vel instituo, vel volo, vel mando, vel cupio, vel est, vel erit : sed quibuslibet confecta sententiis, vel in quolibet genere formata institutio valeat, si modò per eam liquebit voluntatis intentio. I. 15. de C testam.

Semper vestigia voluntatis sequimur testatorum. 1. 5. C. de necess. serv. hæred. inst.

Cùm manifestissimus est sensus testatoris, verborum interpretatio nusquam tantum valeat, ut melior sensu existat. l. 3. C. de lib. præt. vel exhæred.

Voluntatis defuncti quæstio in æstimatione judicis est. l. 7. C. de fideic. C. civ. 967.

34. Qui ex testamento vel ab intestato hæres exstiterit : etsi voluntas defuncti circà legata vel fideicommissa, seu libertates legibus non sit subnixa: tamen si suâ sponte agnoverit, implendi cam necessitatem habeat. l. 16. §. 1. C. de testam. C. civ. 783.

35. Testamentum non ideò infirmari debebit, quod diversis hoc deficiens nominibus appellavit, cùm superflua non noceant. Namque necessaria prætermissa imminuunt contractus, et testatoris officiunt voluntati, non abundans cautela. I. 17. C. de testam.

36. Hâc consultissimâ lege sancimus, licere per scripturam conficientibus testamentum, si nullum scire volunt (ea) quæ in eo scripta sunt, consignatam, vel ligatam, vel tantùm clausam involutamque proferre scripturam, vel ipsius testatoris, vel cujuslibet alterius manu conscriptam, eamque rogatis testibus septem numero, civibus romanis, puberibus, omnibus simul offerre signandam et subscribendam: dùm tamen testibus præsentibus testator suum esse testamentum dixerit quod offertur, eique ipse coram testibus suâ manu in reliquâ parte testamenti subscripserit: quo facto, et testibus uno eodemque die ac tempore subscribentibus et consignantibus testamentum valere: nec ideò infirmari, quod testes nesciant quæ in eo scripta sunt testamento. 1. 21. C. de testam. C. civ. 976, s.

37. In omnibus autem testamentis, quæ præsentibus vel absentibus testibus dictantur, superfluum est uno eodemque tempore exigere testatorem et testes adhibere et dictare suum arbitrium, et finire testamentum. Sed licèt alio tempore dictatum, scriptumve proferatur testamentum, sufficit uno (tempore) eodemque die nullo actu (extraneo) interveniente testes omnes, videlicet simul, nec diversis (temporibus) scribere signareque testamentum. Finem autem testamenti subscriptiones et signacula testium esse decernimus. d. l. 21. C. de testam. C. civ. 971, s.

38. Ex imperfecto testamento voluntatem tenere defuncti, nísi inter solos liberos à parentibus utriusque sexûs habeatur, non volumus. Si verò in hujusmodi voluntate liberis alia sit extranea mixta persona: certum est eam voluntatem defuncti quantùm ad illam duntaxat permixtam personam pro nullo haberi, sed liberis

accrescere. 1. 21. §. 1. C. de testam. V. Nov. 107. c. 1. et 2. C. civ. 1001. 39. Divisio bonorum inter filios vel à patre subscripta, vel ab ipsis rata habebitur. Nov. 18. c. 7. Nov. 107. c. 3. V. l. 16. l. 21. et l. 26. C. fam. ercisc. C. civ. 1075, s.

40. Si quis testamento jure perfecto, posteà ad aliud venerit testamentum, non aliàs quod antè factum est, infirmari decernimus, quàm si id quod secundò facere testator instituit, jure fuerit consummatum : nisi fortè in priore testamento scriptis his, qui ab intestato ad testatoris hæreditatem vel successionem venire non poterant, in secundâ voluntate testator eos scribere instituit, qui ab intestato ad ejus hæreditatem vocantur. Eo enim casu licèt imperfecta videatur scriptura posterior, infirmato priore testamento, secundam ejus voluntatem non quasi testamentum, sed quasi voluntatem ultimam intestati valere sancimus. In quâ voluntate quinque testium juratorum depositiones sufficiunt: quo non facto valebit primum testamentum, licèt in eo scripti videantur extranei. l. 21. §. 3. C. de testam. V. s. l. 1. de inj. rupt. C. civ. 1035, s.

