cogitatio ejus, qui lites execratur, non est vituperanda : sed ejus duntaxat, qui cùm rem habere vult, litem ad alium transfert, ut molestum adversarium pro se subjiciat. 1. 4. §. 1. in fine. C. civ. 1689, s.

4. Sed hæredem instituendo, vel legando, si quis alienet, huic edicto locus non erit, l. 8. §. 3. C. civ. 780, 1696.

5. Intelligis, si rem, ne secum ageretur, qui possidebat, venundedit, et emptori tradidit, quem elegeris conveniendi tibi tributam esse jure facultatem.1.1. C. eod. C. civ. 1607, 1689, s. 2112. TITULUS VIII. De receptis, qui arbitrium receperunt ut sententiam dicant.

1. Compromissum ad similitudinem judiciorum redigitur: et ad finiendas lites pertinet. I. 1. C. civ. 1989. pr. 1003, s. co. 60. 2. Ex compromisso placet exceptionem non nasci, sed pœnæ petitionem. I. 2.

3. Tametsi neminem prætor cogat arbitrium recipere (quoniam hæc res libera et soluta est, et extrà necessitatem jurisdiction's posita :) attamen, ubi semel quis in se receperit arbitrium, ad curam et sollicitudinem suam hanc rem pertinere prætor putat: non tantùm quod studeret lites finiri: verùm quoniam non deberent decipi, qui eum, quasi virum bonum, disceptatorem inter se elegerunt. Finge enim, post causam jam semel, atque iterùm tractatam, post nudata utriusque intima, et secreta negotii aperta, arbitrum vel gratiæ dantem, vel sordibus corruptum, vel alià quâ ex causâ nolle sententiam dicere : quisquamne potest negare, æquissimum fore, prætorem interponere se debuisse, ut officium quod in se recepit, impleret. 1. 3. §. 1. pr. 1007, 1016, 1018, s. co. 51, s.

4. Si plures sunt qui arbitrium receperunt : nemo unus cogendus erit sententiam dicere: sed aut omnes, aut nullus. l. 17. §. 2. pr. 1011.

5. Principaliter tamen quæramus, si in duos arbitros sit compromissum an cogere eos prætor debeat, sententiam dicere : quia res ferè sine exitu futura est propter naturalem hominum ad dissentiendum facilitatem. In impari enim numero idcircò compromissum admittitur: non quoniam consentire omnes facile est, sed quia etsi dissentiant, invenitur pars major, cujus arbitrio stabitur. Sed usitatum est etiam in duos compromitti. l. 17. §. 6. pr. 1017, 1018.

6. Celsus libro secundo Digestorum scribit, si in tres fuerit compromissum, sufficere quidem duorum consensum, si præsens fuerit et tertius: alioquin absente eo, licèt duo consentiant, arbitrium non valere : quia in plures fuit compromissum, et potuit præsentia ejus trahere eos in ejus sententiam. Sicuti tribus judicibus datis, quod duo ex consensu absente tertio judicaverunt, nihil valet. Quia id demùm, quod major pars omnium jus

dicavit, ratum est, cùm et omnes judicasse palàm est. l. 17. §. ult. et l. 18. pr. 1016.

7. Undè videndum erit, an mutare sententiam possit : et aliàs quidem est agitatum : si arbiter jussit dari, mox vetuit, utrùm eo quod jussit, an eo quod vetuit, stari debeat. Et Sabinus quidem putavit posse. Cassius sententiam magistri sui benè excusat: et ait, Sabinum non de eâ sensisse sententià, quæ arbitrium finiat, sed de præparatione causæ : ut putà si jussit litigatores calendis adesse, mox idibus jubeat: nam mutare eum diem posse. Cæterùm si condemnavit, vel absolvit, dùm arbiter esse desierit, mutare se sententiam non posse. l. 19. §. 2. pr. 1007, s.

