cum omnibus quc ibi sunt. Quæ omnia scias ad portionem hæreditatis, quam tibi dedi non pertinere. Quæro, cùm sit in his domibus argentum, nomina debitorum, supellex mancipia, an hæc omnia, quæ illic inveniuntur, ad alios hæredes institutos debeant pertinere? Paulus respondit, nomina debitorum non contineri, sed omnium esse communia: in cæteris verò nullum pronepoti locum esse. 1. 86. C. civ. 536.

40. Titia Seio tesseram frumentariam comparari voluit post diem trigesimum à morte ipsius. Quæro cùm Seius vivâ testatrice tesseram frumentariam ex causâ lucrativâ habere cœpit, nec possit id quod habet petere, an ei actio competat? Paulus respondit, ei de quo quæritur pretium tesseræ præstandum, quoniam tale fideicommissum magis in quantitate, quàm in corpore consistit. 1. 87.

Quæro, cùm corpora legata etiam nunc ex lucrativa causa possideantur, an à substitutis peti possint? Respondi, non posse. 1. 88. §. 7. in fin. V. I. 34. §. 1. et seq. de leg. 1.

Fideicommissum relictum, et apud eum cui relictum est, ex causa lucrativâ inventum, extingui placuit, nisi defunctus æstimationem quoque ejus præstari voluit. 1. 21. §. 1. de leg. 3.

41. Lucius Titius hoc meum testamentum scripsi sine ullo jurisperito, rationem animi mei potiùs secutus, quàm nimiam et miseram diligentiam : et si minùs aliquid legitimè, minùsve peritè fecero, pro jure legitimo haberi debet hominis sani voluntas. `Deindè hæredes instituit. Quæsitum est, intestati ejus bonorum possessione petitâ, an portiones adscriptæ ex causâ fideicommissi peti possunt ?-Respondi, secundùm ea quæ proponerentur posse. 1. 88. S. ult.

LIBER TRIGESIMUS SECUNDUS.

TITULUS 1. De legatis et fideicommissis.

1. Sciendum est autem, eorum fideicommitti (quem) posse, ad quos aliquid perventurum est morte ejus, vel dùm eis datur, vel dùm eis non adimitur. Nec tantùm proximi bonorum possessoris, verùm inferioris quoque fideicommittere possumus, sed et ejus qui nondùm natus est (fideicommitti posse), si modò nobis successurus sit. l. 1. §. 6. 7. et 8.

2. Si ita adscriptum fuerit, si fueris arbitratus, si putaveris, si æstimaveris, si utile tibi fuerit visum, vel videbitur, debebitur. Non enim plenum arbitrium voluntatis hæredi dedit, sed quasi viro bono commissum relictum. l. 11. §. 7. V. s. l. 75. de leg. 1.

In testamentis legatum in alterius arbitrium collatum, pro viri boni arbitrio accipi. l. 1. §. 1. de legat. 2.

3. Si rem suam testator legaverit, eamque necessitate urgente alienaverit, fideicommissum peti posse, nisi probetur adimere ei

testatorem voluisse probationem autem mutatæ voluntatis ab hæredibus exigendam. l. 11. §. 12.

Si rem suam legaverit testator, posteàque eam alienaverit, Celsus putat, si non adimendi animo vendidit, nihilominùs deberi. Idemque Divi Severus et Antoninus rescripserunt. §. 12. inst. de leg. C. civ. 1038.

Cur non incumbet legatario onus probandi, non mutatam voluntatem, cùm ipsa alienatio sit argumentum mutationis? Cæterùm non admitterentur jure nostro hujuscemodi probationes. V.. 1. 8. de legat. I.

4. Qui post testamentum factum prædia quæ legavit, pignori vel hypothecæ dedit, mutasse voluntatem circà legatariorum personam non videtur. Et ideò (etiam) si in personam actio electa est, rectè placuit, ab hærede prædia liberari. 1. 3. C. de leg.

