vellem dediffet mens mea,
Quam prapetis dextra fuga
Tu me loquentem prævenis.
Quis, quafo, quis me prodidit?
Quis ifta jam dixit tibi,

Que cogitabam dicere?

Epigrammatum Libro XIV, 208.

6) Epigrammat. CXLVI. Cum notis Jacobi Tollii, Amftelodami 1671. Conf. Joannes Brodaus Mifcellaneorum libro IV, cap. 9. in Iani Gruteri Thefauro Critico, Tomo II. pag. 514. Francof. 1604.

Quis ordo rerum tam novus,

Veniat in aures ut tuas,

Quod lingua nondum abfolverit?
Doctrina non hac præftitit:

Nec ulla tam velox manus

Celeripedis compendii.

Natura munus hoc tibi,

Deusque donum tradidit:

Qua loquerer, ut feires prius:

fdemque velles, quod volo.

Præterea ex Modeftino Jureconfulto a) difcimus, notis olim excipi folita acta, quæ apud Præfides magiftratusque habebantur; ita enim ait: Eos qui notis fcribunt acta Præfidum, Reipublicæ caufa non abeffe certum eft.

que

Tales

haud vilis conditionis, fed fummis aliquando et ampliffimis honoribus ornatos fuiffe, patet ex Infcriptione Romana apud Gruterum )

POSTVMIANVS. V. CL. FILIVS

MAGNIFICI. VIRI. MARINIANI

PRAEFECTI. PRAETORIO

ET. CONSVLIS. ORDINARIL
QVAESTOR. CANDIDATVS

PRAETOR. VRBANVS. TRIBVNVS
ET. NOTARIVS. PRAETORIANVS
PRAEFECTVS. VRBI. SECVNDO
CONSVL. ORDINARIVS. QVOS
TANTOS. AC. TALES. HONORES

PRIMO. AETATIS. SVAE. FLORE

PROMERVIT.

®)

Licet vero ars illa per litterarum compendia fcribendi, tum ab inventione, tum ab insigni utilitate, quam maxime commendanda ac prædicanda fit, peperit tamen pofteritati innumeras fere difficultates, quod veteres pleraque verba & fyllabas ita miris ductuum mæandris atque finuofis inflexionibus exprimebant, ut non Accurfius folum vifis hifce ingemifceret:

a) in l. 33. §. I. ff. ex quib. cauf. major.

bac

B) Corp. Infcript. Tomo I. pag. 464. n. 8. Conf. jam laudata Efchenbachii Differt. de fcribis, fub f. nec non Ludovici Antonii Muratorii Differtatio De Notariis, quæ exftat. Antiquit. Italicarum medii avi Tomo I. pag. 659. feq. edit. Mediolan. A. 1738.

b 2

bee Graca funt, qua nec legi nec intelligi possunt; fed et exercitatiffimi plus femel conquefti fint, fibi in his legendis magnam molestiam adferri, crucemque figi. Huc refer omnes illas Variantes lectiones, quarum mole hodie non tam premimur, quam fere opprimimur, & in quibus interpretandis eruditi in tot contrarias diftrahuntur fententias, fæpiusque pro veris & unicis lectionibus portenta opinionum fuppeditant; ceu egregie oftendit Reverendiffimus Præful Gottwicenfis, a) cujus verba digna funt, quæ referantur: Enata, inquit, exinde apud nos lectiones, quas appellant, variantes, nullo habito delectu cumulata, fed cæco impetu chartis illinite, queis hodie nonnunquam gravatos, non ornatos, diftortos & obfcuratos, non elucidatos Codices habemus: quod enim affirmat unus, negat alter, recentioris quandoque, aliquando plané nullius Codicis vetufti auctoritate fuffultus, ut in Codice fimili, loco Corporis decori & venufti, nil nifi mifere confarcinati centones fæpius compareant, & fic ars critica veritatis & claritatis Mater, nil nifi errores, Sphalmata, & poftremum fcepticismos pariat. Omnium horum malorum culpam fuftinent obfcura illa veteris fcripturæ compendia, iisque jam antiquitus multos & in errores & maximam fraudem nonnunquam inductos fuiffe, haud obfcurum eft ex Ciceronis epiftola ad Atticum: B) Et quod, ait, ad te de decem legatis fcripfi, parum intellexti: credo, quia dià oyueíwv scripferam. Adde varias Iuftiniani Imp. conftitutiones, quæ illas, ceu ibi vocantur, figlorum captiones & compendiofa ægnimata ex legum Codicibus profcribunt atque ejiciunt. Vid. Conftit. de concept. Digeft. ad Tribonianum, S. 13. Conftit. ad Anteceff. §. 8. & Conftit. ad Senatum & omnes populos, §. 22. ubi notanter fancitum eft: pœnam falfitatis conftituimus &. adverfus eos, qui in pofterum leges noftras per figlorum obfcuritates aufi fuerint confcribere. Fallor, aut huic prohibitioni cauffam dedit calliditas eorum, qui parum utebantur Siglis notisque ufitatis & folennibus, fed notis plane ignotis, recensque in horum cerebello natis, qui vel errore', (quod quæ fcriberent non magis callebant, quam doctæ aviculæ cantum fuum) vel dolo atque malitia, ex quolibet quidlibet eruere & ita turpe lucrum facere cupiebant. Huc refer illam Quinctiliani ) querelam: nam cetera (actiones fcilicet forenses) qua fub nomine meo feruntur, negligentia excipientium in queftum notariorum corrupta, minimam partem mei

