Pagina-afbeeldingen
PDF
ePub
[ocr errors]

Zijn eerste aanraking met de justitie dagteekent al van 1522. Een rekening van de Schout van 11 Oct. '22 gewaagt „, Van Adriane den boeckbindere, want hy van synen mesdaden ende luteryen opte cake gestaen heeft ". In Januari '23 wordt hem een kwart jaars gevangenisstraf kwijtgescholden. Het is niet onwaarschijnlijk, dat die eerste veroordeeling in verband staat met de uitgave van het verboden boekje, Een schone exposicie ende verstant op Credo in deum.

In 1534 nieuw conflict met de justitie. Bij vonnis van 27 Nov. wordt hij echter vrijgesproken van de beschuldiging.. heretique boeken te hebben verkocht. In Juli 1535 wordt 't bittere ernst; dan vinden we hem in de gevangenis het Steen, opnieuw beschuldigd van de verkoop van verboden boeken.

[ocr errors]

Huiszoeking, proces en op 3 Jan. '36 het vonnis om binne sonnescyne" uit de stad en binnen drie dagen uit de markgraafschap Antwerpen verdwenen te zijn voor een pelgrimage,, tot Nicossien in Cypers" en niet terug te komen zonder toestemming van de overheid.

Na de onbevredigende resultaten van Wilsnack werd 't nu klaarblijkelijk eens met Cyprus geprobeerd, niet bepaald naast de deur gelegen.

In die verre reis heeft Adriaen van Berghen, naar 't schijnt, weinig lust gehad. Dus neemt hij de wijk naar Holland. Rust heeft hij er niet gevonden. We vernemen 1), dat hij in Schoonhoven, Rotterdam, Delft, Den Haag en eenige andere niet genoemde plaatsen is geweest. In de winter van 1542 nieuwe ramp. Hij wordt in Delft gevangen genomen, omdat er in zijn huis zijn gevonden, bestemd voor de verkoop veele ende diuersche gereprobeerde ende quaede geprente duytsche bouckens, die geheel suspect, scandeloos ende inuectijff zyn iegens den geestelicken persoonen, constituten der heyliger kercke ende anders".

[ocr errors]

Uit het proces hooren we nog en dat is niet geheel van belang ontbloot -, dat ook na zijn verbanning in 1536 zijn pers binnen Antwerpen was blijven doorwerken. Geheel in overeenstemming daarmee zijn er nog enkele Antwerpsche uitgaven van hem bekend uit de jaren, toen hij zelf al in Holland was. Ik ken

1) In de Decisiones criminales curiae Hollandiae in Haga Comitum van 2 October 1542, aanwezig Alg. Rijks-Archief te 's-Gravenhage. Ik ben van plan het stuk binnenkort in extenso uit te geven.

twee drukken van 1537, beide Nederlandsche vertalingen van Erasmus 1), en verder van April 1540 de beruchte Gentsche Refereynen. En, gelijk 't proces verhaalt, moeten er toen ook nog werken zonder naam van de auteur verschenen zijn. Een meesterknecht of misschien zijn vrouw had in Antwerpen dus zeker de leiding van de drukkerij overgenomen.

't Gerecht van Delft was Adriaen van Berghen genadig gezind. Hij kwam er op 14 April 1542 af met de straf van twee uur op 't schavot te staan, met eenige van de verboden boeken om zijn hals, en verder verbanning uit Delft en omgeving.

Doch, toen mengde het Hof van Holland zich in de zaak. Adriaen van Berghen werd naar de gevangenis in Den Haag gebracht en het Hof, overwegende, dat de straf te Delft veel te licht was geweest, veroordeelde hem op 2 Oct. 1542 om gerecht te worden mitten swaerde ".

[ocr errors]

Zoo vond dus deze Antwerpsche drukker de dood in Den Haag. Op 27 Nov. 1545 viel er in Antwerpen weer een slachtoffer van 't drukkersbedrijf, de bekende Jacob van Liesvelt, wegens 't drukken van verboden boeken op de Groote Markt onthoofd.

Maar mijn verhaal wordt macaber, 't geen kwalijk past bij een feestdag. Toch wilde ik U ook deze gevaarlijke zijde van 't drukkersleven laten zien.