Prædia obligata per legatum vel fideicommissum relicta, hæres luere debet maximè cùm testator conditionem eorum non ignoravit: aut si scisset, legaturus tibi aliud quod non minùs esset, fuisset. Si verò à creditore distracta sunt, pretium hæres exsolvere cogitur, nisi contraria voluntas defuncti ab hærede ostendatur. 1. 6. C. de fideic. C. civ. 1020.

5. Cùm per fideicommissum aliquid relinquitur, ipsum præstandum quod relictum est: cùm verò ipsum præstari non potest, æstimationem esse præstandam. 1. 11. §. 17.

Sed si cui legatum relictum est, ut alienam rem redimat, vel præstet: si redimere non possit, quod dominus non vendat, vel immodico pretio vendat, justam æstimationem inferat. l. 14. §. 2.

Si ædes alienas ut dares damnatus sis, neque eas ullâ conditione emere possis, æstimare judicem oportere, Ateius scribit, quàm ædes sint, ut pretio soluto hæres, liberetur. Idemque juris est, et si potuisses emere, non emeres. 1. 3o. in f. eod.

6. In fideicommissis præcipuè spectanda, servandaque testatoris voluntas. 1. 11. §. 19. in f.

7. Ex imperfecto testamento legata, vel fideicommissa imperatorem vindicare, inverecundum est : decet enim tantæ majestati eas servare leges quibus ipse solutus esse videtur. 1. 23. Charte, I.

8. Cùm in verbis nulla ambiguitas est, non debet admitti voluntatis quæstio. I. 25. §. 1.V. 1. l. 69.

9. Is qui fideicommissum debet, post moram non tantùm fructus sed etiam omne damnum quo adfectus est, fideicommissarius præstare cogitur. l. 26.

Legatorum seu fideicommissorum usuras ex eo tempore quo lis contestata est, exigi posse manifestum est: sed et fructus rerum similiter præstari solent. 1. 1. C. de usur. et fr. legat.

In legatis et fideicommissis fructus post litis contestationem,

non ex die mortis consequuntur: sive in rem, agatur. I. ult. C. eod. C. civ. 1011, 1014, S.

sive in personam

10. Nec fideicommissa ab intestato data debentur ab eo cujus de inofficioso testamento constitisset, quia crederetur quasi furiosus testamentum facere non potuisse: ideòque nec aliud quid pertinens ad suprema ejus judicia valet. 1. 36.

Si contigerit in quibusdam talibus testamentis quædam legata vel fideicommissa relinqui, vel quælibet alia capitula concessa legibus nominari, ea omnia jubemus adimpleri. Nov. 115. C. 3. in f. et cap. 4. in f.

11. Fideicommisit ejus cui duo millia legavit, in hæc verba : à te Petroni peto uti ca duo (millia) solidorum reddas collegio cujusdam templi: quæsitum est cùm id collegium posteà dissolutum sit, utrùm legatum ad Petronium pertineat, an verò apud hæredem remanere debeat. Respondit Petronium jure petere, utiquè si per eum non stetit parere defuncti voluntati. I. 38. §. 6.

12. Seium maritum scripsit hæredem, eique substituit Appiam alumnam, fideique hæredis commisit, ut post mortem suam hæreditatem eidem alumnæ restitueret: aut si quid antè contigisset alumnæ, tunc Valeriano fratris filio restitueret eamdem hæreditatem. Quæsitum est, si Seius vivus quidquid ad eum ex hæreditate pervenisset, alumnæ restituisset, an secundùm voluntatem defunctæ id fecisse videretur, præsertim cùm hæc eidem substituta esset? Respondit, si vivo Seio Appia decessisset, non esse liberatum à fideicommisso Valeriano relicto. I. 41. §. 12. V. s. de leg. 2. l. 77. §. 10.