8. Dicere sententiam existimamus eum, qui eâ mente quid pronuntiat, ut secundùm id discedere eos à totâ controversiâ velit. Sed si de pluribus rebus sit arbitrium receptum : nisi omnes controversias finierit, non videbitur dicta sententia. I. 19. §. 1. pr. 1016, 1019.

9. Quia arbiter, et si erraverit in sententiâ dicenda, corrigere eam non potest. l. 20. pr. 1010.

10. Plenum compromissum appellatur, quod de rebus omnibus, controversiisve compositum est: nam ad omnes controversias pertinet. I. 21. §. 6. pr. 1003, s.

11. Hæc autem clausula, diem compromissi proferre, nullam aliam dat arbitro facultatem, quàm diem prorogaudi. Et ideò conditionem primi compromissi neque minuere, neque immutare potest. Et ideò cætera quoque discutere, et pro omnibus unam sententiam ferre debebit. 1. 25. §. 1. co. 58.

12. Si hæredis mentio, vel cæterorum facta in compromisso non fuerit, morte solvetur compromissum. I. 27. §. 1. pr. 1012, 13. Non distinguemus in compromissis, minor, an major sit poena, quàm res de quâ agitur. I. 32. C. civ. 1226, 2047.

14. Julianus indistinctè scribit : si per errorem de famoso delicto ad arbitrum itum est: vel de eâ (re) de quâ publicum judicium sit constitutum, veluti de adulteriis, sicariis, et similibus: vetare debet prætor sententiam dicere: nec dare dictæ executionem. I. 32. §. 6. C. civ. 2046; 1. 4.

15. De liberali causâ compromisso facto, rectè non compelletur arbiter sententiam dicere: quia favor libertatis est, ut majores judices habere debeat. Eadem dicenda sunt, sive de ingenuitate, sive de libertinitate quæstio sit : et si ex fideicommissi causâ libertas deberi dicatur. 1. 32, §. 7. Charte, 1, S.

16. De officio arbitri tractantibus sciendum est, omnem tractatum ex ipso compromisso sumendum. Nec enim aliud illi licebit, quàm quod ibi, ut efficere possit, cautum est: non ergò quod libet statuere arbiter poterit, nec in quà re libet: nisi de quâ re compromissum est, et quatenùs compromissum est. i. 32. S. 15. pr. 1006, 1027.

17. Arbiter nihil extrà compromissum facere potest : et ideò necessarium est adjici de die compromissi proferenda. Cæterùm impanè jubenti non parebitur. Arbiter ità sumptus ex compromisso, ut et diem proferre possit, hoc quidem facere potest : referre autem contradicentibus litigatoribus non potest. I, 33. §. ult. et 1. 33. pr. 1007, s. co. 54, 58.

18. Si duò rei sunt aut credendi, aut debendi, et unus compromiserit, isque vetitus sit petere, aut ne ab eo petatur": videndum est (an) si alius petat, vel ab alio petatur, pœna committatur. Idem in duobus argentariis, quorum nomina simul eunt: et fortasse poterimus ità fidejussoribus conjungere, si socii sunt, aliàs nec à te petitur, nec ego peto, nec meo nomine petitur, licèt à te petatur. 1. 34.

19. Arbiter intrà certum diem servos restitui jussit : quibus non restitutis, pœnæ causâ fisco secundùm formam compromissi condemnavit, ob eam sententiam fisco nihil acquiritur. Sed nihilominùs stipulationis pœna committitur, quod ab arbitro statuto non sit obtemperatum. I. 42. C. civ. 1152, 1226, s. 2047.

20. De rebus controversiisque omnibus compromissum (in ar bitrum à Lucio Titio, et Mævio Sempronio factum est: sed errore quædam species in petitionem à Lucio Titio deductæ non sunt: nec arbiter de his quicquam pronuntiavit. Quæsitum est, an species omissæ peti possint. Respondit, peti posse, nec pœnam ex compromisso committi. Quod si malignè hoc fecit, petere quidem potest, sed pœnæ subjugabitur. 1. 43. pr. 1006, 1027, S. 21. Si ultrà diem compromisso comprehensum judicatum est, sententia nulla est. l. 1. f. C. de recept. arb. co. 54, pr. 1007, 1012. 22. Definimus conventum inscriptis apud compromissarium judicem factum, ità temporis interruptionem inducere, quasi in ordinario judicio lis fuisset inchoata. I. 5. §. 1. in f. C. eod.