Handelsgeest, ontwikkeling, een breede kijk op wat er noodig was, en ook moed en sluwheid hebben Uw oude drukkers gehad. Ik hoop, dat 't mij gelukt is, U een klein inzicht te geven in hun veelzijdig bedrijf. Wat ze ons hebben nagelaten, hun boeken, is een historisch monument van groote waarde. Met recht heeft Antwerpen reden trotsch te zijn op zijn vroege typographie. En U zult mij wel niet van annexionistische neigingen beschuldigen, als ik U zeg, dat ook ik, Noord-Nederlandsche, iets in me voel gloeien bij 't herdenken van deze grootheid uit ons gezamenlijk verleden. 's-Gravenhage, April-Mei 1926. M. E. KRONENBERG.

1) Een costelic... boexken van die bereydinghe totter doot en Van dye suuerheyt des tabernakels oft der christ. kercken, beide in 8o, vermeld in de Bibliotheca Erasmiana. Exx. zijn mij nog niet bekend.

LA PETITE DYNASTIE DES LE POITTEVIN

DE LA CROIX.

Les grands imprimeurs forment des dynasties: tels les Estienne, les Elzevier, les Moretus, les Verdussen, les Didot, Nous voudrions dire, ici, un mot d'une dynastie, moindre en importance et en nombre, celle des deux Le Poittevin de la Croix, père et fils, Français par nature, devenus Anversois par destination, qui, dans la première moitié du XIXe siècle, occupèrent, chez nous, comme imprimeurs, une certaine place, aujourd'hui tombée dans l'oubli. Cette petite dynastie ne constitue plus, maintenant, qu'une petite curiosité locale, intéressante seulement pour les bibliophiles anversois.

Notre attention fut éveillée le jour où, grâce à la générosité d'un ami, nous entrâmes en possession d'un ouvrage dont voici le titre, Maxims | and | moral reflections. By the Duke de la Rochefoucault. A New Edition, Revised and Elarged. - Calais:|| Printed for Lepoittevin-Lacroix. || M.DCC.XCVII.“ In-8°, 176 pages, plus un index non paginé, auquel, dans notre exemplaire, manquent les lettres postérieures à E.

Il n'est peut-être pas sans intérêt de remarquer que cette traduction anglaise du plus féroce des moralistes français fut publiée, à Calais, en 1797, l'année où eurent lieu, à Lille, les fameuses conférences, pour la paix, entre l'Angleterre et la France.

Malgré nos recherches, nous n'avons trouvé, dans les bibliographies, aucune trace de cet ouvrage. Si nous pouvons en croire les bouquinistes, que nous avons interrogés en désespoir de cause, il constituerait une rareté.

Nous n'avons pas non plus trouvé trace d'autres ouvrages imprimés, à Calais, par. Lepoittevin-Lacroix. "

Dans le courant de l'année 1797, Louis Le Poittevin de la Croix, imprimeur, venant de Calais, arrive à Anvers, où il s'installe, Marché aux Souliers, section 3, numéros 701 et 702, dans un immeuble occupé par un imprimeur nommé Allebé, dont il reprend les affaires. Il épousa Marie De Visser, dont il eut quatre enfants: Edmond, né en 1812; Louis, né en 1814; Casimir-Florent, né en 1820; et une fille qui mourut à l'âge de dix ans.

[ocr errors]

Les Actes et Mémoires de la Société d'Emulation d'Anvers ", établie á Anvers, département des Deux-Nèthes, le cinq messidor

an IX de la République française (Anvers, imprimerie H. P. Van der Hey, libraire, coin de la rue des Menuisiers. In-8°, 202 p. avec table et 24 planches non chiffrées) se terminent par des tableaux météorologiques du ci-devant citoyen L. P. X. qui savait tout.... même le flamand. "

[ocr errors]

Cet omniscient imprima le Journal du Commerce appelé, plus tard, Journal du Département. Il écrivit, en français, plusieurs ouvrages, entr'autres l'Almanach du Département des Deux-Nethes (Années 1806, 1807 et 1808) qui parut d'abord „ chez Allebé, imprimeur, rue Bonaparte, 702 ", et qui devint, ensuite, l'Almanach d'Anvers et du Département des Deux-Nèthes (Anvers, 1809 à 1814 inclus) publié „, chez l'auteur, rue Bonaparte, 702 “.