13. Si filiæ pater dotem arbitratu tutorum dari jussisset, Tubero perindè hoc habendum ait, ac si viri boni arbitratu legatum sit. Labeo quærit, quemadmodùm apparet, quantam dotem cujusque filiæ boni viri arbitratu constitui oportet? Ait id non esse difficile ex dignitate, ex facultatibus, ex numero liberorum testamentum facientis æstimare. 1. 43.

14. Si fundus legatus sit cum his quæ ibi erunt, quæ ad tempus ibi sunt, non videntur legata. Et ideò pecuniæ quæ fœnerandi causâ ibi fuerunt, non sunt legatæ. I. 44.

Nec quod casu abesset minùs esse legatum, nec quod casu ibi sit magis esse legatum. 1. 86. C. civ. 517, s. 536.

15. Quod in usu frequentissimè versatur, ut in legatis uxoris adjiciatur, quod ejus causá parata sint, hanc interpretationem obtinuit, quod magis uxoris (causâ ) quàm communis promiscuique usûs causâ paratum foret. I. 45.

16. Non aliter à significatione verborum recedi oportet, quàm cùm manifestum est aliud sensisse testatorem. 1. 69. V. s. 1. 25. §. 1. Cùm enim manifestissimus est sensus testatoris, verborum in terpretatio nusquàm tantùm valeat, ut melior sensu existat. I. 3. in f. C. de lib. præter, vel, exhæred. C. civ. 967, 1156, s.

17. Conjunctim hæredes institui, aut conjunctim legari, hoc est, totam hæreditatem, et tota legata singulis data esse: partes autem concursu fieri. 1. 8o. V. s. l. 16. de legat. 1. 1. 34. §. 9. eod. et l. 3. ff. de usufr. accresc. C. civ. 1044, s.

18. Et fideicommissum, et mortis causâ donatio appellatione legati continentur. 1. 87. C. civ. 967.

19. Lanâ legatà vestem, quæ ex ea facta sit deberi non placet. Sed et materiâ legatâ, navis, armariumve ex eâ factum, non vindicitur. Nave autem legatâ dissolutâ, neque materia, neque navis debetur, l. 88. d. 1. §. 1. et 2.

Mortuo bove, qui legatus est, neque corium, neque caro debetur. 1. 49. ff. de leg. 2.

20. Re conjuncti videntur non etiam verbis, cùm duobus separatim eadem res legatur. Item verbis, non etiam re, Titio et Seio fundum æquis partibus do, lego. 1. 89. V. l. 142. de verb. signif. C. civ. 1044, s.

21. Titio Seiana prædia sicuti comparata sunt, do, lego, cùm essent Gabiniana quoque simul uno pretio comparata, non sufficere solum argumentum emptionis respondit: sed inspiciendum an litteris et rationibus appellatione Seianorum, Gabiniana quoque continentur, et utriusque possessionis confusi reditus, titulo Seianorum accepto lati essent. l. 91. §. 3.

22. Qui domum possidebat, hortum vicinum ædibus comparavit, ac posteà domum legavit. Si hortum domus causa comparavit, ut amæniorem domum ac salubriorem possideret, aditumque in eum per domum habuit et ædium hortus additamentum fuit, domûs legato continebitur. l. 95. §. 5. C. civ. 1019.

23. Collegio fabrorum fundum cum sylvis quæ ei cedere solent, uti optimus maximusque esset, legavit: quæro an, ea quoque, quæ in diem mortis ibi fuissent (id est fonum, papulum, palea, item machinæ, vasa vinaria, id est, cuppæ, et dolia quæ in cellâ defixa sunt, item granaria) legata essent? Respondit, non rectè peti quod legatum non esset. l. 93. §. 4. C. civ. 517, s.

24. Si alii vernæ, alii cursores legati sunt, siquidem et cursores sint, cursoribus cedent. Semper enim species generi derogat. 1. 99. §. ult. V. I. 8o. de reg. jur. V. I. 15. inf. de pecul. leg.

