legatione personæ ritè factâ, jure novationis vetustior contractus evanuit. l. 2..C. eod. C. civ. 1278, s.

11. Doli exceptio quæ poterat deleganti opponi, cessat in personâ creditoris, cui quis delegatus est. Idemque est, et in cæteris similibus exceptionibus. 1. 19.

(Qui) jam excessit ætatem viginti quinque annorum, quamvis adhuc possit restitui adversùs priorem creditorem, (delegatione exceptionem amittit.) Ideò autem denegantur exceptiones adversùs secundum creditorem, quia in privatis contractibus, et pactionibus, non facilè scire petitor potest quid inter eum qui delegatus est et debitorem actum est, aut etiam si sciat, dissimulare debet, ne curiosus videatur: et ideò meritò denegandum est adversùs eum exceptionem ex personâ debitoris. d. 1. 19.

Si Titius donare mihi volens, delegatus à me creditori meo sti pulanti spopondit, non habebit adversùs eum illam exceptionem, ut quatenùs facere potest condemnetur. Nam adversùs me tali defensione meritò utebatur, quia donatum ab eo petebam, creditor autem debitum persequitur. 1. 33. C. civ. 1276.

12. Tutor (novare) potest, si hoc pupillo expediat. 1. 20. §. 1. 13. Novare possumus aut ipsi, si sui juris sumus, aut per alios, qui voluntate nostrâ stipulantur. l. 20.

Procurator omnium bonorum (novare potest). d. 1. 20. §. 1. in f. 14. Agnatum furiosi, aut prodigi curatorem novandi jus habere minimè dubitandum est, si hoc furioso, vel prodigo expediat. 1. ult. §. 1.

15. Paulus respondit, si creditor à Sempronio novandi animo stipulatus esset, ita ut à primâ obligatione in universum discederetur, rursùm easdem res à posteriore debitore, sine consensu prioris, obligari non posse. 1. 30.

:

16. Si duo rei stipulandi sint, an alter jus novandi habeat, quæritur et quid juris unusquisque sibi acquisierit? ferè autem convenit, et uni rectè solvi, et unum judicium petentem totam rem in litem deducere: item unius acceptilatione perimi utriusque obligationem ex quibus colligitur unumquemque perindè sibi acquisisse, ac si solus stipulatus esset: excepto eo, quod etiam facto ejus, cum quo commune jus stipulantis est, amittere debitorem potest. Secundùm quæ si unus ab alio quo stipuletur : novatione quoque liberare eum ab altero poterit, cùm id specialiter agit. 1. 31. §. 1.

17. In summâ admonendi sumus nihil vetare unâ stipulatione plures obligationes novari : veluti si ità stipulemur. Quod Titium et Seium mihi dare oportet, id dari spondes ? Licèt enim ex diversis causis singuli fuerant obligati, utrique tameu novationis jure liberantur: cùm utriusque obligatio in unius personam, à quo nunc stipulemur, confluat. 1. ult. §. 2.

18. Delegatio debiti, nisi consentiente et stipulanti promittente

debitore, jure perfici non potest. Nominis autem venditio, et ignorante, vel invito eo adversùs quem actiones mandantur, contrahi solet. 1. 1. C. de novat. et deleg.

19. Si delegatio non est interposita debitoris tui, ac proptereà actiones apud te remanserunt, quamvis creditori tuo adversùs eum solutionis causâ mandaveris actiones: tamen antequàm lis contestetur, vel aliquid ex debito accipiat, vel debitori tuo denuntiaverit, exigere à debitore tuo debitam quantitatem non vetaris et eo modo tui creditoris exactionem contra cum inhibere. 1. 3. C. eod.

20. Si delegatione factâ jure novationis tu liberatus es, frustrà vereris, ne eo quod quasi à cliente suo non faciat exactionem, ad te periculum redundet: cùm per verborum obligationem voluntate novationis interpositâ à debito liberatus sis. 1. 3. in f. C. eod. TITULUS III. — De solutionibus et liberationibus.

1. Quoties quis debitor ex pluribus causis unum debitum solvit, est in arbitrio solventis dicere, quod potiùs debitum voluerit solutum et quod dixerit id erit solutum. Possumus enim certam legem dicere ei quod solvimus. l. 1.