Sous le régime hollandais, à partir de 1815, parut "chez L. P. Delacroix, imprimeur du gouvernement, marché aux Souliers, 702", le Mémorial administratif de la province d'Anvers, en un texte bilingue, jusqu'en 1820. A partir de cette date, cette publication prit le nom de Memoriaal van administratie der provincie Antwerpen, en paraissant, en un texte exclusivement flamand, by L. P. Delacroix, drukker van het Gouvernement, Groeneplaatsstraat, 702."

[ocr errors]
[ocr errors]

Louis Le Poittevin de la Croix mourut le 24 mai 1829. Son épouse, née Marie De Visser, qui continua les affaires, décéda, à Londres, le 29 septembre 1844. Après la mort de celle-ci, les affaires furent reprises par Edmond Le Poittevin de la Croix, fils aîné du précédent. Il avait épousé Françoise Adrienne Beukman, née à Amsterdam en 1822, et était allé habiter Londres le 27 juin 1833. Quand il revint à Anvers, il alla demeurer rue des Tanneurs, 1054. Son dernier domicile fut rempart du Lombard, section 3, n° 809, actuellement n° 60. Le 24 novembre 1851, il alla s'établir à Saint Josse-ten-Noode, près de Bruxelles, où nous perdons sa trace.

Frans Olthoff, dans son ouvrage intitulé: „, De Boekdrukkers, boekverkoopers en uitgevers in Antwerpen. Drukkery: J.-E. Buschmann, Rijnpoortvest, 1891. Boekhandel Max Ruef, Antwerpen". In-4°, 134 pages, s'exprime comme suit (p. 83, col. 1):

[ocr errors]

Poittevin de la Croix, L. Boekdrukker, opvolger van Allebé, woonplaats Schoenmarkt, later (1812-1814) Napoléonstraat geheeten, tot na de fransche onwenteling. Hij was franschman van oorsprong en schreef in die taal eenige werken, waaronder de Almanach du département des Deux-Nèthes. Hij was ook de

drukker van den Journal du Commerce, later genoemd Journal du Département. Zijne weduwe zette de zaak voort onder de firma Wed. van Poittevin de la Croix. Na dezes dood, werd de zaak voortgezet door den zoon Edmond Poittevin de la Croix (1844). "

Edmond Le Poittevin de la Croix est l'auteur des deux ouvrages suivants :

1°. The Traveller's guide in Antwerp, to every object, worthy of attention; Including a very particular description of the Paintings, And various Works of Art, wich adorn the Churches; Accompanied by an Historical sketch of the City and its Citadel, an Account of Queen Victoria's Visit in Antwerp, Huch to Tourits, Posting Regulations and Tarif, a Table of Foreign Cours, a Custow-House Guide and a Catalogue of the Paintings composing the Museum. - By Edmond Le Poittevin de la Croix. Antwerp. sold by Granello, printseller, rue de la Bourse" S. d., in-12, 226 pages.

2°,, Histoire physique, politique et monumentale de la ville d'Anvers, par Edmond Le Poittevin de la Croix. Anvers, chez l'auteur, rue des Tanneurs, 1054. 1847." Grand in-8°, 544 pages, illustré 1).

On trouvera des renseignements dans la Bibliographie nationale de Belgique, vo Le Poittevin de la Croix, p. 409, et dans Lorentz, 1re série de la Bibliographie de la France, v Le Poittevin de la Croix.

De tout quoi, il nous semble résulter que la petite dynastie des Le Poittevin de la Croix, imprimeurs lettrés comme leurs grands devanciers, mérite une place dans l'histoire de la typographie anversoise.

Il nous est agréable de reconnaître que, dans notre tâche, nous avons été puissamment aidé par nos amis le docteur Alexandre de Mets, oculiste à Anvers; Jules Lhermitte, conservateur adjoint de la Bibliothèque principale de la ville d'Anvers. et Romain Van den

1) Voici un troisième ouvrage d'Edmond Le Poittevin de la Croix que notre vieil ami Dumercy et tous ses collaborateurs semblent ne pas connaître. C'est un „, Essai historique sur la ville de Lierre et ses monuments religieux “. Anvers, chez Froment, Libraire, marché aux Souliers, 1847. In-80 de 47 pages. Nous en possédons un superbe exemplaire. Em. H. van Heurck.

« VorigeDoorgaan »