41. Sancimus si quis legitimo modo condidit testamentum, et post ejus confectionem decennium profluxerit : siquidem nulla innovatio, vel contraria voluntas testatoris apparuerit, hoc esse firmum. Quod enim non mutatur, quare stare prohibetur. I. 27. C. de tèstam. C. civ. 1035, s.

42. Si quis sua manu totum testamentum, vel codicillum conscripserit, et hoc specialiter in scripturá reposuerit, quod hæc suá manu confecit, sufficiat ei totius testamenti scriptura, et non alia subscriptio requiratur, neque ab eo, neque pro eo ab alio : sed sequantur hujusmodi scripturam, et litteræ testium, et omnis quæ exspectatur observatio : et sic testamentum validum, et codicillus, si quinque testium litteræ testatoris scripturæ coadunentur, in suâ firmitate remaneant, et nemo callidus machinator hujusmodi iniquitatis in posterum inveniatur. l. 28. in f. C. de testam. C. civ. 970; pr. 916.

43. Si testator linum vel signacula inciderit, vel abstulerit, ut pote ejus voluntate mutatâ, testamentum non valere (sancimus) sin autem ex aliâ quacunque causâ hoc contigerit: durante testamento scriptos hæredes ad hæreditatem vocari. 1. 3o. C. de testam. V. 1. de his quæ in test. delect. C. civ. 1035, s.

TITULUS 11.

-

De liberis et posthumis hæredibus instituendis vel exhæredandis.

1. Nominatim exhæredatus filius et ita videtur, filius meus, exhæres esto, si nec nomen ejus expressum sit, si modò unicus sit : nam si plures sunt filii, benignâ interpretatione potiùs à plerisque respondetur, nullum exhæredatum esse. 1. 2. V. 1. l. 30. C. civ. 913. s.

2. Placet omnem masculum posse posthumum hæredem scribere, sive jam maritus sit, sive nondùm uxorem duxerit: nam et maritus uxorem repudiare potest, et qui non duxit uxorem, posteà ma

ritus effici: nam et cùm maritus posthumum hæredem scribit, non utique is solus posthumus scriptus videtur, qui ex eâ, quam habet uxorem, ei natus est, vel (is) qui tunc in utero est, verùm is quoque qui ex quâcunque uxore nascatur. Ideòque qui posthumum hæredem instituit, si post factum testamentum mutavit matrimonium, is institutus videtur, qui ex posteriore matrimonio natus est. 1. 4. et l. 5. V. I. 27.

3. In suis hæredibus evidentiùs apparet continuationem dominii eò rem perducere, ut nulla videatur hæreditas fuisse, quasi olim hi domini essent, qui etiam vivo patre quodammodo domini existimantur. Undè etiam filiusfamilias appellatur, sicut paterfamilias. solâ notâ hâc adjectâ, per quam distinguitur genitor ab eo, qui genitus sit: itaque post mortem patris non hæreditatem percipere videntur: sed magis liberam bonorum administrationem consequuntur: hac ex causâ licèt non sint hæredes instituti, domini sunt. 1. 11. penè ad propria bona veniunt (parentes liberique.) l. 1. §. 12. ff. de succ. ed. C. civ. 724.`

4. Si ita scriptum sit, si filius mihi natus fuerit, ex besse hæres esto, ex reliquá parte uxor mea hæres esto, si verò filia mihi nata fuerit, ex triente hæres esto, ex reliquá parte uxor hæres esto. Et filius et filia nati essent dicendum est, assem distribuendum esse in septem partes, ut ex his filius quatuor, uxor duas, filia unam partem habeat. Ita enim secundùm voluntatem testantis, filius altero tanto ampliùs habebit, quàm uxor : item uxor altero tanto ampliùs quàm filia: licèt enim subtili juris regulæ conveniebat, ruptum fieri testamentum, attamen cùm ex utroque nato testator voluerit uxorem aliquid habere, ideò ad hujusmodi sententiam humanitate suggerente decursum est. 1. 13. C. civ. 913, s.

