Senium quidem ætatis, vel ægritudinem corporis, sinceritatem mentis tenentibus, testamenti factionem certum est non auferre. 1. 3. C. qui test. fac. poss. C. civ. 901. 3. Testamenti factio non privati, sed publici juris est. 1. 3. 4. Si quæramus an valeat testamentum, inprimis animadvertere debemus; an is qui fecerit testamentum habuerit testamenti factionem; deindè si habuerit, requiremus au secundùm regulas juris civilis testatus sit. 1. 4. C. civ. 25, 725, s. 902. 5. Quâ ætate testamentum vel masculi vel fœminæ facere possunt, videamus. Verius est in masculis quidem quartum decimum annum spectandum in fœminis verò duodecimum completum. Utrùm autem excessisse debeat quis quartum decimum annum, ut testamentum facere possit, an sufficit complesse ? Propone aliquem calendis januariis natum, testamentum ipso natali suo fecisse quartodecimo anno an valeat testamentum? Dico valere, 1. 5. Si hanc ætatem egressus licèt vigoris nondùm emersissent vestigia, suum solemniter ordinavit judicium, hoc evellere frustrà conaris. 1. 4. C. eod. V. l. 134. ff. de verb. sign. 1. 1. in f. ff. de manum. 1. 2. ff. de excus. I. un. C. qui ætate. 1. 3. §. 3. ff. de min. C. civ. 903, s. 6. Qui in potestate parentis est, testamenti faciendi jus non habet adeò ut quamvis pater ei permittat, nihilò magis tamen jure testari possit. 1. 6. 1. 3. §. 1. Ĉ. eod. : Nemo ex lege quam nuper promulgavimus, in rebus quæ parentibus acquiri non possunt, existimet aliquid esse innovandum : aut permissum esse filiisfamilias cujuscunque gradûs vel soxûs testamenta facere, sive sine patris consensu bona possideant, secundùm nostræ legis distinctionem, sive cum eorum voluntate. Nullo etenim modo hoc eis permittimus. I. penult. C. eod. Omnes omninò quibus quasi castrensia peculia habere ex legibus concessum est, habeant licentiam in ea tantummodò ultimas voluntates condere secundùm nostræ constitutionis tenorem, quæ talibus testamentis de inofficiosi querelâ immunitatem præstitit. 1. ult. C. eod. C. civ. 488. 7. Surdus, mutus, testamentum facere non possunt. Sed si quis post testamentum factum valetudine, aut quolibet alio casu mutus, aut surdus esse cœperit, ratum nihilominùs permanet testamentum. 1. 6. §. 1. Discretis surdo et muto, quia non semper hujusmodi vitia sibi concurrunt, sancimus, si quis utroque morbo simul laboret, id est, ut neque audire, neque loqui possit, et hoc ex ipsâ naturâ habeat, neque testamentum facere, neque codicillos, neque fideicommissum relinquere, neque mortis causâ donationem celebrare concedatur. I. 10. C. qui testamenta facere poss. Ubi autem et hujusmodi vitii non naturalis, sive masculo sive fœminæ, accidit calamitas, sed morbus posteà superveniens et : vocem abstulit, et aures conclusit si ponamus hujusmodi personam litteras scientem: omnia quæ priori interdiximus hæc ei suâ manu scribenti permittimus. I. 10. C. qui test. fac. poss. C. civ. 979. 8. Sin autem infortunium discretum est, quod ita rarò contingit et surdis, licèt naturaliter hujusmodi sensus variatus est, tamen omnia faccre et in testamentis, et in codicillis, et in mortis causâ donationibus, et in libertatibus, et in omnibus aliis permittimus. Si enim vox articulata ei à naturâ concessa est, nihil prohibet eum omnia quæ voluerit facere : quia scimus quosdam jurisperitos, et hoc subtiliùs cogitasse, et nullum esse exposuisse qui penitùs non exaudiat, si quis suprà cerebrum illius loquatur, secundùm quod Jubentio Celso placuit. In eo autem cui morbus posteà superveniens auditum tantummodò abstulit, nec dubitari potest quin possit omnia sine aliquo obstaculo facere. Sin verò aures quidem apertæ sint, et vocem recipientes, lingua autem ejus penitùs præpedita: licèt à veteribus auctoribus sæpiùs de hoc variatum est: attamen si hunc peritum litterarum esse proponamus, nihil prohibet eum scribentem hæc omnia facere, sive naturaliter, sive per interventum morbi hujus infortunium ei accesserit: nullo discrimine neque in masculis, neque in fœminis in omni istâ constitutione servando. l. 10. C. qui test. fac. poss. C. civ. 979 9. Si cui aquâ et igni interdictum sit, ejus nec illud testamentum valet, quod antè fecit, nec id quod posteà fecerit. I. 8. §. 1. Irritum fit testamentum quoties ipsi testatori aliquid contigit : ut putà si civitatem amittat. l. 6. §. 