a) in fupra laudato Chronico, Tomo I, libro I. p. 6.

B) Epift. libro XIII, 32. p. 468. edit. Io. Georgii Gravii, Amft. 1684.

y) Inftit. Orator. libro VII. cap. II. pag. 326. edit Celeb. I. M. Gefneri, Gottinga 1738.

ha

babent. Culpat hic, ceu recte observat Justus Lipfius,«) non de facultate, fed de intentione, & quod tantum in quæstum, non fidem, excepiffent. Sed verum cave credas, illis legum & feveritatis fecuribus filvas Abbreviationum cæfas, pofterioresque haud aufos fuifle, quid adverfus edictum Sacratiffimi Principis facere, ut potius prolixe in hoc publicaque commoda peccaverint, ac notas fæpiuscule, in quibus nihil erat legitimum, nihil uspiam folemne, finxerint, maximo Jurisprudentiæ & aliarum fcientiarum damno; ficuti venufte demonftrat præfidium quondam & dulce Themidos Batavæ decus Cornelius van Bynkershæk, B) nec non Vir Clariffimus Hermannus Noordkerk, 7) Fieri etiam potuit, ut Pfalmorum libri, aliique notis Tironianis exarati, ) quibus ante & poft Juftinianum ufi funt Christiani, multis erroribus fequiori ævo anfam dederint; præfertim cum exemplaria hujusmodi notis confcripta in ofcitantium librariorum manus inciderint.

Quum itaque abbreviatarum fyllabarum incauta lectio maximas, ut fupra diximus, difficultates adferret, plurimique fe hifce laqueis expedire haud poffent, non defuerunt antiquis & novioribus temporibus, qui in id genus nodos labyrintheosque flexus implicitis filum atque auxiliatrices manus præbuerunt. Hos inter eminent ac excellunt Valerius Probus, ) Magno, 3) Petrus Diaconus, ") Johannes Buxtorffius, 9) Bernardus de Montfaucon,) Nicolai, ») Sertorius Vrfatus, ^) & multi alii, quos

paf

a) Epiftolarum felectarum centuria I. ad Belgas, epift. 27. Operum Tomo II. p. 381. edit. Antverp. 1637. B) Obferv. Iuris Romani, libro I, 23.

2) In Difquifitione de Lege Petronia, p. 29. & 35. ubi pulchre docet, Librariis morem fuiffe, pro iis, quæ non fatis capiebant, nota magis fubftituere. Jn primis conf. laudati Viri Obfervationum Decas, p. 8. & 9.

Vide fis Mabillonium de Re diplom. lib. I. cap. XI. §. 6. Adde §. 18. d. c. & lib. V. p. 456. ubi Tironianarum notarum fpecimen alphabetico ordine digeftum ex Pfalterio Germanenfi exhibet æri incifum. Conf. omnino laudatus fupra Nicolai de Siglis veterum, cap. III. §. VI. feq. Chronicon Gottwicenfe, Tomo I. libro I. p. 23. & 24. nec non Viri Celeberrimi loh. Nicolai Funccii de fcriptura veterum Commentatio, cap. V. §. 10 Vide ejus libellum de Notis Romanorum interpretandis, in Dionyfii Gothofredi Corpore Auctorum Latine linguæ, p. 1454. feq. Exftat etiam apud Joannem Godefchalcum Claufingium, in Iure Publico Romanorum, Tomo I. p. 104. feq. Lemgovia 1726.

