Belon du Mans, c. r. par M. Sabbe anciennes qui se rencontrent dans l'art et dans l'industrie du XVe au XIXe siècle REDERIJKERSGEDICHTEN VOOR DE LOTERIJ DER SINT JACOBSKERK TE ANTWERPEN 1574. Het is uit verschillende geschiedbronnen genoegzaam bekend, dat de kerkmeesters van Sint Jacob te Antwerpen in 1574 een loterij hebben gehouden, ten bate van het bouwfonds hunner onvoltooide en beschadigde kerk. Men vindt hiervan melding gemaakt in F. H. Mertens en K. L. Torfs' Geschiedenis van Antwerpen III (1847) 413, in Eug. Gens' Histoire de la ville d'Anvers (1861) 287, in G. A. Fokker's Geschiedenis der loterijen in de Nederlanden (1862) 45, 193; en Philips de Kempenare vermeldt in zijn Dagregister der Gentsche beroerten blz. 146 dat 4 Aug. 1575 te Gent op de Korenmarkt de trekking plaats had van een loterij „, ten profijte der kerke van S. Jacobs te Antwerpen; de inleg was zeven stuivers". In verband met deze loterij werden de bundeltjes uitgegeven waarvan hier sprake zal zijn. In het tijdschrift,, Het Boek" is daarover achtereenvolgens in de jaargangen 1920 en 1921 door de Amsterdamsche bibliothecarissen Dr J. Berg en Dr B. M. Berg-van der Stempel, in 1922 en 1925 door mij allerlei medegedeeld. Zonder dat het noodig of nuttig zou zijn al hetgeen daar geleidelijk is ter sprake gekomen te herhalen, schijnt het thans niet ondienstig eens in een geregeld overzicht samen te vatten wat ons van deze hoogst merkwaardige Antwerpsche uitgaafjes nu bekend is geworden. Gelijk zoo vaak bij dergelijke gelegenheden bediende men zich ook voor deze loterij van den steun der rederijkers. De Kerkmeesters of hun,, gecommiteerde" Ghijsbrecht vanden Broecke, die belast was om het welslagen der weldadige onderneming op alle wijzen te bevorderen, schreven een aantal vragen uit, waarop de rhetoricale antwoorden zouden dienen,, om daer duer de menschen te bewegen ende verwecken totten inleggen der selve Loterie ". Van de ingekomen antwoorden maakte men op een zeer bijzondere wijze gebruik. Men liet die drukken en vormde er boekjes van met verschillenden inhoud. Het titelblad was zoo ingericht dat het tevens als lot dienst deed. Wie dus meerdere loten nam, zal telkens voor zijn zeven stuivers een eenigszins of geheel afwijkend verzenboekje hebben ontvangen. Dit lijkt inderdaad een vernuftige propaganda. Bij de beschrijving der boekjes is dus de titel niet het belangrijkste; het verschil schuilt voornamelijk in den inhoud. Door de waarde die de titelbladen hadden als nummer in de loterij is het bovendien begrijpelijk dat deze vaak ontbreken. Wij kennen uit Nederlandsche bibliotheken thans acht boekjes, en nog een negende door een voldoende oude beschrijving, die wij reeds dadelijk in drie groepen verdeelen en voortaan als volgt zullen aanduiden : Groep I LR Diversche Refereynen enz., bezit van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, bewaard in de Universiteitsbibliotheek aldaar, Sch Diversche Refereynen enz., in het bezit van Dr D. F. Scheurleer te 's Gravenhage, H exemplaar zonder titel, in het bezit der Koninklijke Bibliotheek te 's Gravenhage, A exemplaar zonder titel, bezit van de Vereeniging v. NoordNederlands Muziekgeschiedenis, bewaard in de Universiteitsbibliotheek te Amsterdam, W exemplaar met een verkeerd titelblad, vroeger aanwezig in de Koninklijke Bibliotheek te 's Gravenhage, bekend door de beschrijving van Ph. Wackernagel ; Groep II HR Diversche Refereynen, in het bezit der Koninklijke Bibliotheek te s' Gravenhage, M exemplaar zonder titel, in de bibliotheek van het Zeeuwsch Genootschap te Middelburg; Groep III LS Deuchdelijcke Solutien, bezit van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, bewaard in de Universiteitsbibliotheek te Leiden. AS Deuchdelijcke Solutien, in het bezit der Universiteitsbibliotheek te Amsterdam 1). 1) Het eerste artikel van den heer en mevrouw Berg in Het Boek 1920, blz. 297-308 handelt voornamelijk over LR, HR, H en A, terloops ook over M, het tweede artikel in Het Boek 1921, blz. 225-234 over AS, mijn artikel in Het Boek 1922, blz. 129-140 geeft aanvullingen en beschrijft in hoofdzaak Sch en LS, terwijl ik tenslotte in hetzelfde tijdschrift 1925 blz. 339 vv. nader mededeelingen deed omtrent W. Oudere bibliografische vermeldingen, waarbij echter de onderlinge verschillen niet werden opgemerkt, zijn te vinden van LR en LS in den Catalogus van de Bibliotheek der Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde I, 211, 212 en in den Catalogus der Muziekbibliotheek van Dr D. F. Scheurleer, vervolg 1903, blz. 121, nieuwe uitgave 1924, II, 62, voorts in Dr Scheurleer's Bijdrage tot een repertorium der Nederlandsche Muziekliteratuur (1902) blz. 9 en Nederlandsche Liedboeken (1912) blz. 129, 131. In de Bibliotheca Belgica is tot nog toe van deze boekjes in het geheel geen melding gemaakt. ✪ Godt hoe wonderlijcken stact ghi ons allen by alle conincrÿcken/met b ghenade vzp Dies moet velck een louen van u weldaden als dieghi do fendt van bouen hier in dit sertsche dal Die eerde hebt ghy gheschapen welch deerde in allen landen Maeckt vzuchtbaer ende ient. water tonsen behaeue Shy hebt gheschapen reyn Dat bem nyemant bedzamue |