5. Institutiones benignè accipiuntur: exhæredationes autem non adjuvandæ. 1. 19. in. f.

6. Lucius Titus, cùm suprema sua ordinaret in civitate, et haberet neptem ex filiâ prægnantem rure agentem, scripsit, id quod in utero haberet ex parte hæredem: Quæro, cùm ipsâ die quâ Titius ordinaret testamentum in civitate, horâ diei sextâ, câdem die albescente cœlo rure sit enixa Mævia masculum, an institutio hæredis valeat, cùm quo tempore scriberetur testamentum, jam editus esset partus? Paulus respondit, verba quidem testamenti ad eum pronepotem directa videri qui post testamentum factum nasceretur: sed si (ut proponitur) eâdem die quâ testamentum factum est, neptis testatoris antequàm testamentum scriberetur, enixa esset, licèt ignorante testatore, tamen institutionem jure factam videri (rectè) responderi. 1. 25. §. 1. C. civ. 1181.

7. Gallus sic posse institui posthumos nepotes induxit: si filius meus, vivo me, morietur, tunc si quis mihi ex eo nepos, sive qua neptis, post mortem meam in decem mensibus, proximis, quibus filius meus moreretur, natus nata erit hæredes sunto. 1. 29.

8. Inter cætera, quæ ad ordinanda testamenta necessariò desi

derantur, principale jus est de liberis hæredibus instituendis, vel exhæredandis: ne præteritis istis, rumpatur testamentum : namque filio, qui in potestate est præterito, inutile est testamentum. 1. 30. Sancimus non licere penitùs patri vel matri, aut avo vel aviæ, proavo vel proaviæ, suum filium vel filiam vel cæteros liberos præterire, aut exhæredes in suo facere testamento, nec si per quamlibet donationem, vel legatum, vel fideicommissum, vel alium quemcunque modum eis dederit legibus debitam portionem : nisi forsan probabuntur ingrati? et ipsas nominatim ingratitudinis causas parentes suo inseruerint testamento. Nov. 115. Č. 3. Ibidem enumerantur causæ exhæredationis liberorum, quibus alias adjicere non vetitum, si quæ evenerint, ex quibus stare possit exhæredatio. Sancimus non licere liberis parentes suos præterire, aut quolibet modo à rebus propriis in quibus habent testandi licentiam, eos omninò alienare nisi causas, quas enumeravimus in suis testamentis specialiter nominaverint. Nov. 115. C. 4. Ibidem enumerantur causæ exhæredationis parentum, quibus non iniquè adjiciantur et aliæ si quæ contigerint non rejiciendæ. C. civ. 913,s.

9. Neque professio neque adseveratio nuncupantium filios, qui non sunt, veritati præjudicat. Et quæ ut filiis testamento relinquuntur, juxtà ea quæ à principibus statuta sunt, non deberi, certi juris est. 1. 5. C. de testam.

10. Uxoris ab ortu testamentum mariti non solvi: posthumo verò præterito, quámvis natus illicò decesserit, non restitui ruptum, juris evidentissimi est. I. 2. C. de post. hæred. inst.

Quod dicitur filium natum rumpere testamentum, natum accipe, et si exsecto ventre editus sit. Nam et hic rumpi testamentum, scilicet si nascatur in potestate. Quid tamen si non integrum animal editum sit, cum spiritu tamen : an adhuc testamentum rumpat? et hoc rumpit. 1. 12. d. l. §. 1. ff. de lib. et post. hæred, inst.