25. Alumno præcepit militiam his verbis: Sempronio alumno meo illud et illud, et cùm per ætatem licebit, militiam illam cum introitu comparari volo, huic quoque omnia integra. Quæsitum est, si Sempronius eam militiam sibi comparaverit, an pretium ejus, sed et id, quod pro introitu erogari solet, ex causâ fideicommissi ab hæredibus consequi possit? Respondit, secundùm ea quæ proponerentur, posse. I. 102. §. 2.

Quæro, cùm corpora legata etiam nunc ex lucrativâ causâ possideantur, an substituto peti possint? Respondi, non posse. 1. 88. §. 7. in f. h. t.

Fideicommissum relictum, et apud eum, cui relictum est, ex causâ lucrativâ inventum, extingui placet, nisi defunctus æstimationem quoque ejus præstari voluit. l. 21. §. 1. h. c.

26. Filia legatorum non habet actionem, si ea quæ ei (in) testamento reliquit (vivus) pater posteà in dotem dederit. 1. 11. C. de legat. C. civ. 843, s.

27. Etsi inutiliter fideicommissum relictum sit, tamen si hæredes compertâ voluntate defuncti prædia ex causâ fideicommissi avo tuo præstiterunt, frustrà ab hæredibus ejus de eâ re quæstio tibi movetur cùm non ex eâ solâ scripturâ, sed ex conscientiâ relicti fideicommissi, defuncti voluntati satisfactum esse videatur. 1. 2. C. de deic. C. civ. 783.

28. Post mortem suam rogatam restituere hæreditatem defuncti judicio, et antequàm fati munus impleat, posse satisfacere,' id est, restituere hæreditatem quartâ parte vel retentâ, vel omissâ, si voluerit, explorati juris est. l. 12. C. de fideic. V. s. l. 41. §. 12. et l. 77. §. 10. de leg. 2.

29. Quæ ex fideicommisso, sive puro, sive conditionali restituenda sunt, nec alienare potest hæres, nec pignori dare. 1. 3. §. 2. et 3. c. comm. de leg.

Minuitur fideicommissum, quo filii onerantur, retentione propter legitimam, et ex causâ dotis et antenuptialis donationis. Ex Nov. 39. in Præfat. et c. 1. V. 1. l. 22. §. 4. ad Senat. Trebell.

LIBER TRIGESIMUS TERTIUS.

TITULUS 1.

– De annuis legatis et fideicommissis. 1. Si in singulos annos alicui legatum sit, Sabinus (cujus sententia vera est) plura legata esse ait, et primi anni purum, sequentium conditionale: videri enim hanc inesse conditionem, si vivat, et ideò, mortuo eo, ad hæredem legatum non transire. 1. 4.

In annalibus legatis vel fideicommissis, quæ testator non solùm certæ personæ, sed et ejus hæredibus præstari voluit, eorum exactionem omnibus hæredibus, et eorum hæredum hæredibus servari, pro voluntate testoris præcipimus. 1. 22. C. de legat.

2. A vobis quoque cæteri hæredes peto, ut uxori meæ præstetis, quoad vivet, annuos decem aureos. Uxor supervixit marito quin quennio, et quatuor mensibus. Quæro, an hæredibus ejus sexti anni legatum integrum debeatur? Modestinus respondit, integri sexti anni legatum deberi. 1. 5. 1. 8. 1. 22. eod. l. 11. ff. de usu et usufr. et red.

Si competenti judici annua legata vel fideicommissa tibi relicta probaveris, ab initio cujusque anni exigendi ea habebis facultatem. I. 1. C. quand. dies legat. vel fid. ced. C. civ. 1969, 1977.

3. In testamentis quædam scribuntur, quæ ad auctoritatem duntaxat scribentis referuntur, nec obligationem pariunt. Hæc autem