23. Fœminæ arbitrium suscipere non possunt. 1. ult. C. eod. Contrairement au droit ancien et an droit actuel, le tribunal de commerce de Paris a admis la nomination d'une femme arbitre. V. Gazette des Tribunaux, année 1829.

TITULUS IX. Nautre, caupones, stabularii, ut recepta

restituant.

1. Ait prætor: Nautæ, caupones, stabularii, quod cujusque salvum fore receperint, nisi restituant, in eos judicium dabo. l. 1. C. civ. 1952, 1953.

2. Maxima utilitas est hujus edicti : quia necesse est plerùmque eorum fidem sequi, et res custodia eorum committere. Ne quisquam putet graviter hoc adversùs eos constitutum : nam est in ipsorum arbitrio ne quem recipiant, et nisi hoc esset statutum, materia daretur cum furibus adversùs eos, quos recipiunt coeundi: cùm ne nunc quidem abstineant hujusmodi fraudibus, 1. 1. §. 1. C. civ. 1782, s. 1952, s.

3. Nautam accipere debemus eum, qui navem exercet : quamvis nautæ appellantur omnes, qui navis navigandæ causâ in nave sint, sed de exercitore solummodò prætor sentit : nec enim debet (inquit Pomponius) per remigem, aut mesonautam obligari. l. 1. §. 2. C. civ. 1782, s.

4. Et sunt quidam in navibus, qui custodiæ gratiâ navibus præponuntur, ut vavpúλaxıç, id est, navium custodes, et dictarii. Si quis igitur ex his receperit, puto in exercitorem dandam actionem: quia his, qui eos hujusmodi officio præponit, committi eis permittit. 1. 1. §. 3. C. civ. 1783, s. 1797, 1953.

5. Caupones autem, et stabularios æquè eos accipiemus, qui cauponam, vel stabulum exercent, institoresve eorum. Cæterùm si qui operâ mediastini fungitur, non continetur: ut putà atriarii, et focarii, et his similes. l. 1. §. 5. C. civ. 1384.

6. Recepit autem salvum fore, utrùm si navem res missæ, ei adsignatæ sunt: an, et si non sint adsignatæ, hoc tamen ipso, quod in navem missæ sunt, receptæ videntur. Et puto, omnium eum recipere custodiam, quæ in navem illatæ sunt, et factum non solùm nautarum præstare debere, sed et vectorum. Sicut et caupoviatorum. Et ità de facto vectorum etiam Pomponius scribit. 1. 1. §. ult. 1. 2. et l. 3. C. civ. 1953. p. 386, §. 4.

7. Idem ait, etiamsi nondùm sint res in navem receptæ, sed in littore perierint, quas semel recepit, periculum ad eum pertinere. 1. 3. C. civ. 1384, 1783, 1784; co. 95.

8. In locato conducto culpa, in deposito dolus duntaxat præstatur at hoc edicto omnimodo, qui recepit tenetur, etiamsi sine culpâ ejus res periit, vel damnum datum est, nisi si quid danno fatali contingat. Indè Labeo scribit : si quid naufragio, aut per vim piratarum perierit, non esse iniquum, exceptionem ei dari. 1. 3. §. 1. in fine V. 1. 5. § 1 C. civ. 1954; co. 103, s.

9. Vivianus dixit etiam ad eas res, hoc edictum pertinere, quæ post impositas merces in navem, locatasque inferentur, et si earum vectura non debetur: ut vestimentorum, penoris quotidiani, quia hæc ipsa cœterarum rerum locationi accedunt. 1. 4. §. 2. C. civ. 1782, s. 1952, s.