Vide hujus Notas Iuris, apud Gothofredum, c. I. pag. 1482. feq.

In libro de Notis litterarum more Romano, apud Gothofredum, p. 1498. feq.

9) De Abbreviaturis Hebraicis, Franequera 1696.

In Paleographia Graca, five de ortu & progreffu litterarum Græcarum, & de variis omnium Jaculorum fcriptionis Grace generibus; itemque de Abbreviationibus & de notis variarum artium ac difciplinarum; additis figuris & fchematibus ad fidem manufcriptorum Codicum. Parifiis 1708. a) De Siglis veterum, paffim.

a) In Commentario de Notis Romanorum, in Joannis Georgii Grævii Thefauro Antiquitatum Romanarum, Tomo XI. p. 508. Trajecti ad Rhenum & Lugduni Batavorum 1699. Adfcribere juvat magni Grævii judicium ex præfatione laudato Tomo præmiffa: Habes, inquit, Sertorii Urfati Equitis Patavini de notis Romanorum commentarium fumme neceffarium, qui non modo nummos & infcriptiones prifci avi, fed & infinita Romanarum legum & aliorum idoneorum Latinæ ligue auctorum hujuscemodi notis referta intelligere defiderant.

C

a

paffim laudat Vir Cl. Baringius «) quibusque ipfe haud exiguam lucem addidit.

Nemo autem eft, qui majori apparatu, laudabiliori induftria, & feliciori fucceffu hanc operam navavit, quam præfentis Lexici Auctor Doctiffimus, Ampliffimus JOANNES LVDOLPHVS WALTHERVS, Sereniffimi & Potentiffimi Magnæ Britanniæ Regis in Archivo Electorali a Secretis. Dixit profecto quod res eft Celeberrimus Eckhardus: B): Praclare de rei diplomatica ftudio mereretur, qui per fecula eundo abbrevia turas cujusvis ætatis diplomatibus proprias colligeret, modumque legendi illas oftenderet. Et fane dolendum eft, intercepisse nobis fata egregium & ́utiliffimum opus de abbreviaturis Germanorum, quod molitus eft Nic. Staphorflius. En tibi, erudite Lector, WALTHERVM non minora votis, fed longe majora præftantem, quique, ceu Cl. Baringius ) prodidit, B. Staphorstio, Hiftoriam ecclefiafticam Hamburgenfem edenti, in defcribendis Diplomatibus ex primis tabulis, opere & confilio adfuit, magnamque tunc temporis nominis gloriam in Novellis litterariis adeptus eft. Nos vero haud decrevimus, in laudes. WALTHERI, ejusque infignem & admirandam artem veteres fcripturas pingendi, easque ad unguem exprimendi peritiam atque dexteritatem, excurrere: vigilatas noctes huic Operi impenfas enumerare: ærumnabilem molestiffimumque laborem in adornando hocce Lexico adhibitum prolixius prædicare; quum haud opus fit, hos verbis efferre, quorum virtus folidum decus exhibet, quique jam per ora Virûm victores volitant.

Quandoquidem vero, ceu Jureconfultus ) monet, in foro cauflas dicentibus nefas effe videtur, nulla præfatione facta judici rem exponere, atque origine non repetita, illotisque, uti est rò λeyóμevov, manibus, protinus materiam tractare; nos operæ etiam pretium facturos esse confidimus, nonnulla de præfentis Lexici ratione & inftituto præfari, quæ, cum ibi veneris, evidentiorem intellectum præstant.

Obfervarunt Viri docti, & inter hos Mabillonius) nec non Abbas Gottwicenfis, 3) Veteres alia fcribendi ratione in libris & Codicibus

a) Jn Clave Diplomatica.

B) Jn fupra laudata Introductione in rem diplomaticam, p. or.

y) Jn Clave Diplomatica, p. 40.

d) Gajus in l. 1. ff. de origine Juris.

*) De re diplom. libro I. cap. XI. p. so. & libro V. in pr.

2) Libro II. p. 77. & 89.

Mf.