:

In potestate ejus est qui ex pluribus contractibus pecuniam debet, tempore solutionis exprimere in quam causam reddat. 1. 1. C. eod. C. civ. 1253.

2.

Quoties verò non dicimus id quod solutum sit, in arbitrio est accipientis, cui potiùs debito acceptum ferat : dummodò in id constituat solutum, in quod ipse, si deberet, esset soluturus: quoque debito se exoneraturus esset, si deberet : id est, in debifum quod non est in controversiâ, aut in illud quod pro alio quis fidejusserat, aut cujus dies nondùm venerat; æquissimum enim visum est creditorem ita rem agere debitoris, ut suam ageret. Permittitur ergò creditori constituere, in quod velit solutum : dummodò sic constituamus, ut in re suâ constitueret, sed constituere in re præsenti, hoc est statim atque solutum est. Dùm in re agendâ hoc fiat, ut vel creditori liberum sit non accipere, vel debitori non dare, si alio modo exsolutum quis eorum velit. Cæterùm posteà non permittitur. Hæc res efficiet, ut in duriorem causam semper videatur sibi debere accepto ferre. Ita enim et in suo constitueret nomine. l. 1. 2. 3. C. civ. 1256.

3. Quod si fortè à neutro dictum sit, in his quidem nominibus, quæ diem (vel conditionem) habuerunt, id videtur solutum, cujus dies venit: et magis quod meo nomine, quàm quod pro alio fidejussorio nomine debeo: et potiùs quod cum pœnâ, quàm quod sine pœna debetur: et potiùs quod satisdato, quàm quod sine satisdatione debeo. I. 3. §. 1. et l. 4.

Cùm ex pluribus causis debitor pecuniam solvit utriusque demonstratione cessante, potior habebitur causa cjus pecuniæ quæ sub infamiâ debetur: mox ejus quæ pœnam continet: tertiò quæ

sub hypothecâ, vel pignore contracta est. Post hunc ordinem potior habebitur propria, quàm aliena causa, veluti fidejussoris : quod veteres ideò definierunt, quod verisimile videretur diligentem debitorem admonitu ita negotium suum gesturum fuisse. Si nihil eorum interveniat, vetustior contractus antè solvetur. Si major pecunia numerata sit, quàm ratio singulorum exposcit, nihilominùs, primo contractu soluto, qui potior erit, superfluum ordini secundo, vel in totum, vel pro parte minuendo videbitur datum. I. 97. C. civ. 1255.

4. In his quæ præsenti die debentur, constat quoties indistinctè quid solvitur, in graviorem causam videri solutum : si autem nulla prægravet, id est, si omnia nomina similia fuerint in antiquiorem. Gravior videtur, quæ et sub satisdatione videtur, quàm ea quæ pura est. l. 5. C. civ. 1256.

5. Si quid ex famosâ causâ, et non famosâ debeatur, id solutum videtur quod ex famosâ causâ debetur, proindè si quid ex causâ judicati, et non judicati debetur, id putem solutum quod ex causâ judicati debetur. l. 7. C. civ. 1256.

6. Quod generaliter constitutum est, priùs in usuras nummum solutum accepto ferendum, ad eas usuras videtur pertinere, quas debitor exsolvere cogitur. 1. 5. §. 2. in f.

Si fortè usurarum rationem arbiter dotis recuperandæ habere debuerit, ita est computandum, ut prout quidque ad mulierem pervenit, non ex universå summâ decedat, sed priùs in eam quantitatem quam usurarum nomine mulierem consequi oportebat, quod non est iniquum. 1. 48. C. civ. 1254.

7. Apud Marcellum quæritur, si quis ita caverit debitori, in sortem et usuras se accipere: utrùm pro ratâ et sorti, et usuris decedat, an verò priùs in usuras, et si quid superest in sorte? Sed ego non dubito quin hæc cautio, in sorte et in usuras, priùs usuras admittat, tunc deindè, si quid superfuerit, in sortem cedat. 1. 5. §. ult. C. civ. 1254.