:

10. Nauta, et caupo, et stabularius mercedem accipiunt non pro custodiâ sed nauta, ut trajiciat vectores: caupo, ut viatores manere in cauponâ patiatur : stabularius, ut permittat jumenta apud eum stabulari : et tamen custodiæ nomine tenentur. Nam et fullo, et sarcinator, non pro custodià, sed pro arte mercedem accipiunt, et tamen custodiæ nomine ex locato tenentur. 1. 5. C. civ. 1787, s.

11. Quæcunque de furto diximus, eadem et de damno debent intelligi: non enim dubitari oportet, quin is qui salvum fore recipit, non solùm à furto, sed etiam damno recedere videatur. 1. 5.§. I. v. l. 3. §. 1. C. civ. 1915, s.

12. Debet exercitor omnium nautarum suorum, sive liberi, sive servi, factum præstare, nec immeritò factum eorum præstat,' cùm ipse eos suo periculo adhibuerit. Sed non aliàs præstat, quàm si in ipsâ nave damnum datum sit cœterùm si extrà navem, licèt à nautis, non præstabit. I. ult. C. civ. 1782, s. 1952, s. ; co. 103, s.

TITULUS I.

:

LIBER QUINTUS.

- De Judiciis et ubi quisque agere, vel convenire

debeat.

1. His datur multæ dicendæ jus quibus publicè judicium est, et non aliis nisi hoc specialiter eis permissum est. 1. 2. §. ult.

2. Si quis ex alienâ jurisdictione ad prætorem vocetur, debet venire, ut et Pomponius, et Vindius scripserunt. Prætoris est enim æstimare, an sua sit jurisdictio: vocati autem, non contemnere auctoritatem prætoris: nam et legati, cæterique, qui revocandi domum jus habent in eâ sunt causâ, ut in jus vocati veniant, privilegia sua allegaturi. 1. 5. pr. 2, 3, s.

3. Si quis posteaquàm in jus vocatus est, miles, vel alterius fori esse cœperit: in eâ causâ jus revocandi forum non habebit, quasi præventus. I. 7. pr. 2.

4. Insula Italiæ, pars Italiæ sunt: et cujusque provinciæ. I. 9. 5. Destitisse is videtur, non qui distulit, sed qui liti renuntiavit in totum. 1. 10. pr. 397, s.

6. Quidam lege impediuntur ne judices sint, quidam naturâ, quidam moribus. Naturâ, ut surdus, mutus, et perpetuò furiosus, et impubes, quia judicio careut. Lege impeditur qui senatu motus est. Moribus fœminæ, et servi. 1. 12. §. 2. Qui possunt esse judices, nihil interest in potestate, an sui juris sint. d. I. in. f. C. civ. 215, 489, s. I. 333.

7. In tribus (istis) judiciis, familiæ erciscundæ, communi dividundo, et finium regundorum, quæritur, quis actor intelligatur. Quia par causa omnium videtur, sed magis placuit, eum videri actorem, qui ad judicium provocasset. I. 13. pr. 1. s. 48, s.

8. Judex tunc litem suam facere intelligitur, cùm dolo malo in fraudem legis sententiam diserit. Dolo malo autem videtur hoc facere, si evidens arguatur ejus vel gratia, vel inimicitia, vel etiam sordes: ut veram æstimationem litis præstare cogatur, 1. 15. §. 1. I. 479, s. 483, s. p. 121, S.

9. Si debitori meo velim actionem edere: probandum erit, si fateatur se debere, paratumque dicat solvere, audiendum eum: dandumque diem cum competenti cautelâ ad solvendam pecuniam. Neque enim magnum damnum est in morá modici temporis. 1. 21. C. civ. 1356, s. 1244.

10. Qui appellat, prior agit. 1. 29.

11. Ubi acceptum est semel judicium, ibi et finem accipere debet. 1. 30. pr. 2, 3, 59, s.