Quod certatum est apud veteres nos decidimus, cùm igitur qui in ventre portabatur præteritus fuerit, qui si ad lucem fuerit redactus, suus hæres patri existeret, si non alius cum antecederet, et nascendo ruptum testamentum faceret, si posthumus in hune quidem orbem devolutus est, voce autem non emissâ ab hac luce subtractus est dubitabatur si is posthumus ruptum facere testamentum posset. Et veterum animi turbati sunt quid de paterno elogio statuendum sit. Cùmque Sebianiani existimabant si vivus natus esset, etsi vocem non emisit, rumpi testamentum : apparetque quod et si mutus fuerat, hoc ipsum faciebat. Eorum etiam nos laudamus sententiam : et sancimus, si vivus perfectè natus esset, licet illicò postquàm in terram cecidit, vel in manibus obstetricis decessit, nihilominùs testamentum rumpit. Hoc tantummodò requirendo, si vivus ad orbem totus processit, ad nullum declinavit monstrum vel prodigium. 1. 3. C. de post. hæred. inst.

TITULUS III — De injusto, rupto, irrito facto testamento.

1. Testamentum aut non jure factum dicitur, ubi solemnia juris

defuerunt: aut nullius esse momenti, cùm filius qui fuit in patris potestate, præteritus est: aut rumpitur alio testamento ex quo hæres existere poterit: vel agnatione sui hæredis : aut in irritum constituitur, non aditâ hæreditate. l. 1. C. civ. 1001, 1035, 1043.

2. Tunc prius testamentum rumpitur, cùm posterius ritè perfectum est. Nisi fortè posterius vel jure militari sit factum, vel in eo scriptus est, qui ab intestato venire potest. Tunc enim et posteriore non perfecto superius rumpitur. I. 2. V. s. qui test fac. poss. 1. 21. §. 3.

3. Si seditio prærupta, factioque cruenta, vel alia justa causa, quam mox præses litteris excusavit, moram non recipiat: non poenæ festinatione, sed præveniendi periculi causâ punire permittitur, deindè scribere. I. 6. §. 9.

4. Posthumus præteritus, vivo testatore natus decessit: licet juris scrupulositate, nimiâque subtilitate testamentum ruptum vidcatur, attamen si signatum fuerit testamentum, bonorum possessionem secundùm tabulas accipere hæres scriptus potest, remque obtinebit, ut et Divus Hadrianus, et imperator noster rescripserunt: idcircòque legatarii et fideicommissarii habebunt ea quæ sibi relicta sint, securi. l. 12.

TITULUS. IV. — - De his quæ in testamento delentur, inducuntur, vel inscribuntur.

1. Quæ in testamento legi possunt, ea inconsultò deleta et inducta, nihilominùs valent: consultò non valent. Id verò quod non jussu domini scriptum, inductum, deletumve est, pro nihilo est. l. 1. Quod igitur incautè factum est, pro non facto est, si legi potuit. l. 1. §. I.

2. In re dubiâ benigniorem interpretationem sequi non minùs justius est, quàm tutius. 1. 3.

In ambiguis rebus humaniorem sententiam sequi oportet. l. 10. circa finem. ff. de reb. dub. C. civ. 1156, s.

3. De his quæ interleta, sive supràscripta dicis, non ad juris solemnitatem, sed ad fidei pertinent quæstionem, ut appareat, utrùm testatoris voluntate emendationem meruerint, vel ab altero inconsultò deleta sint, an ab aliquo falsò hæc fuerint commissa. l. 12. C. de testam. V. s. qui test. fac. poss. n. 43.

TITULUS V. De hæredibus instituendis.

1. Solemus dicere media tempora non nocere: ut putà civis romanus hæres scriptus, vivo testatore factus peregrinus, mox civitatem romanam pervenit: media tempora non nocent. l. 6. §. 2.

2. Hæredes juris successores sunt et si plures restituantur. dividi inter eos jus à testatore oportet; quod si non fiat : omnes æqualiter hæredes sunt. 1. 9. §. 12. C. civ. 724.

3. Titius et Seius uter eorum vivet, hæres mihi esto : existimo si uterque vivat ambo hæredes esse: altero mortuo, eum qui supererit ex asse hæredem fore. Quia tacita substitutio inesse vi