5. ff. de inj. rup. itr. f. t. Sed etsi quis fuerit capite damnatus, vel ad bestias, vel ad gladium, vel aliâ pœnâ quæ vitam adimit, testamentum ejus irritum fiet. d. L. 6. §. 6. Sed et ne eorum quidem testamenta rata sunt, sed irrita fiunt, quorum memoria post mortem damnata est: ut putà ex causâ majestatis, vel aliâ tali causâ. d. 1. 6. §. 11. C. civ. 25. Si quis damnatus capite, in integrum indulgentiâ principis sit restitutus, testamentum ejus convalescet. d. 1. 6. §. pen. Charte, 67, i. 633. 10. Si quis post accusationem in custodiâ fuerit defunctus indemnatus, testamentum ejus valebit. 1. 9. Si quis in capitali crimine damnatus appellaverit, et medio tempore pendente appellatione fecerit testamentum, et ita decesserit, valet ejus testamentum. l. 13. §. 2. Neque testamenta quæ antè fecerant irrita fient. l. 6. §. 8. ff. de inj. rupt. C. civ. 26, s. 11. De statu suo dubitantes, vel errantes, testamentum facere non possunt. l. 15. Nam qui incertus de statu suo est, certam legem testamento dicere non potest. l. 14. in fin. Si miles incertus an sui juris sit, testamentum fecerit, in eâ conditione est testamentum ejus, ut valeat. Nam etsi incertus, an pater suus vivat, testamentum fecerit, testamentum ejus valebit. 1. 11. §. 1. ff de testam. mil. 12. Is cui lege bonis interdictum est, testamentum facere non potest: et si fecerit, ipso jure non valet. Quod tamen interdictione vetustius habuerit testamentum, hoc valebit. Meritò ergò nec testis ad testamentum adhiberi poterit, cùm neque testamenti factionem habeat. 1. 18. C. civ. 502, s. 901. 13. Si filiusfamilias, aut pupillus tabulas testamenti fecerit, signaverit, secundùm eas bonorum possessio dari non potest, licèt filiusfamilias, sui juris: aut pupillus pubes factus decesserit: quia nullæ sunt tabulæ testamenti, quas is fecit, qui testamenti faciendi facultatem non habuerit. 1. 19. C. civ. 903, 904, 907. 14. Qui testamento hæres instituitur, in eodem testamento testis esse non potest. Quod in legatario, et in eo qui tutor scriptus est, contrà habetur : hi enim testes possunt adhiberi, si aliud eos nihil impediat. Ut putà si impubes, si in potestate sit testatoris. 1. 20. Quæ autem in testamento diximus super perhibendis testimoniis eorum, qui in potestate sunt, in omnibus testimoniis accipias, ubi aliquid negotii geritur, per quod acquiratur. d. 1. §. 3. Dictantibus testamenta, vel aliam quamlibet ultimam voluntatem, legatum, vel fideicommissum, vel quodcunque aliud, quolibet legitimo titulo testatorem posse relinquere minimè dubitandum est. Testibus etiam ad efficiendam voluntatem adhibitis, pro suo libito quod voluerit testator relinquere non prohibetur. 1. 22. C. de testam. C. civ. 975, 1001. 15. Per contrarium quæri potest, an pater ejus qui de castrensi peculio potest testari, adhiberi ab eo ad testamentum testis possit et Marcellus libro decimo Digestorum scribit posse, et frater ergò poterit. d. 1. 20. §. 2. Sed si filiusfamilias de castrensi peculio post missionem faciat testamentum, nec pater ejus rectè adhibetur testis, nec is qui in potestate ejusdem patris est. Reprobatum est enim in eâ re domesticum testimonium. §. 9. inst. de test. ord. C. civ. 975. 16. Mulier testimonium dicere in testamento quidem non poterit, alias autem posse testem esse mulierem argumento est lex Julia de adulteriis, quæ adulterii damnatam testem produci, vel dicere testimonium vetat. 1. 20. §. 6. C. civ. 980. 17. Si quid post factum testamentum mutari placuit, omnia ex integro facienda sunt. Quod verò quis obscuriùs in testamento vel nuncupat, vel scribit an post solemnia explanare possit, quæritur. Ut putà, sthicum legaverat, cùm plures haberet, nec declaravit de quo sentiret: Titio legavit, cùm multos Titios amicos haberet : erraverat in nomine vel prænomine vel cognomine, cùm in corpore non errasset: poterit ne posteà declarare, de quo senserit? Et puto posse: nihil enim nunc dat, sed datum significat. Sed et si notam posteà adjecerit legato vel suå voce, vel litteris, vel summam, vel nomen legatarii, quod non scripserat, vel nummorum qualitatem an rectè fecerit? Et puto etiam qualitatem nummorum posse posteà addi: nam etsi adjecta non fuisset, utiquè placeret conjectionem fieri ejus quod reliquit, vel ex vicinis scripturis, vel ex consuetudine patrisfamilias, vel regionis. l. 21. §. 1. C. civ. 976, s. 1035, s. 18. In testamentis quibus testes rogati adesse debent ut testamentum fiat, alterius rei causâ fortè rogatos ad testandum non esse idoneos placet. Quod sic accipiendum est, ut licèt ad aliam rem sint rogati, vel collecti, si tamen ante testimonium certiorentur ad testamentum se adhibitos, posse eos testimonium suum rectè perhibere. l. 21. §. 2. C. civ. 971, s. 19. Uno contextu actûs testari oportet, est autem uno contextu, nullum actum alienum testamento intermiscere. Quod si aliquid pertinens ad testamentum faciat, testamentum non vitiatur. I. 21. §. ult. C. civ. 971, S. 20. Ad testium numerum simul adhiberi possumus (ut) ego et pater, et plures qui fuimus in ejusdem potestate, I. 22. C. civ. 975, 980. 21. Conditionem testium tunc inspicere debemus cùm signareut, non mortis tempore. Si igitur (tunc) cùm signarent tales fuerint, ut adhiberi possint, nihil nocet si quid posteà eis contigerit. 1. 22. §. 1. 22. Si signa turbata sint ab ipso testatore, non videtur signatum. l. 22. §. 3. C. civ. 970, s. 23. Posse et nocte signari testaméntum, nulla dubitatio est. 1. 22. §. 6. 24. Unum testamentam pluribus exemplis consignare quis potest: idque interdùm necessarium est: fortè si navigaturus, et secum ferre, et relinquere judiciorum suorum testationem velit. 1. 24. C. civ 990, s. 25. Ex eâ scripturâ, quæ ad faciendum testamentum parabatur, si nullo jure testamentum perfectum esset, nec ea quæ fideicommissorum verba habent peti posse. 1. 29. Quoties quis exemplum testamenti præparat, et priùs decedat, quàm testetur, non valent quasi ex codicillis, quæ in exemplo scripta sunt licèt verba fideicommissi scriptura habeat. 1. 11. §. 1. ff de leg. 3. Ex his verbis quæ scripturæ paterfamilias addidit, taútny tùy διαθήκην βούλομαι εἶναι κυρίαν ἐπὶ πάσης ἐξουσίας, hoc testamentum volo esse ratum, quacunque ratione poterit, videri eum voluisse, omnimodo valere ea quæ reliquit, etiam si intestatus decessisset. l. 29. §. 1. Ex testamento quod jure non valet, nec fideicommissum quidem, si non ab intestato quoque succedentes rogati probentur, peti potest. I. 29. C. de fideicomm. V. 1. de jure codicill. I. 1. et de leg. 2. 1. 88. §. ult. C. civ. 1001. 26. Eunuchis licet facere testamentum, componere postremas exemplo omnium voluntates, conscribere codicillos, salvâ testamentorum observantiâ. 1. 5. C. qui test. fac. poss. 27. Cùm hæredes instituuntur Imperator scu Augusta, jus commune cum cæteris habeant. Quod et in codicillis et fideicommissariis epistolis jure scriptis observandum erit. l. 7. C. qui testam. fac. poss. Ex imperfecto testamento nec imperatorem hæreditatem vindicare posse, sæpè constitutum est. Licèt enim lex imperii solemnibus juris imperatorem solverit: nihil tamen tam proprium imperii est, quàm legibus vivere. l. 3. C. de testam. Ċ. civ. 910, 937. 28. Cocus adhibitis septem testibus, et tabulario testari potest. 1. 8. C. qui test. fac. poss. 29. Furiosum in suis judiciis ultimum, condere elogium pesse, licèt ab antiquis dubitabatur, tamen et retrò principibus, et nobis placuit. 1. 9. C. eod. 30. Si in nomine, vel prænomine, seu cognomine, seu agnomine testator erraverit, nec tamen de quo senserit, incertum sit, error hujusmodi nihil officit veritati. 1. 4. C. de testam. V. 1. l. 4. de leg. 1. C. civ. 1110. 31. Errore scribentis testamentum, juris solemnitas mutilari nequaquàm potest : quandò minùs scriptum plus nuncupatum videtur. Et ideò rectè testamento condito, quanquàm desit, hæres esto: consequens est, existente hærede legata seu fideicommissa juxtà voluntatem testatoris oportere dari. I. 7. C. de testam. V. 1. 1. 15. C. de testam. n. 33. 32. Casus majoris ac novi contingentis ratione, adversùs timorem contagionis quæ testes deterret, licèt aliquid de jure laxatum est, non tamen prorsùs reliqua testamentorum solem nitas perempta est. Testes enim hujusmodi morbo oppressos eo tempore jungi atque sociari remissum est: non etiam conveniendi numeri corum observatio sublata est. 1. 8. C. de testam. C. civ. 985, s. 33. Quoniam indignum est ob inanem observationem irritas fieri tabulas et judicia mortuorum placuit ademptis his quorum imaginarius usus est, institutioni hæredis, verborum non necessariam observantiam, utrùm imperativis et directis verbis fiat, aut inflexis. Nec enim interest si dicatur, hærcdem facio, esse |