8. Vero procuratori rectè solvitur. Verum autem accipere debemus eum, cui mandatum est, vel specialiter, vel cui omnium negotiorum administratio mandata est. l. 12. C. civ. 1239.

9. Sed et si quis mandaverit, ut Titio solvam, deindè vetuerit eum accipere, si ignorans prohibitum eum accipere, solvam, liberabor; sed si sciero, non liberabor. l. 12. §. 2. V. u. 17.

Si Titium omnibus negotiis meis præposuero, deindè vetuero eum ignorantibus debitoribus administrare negotia mea, debitores ei solvendo liberabuntur. Nam is qui omnibus negotiis suis aliquem proponit, intelligitur etiam debitoribus mandare, ut procuratori solvant. 1. 34. §. 3. C. civ. 2005.

10. Sunt quidam tutores qui honorarii appellantur, sunt qui rei notitiæ gratia dantur, sunt qui ad hoc dantur, ut gerant : et hoc vel pater adjicit ut unus (putà) gerat, et vel voluntate tutorum uni committitur gestus, vel prætor ita decernit. l. 14. §. 1.

11. Sive legitimi (tutores), sive testamentarii, sive ex inquisitione dati, rectè vel uni solvitur. l. 14. §. 5.

12. Curatori quoque, furiosi rectè solvitur : item curatori sibi non sufficientis vel per ætatem, vel per aliam justam causam : sed et pupilli curatori rectè solvi constat. I. 14. §. 7. C. civ. 450, 509. 13. Cassius ait, si cui pecuniam dedi, ut eam creditori meo solveret, in suo nomine dederit, neutrum liberari: me, quia non meo nomine data sit, illum, quia alienam dederit cæterùm mandati eum teneri: sed si creditor éos nummos sine dolo malo consumpsisset, is qui suo nomine eos solvisset, liberatur: ne, si aliter observaretur, creditor in lucro versaretur. l. 17. C. civ. 1238. 14. Solutione pro nobis et inviti, et ignorantes liberari- possu

nius. 1. 23.

:

Solvere pro ignorante et invito cuique licet, cùm sit jure civili constitutum, licere etiam ignorantis invitique meliorem conditionem facere. !. 53. V. inf. n. 40. C. civ. 1236.

15. Debitores solvendo ci qui pro tutore negotia gerit, liberantur, si pecunia in rem pupilli pervenit. 1. 28. C. civ. 1239, 1241. 16. Inter artifices longa differentia est, et ingenii, et naturæ, et doctrinæ, et institutionis. Ideò si navem à se fabricandam quis promiserit, vel insulam ædificandam fossamve faciendam, et hoc specialiter actum est, ut suis operis id perficiat, fidejussor ipse ædificans, vel fossam fodiens, non consentiente stipulatore, non liberabit reum. 1. 31. C. civ. 1237.

17. Si nullo mandato intercedente debitor falsò existimaverit voluntate meâ pecuniam se numerare, non liberabitur. Et ideò procuratori qui se ultrò alienis negotiis offert, solvendo, nemo liberabitur. 1. 34. §. 4.

Si quis offerenti se negotiis alienis bona fide solverit, quando liberetur? E ait Julianus, cùm dominus ratum habuerit, tunc li-berali. 1. 58. C. civ. 1239,

18. Reo criminis postulato interim nihil prohibet rectè pecuniam à debitoribus solvi. Alioquin plerique innocentium necessario sumptu egebunt. Sed nec illud prohibitum videtur, ne à reo creditori solvatur. l. 41. et 42. C. civ. 25, s.

19. In omnibus speciebus liberationum etiam accessiones liberantur: putà, adpromissores, hypothecæ, pignora. 1. 43.

20. Inter creditorem et adpromissores confusione factâ, reus non liberatur. l. 43. in f. C. civ. 1301.

21. In numerationibus aliquandò evenit, ut unâ numeratione duæ obligationes tollantur uno momento. Veluti si quis pignus pro debito vendiderit creditori. Evenit enim, ut et ex vendito tollatur obligati, et debiti. Item si pupillo, qui sine tutoris auctoritate mutuam pecuniam accepit, legatum à creditore fuerit sub eâ conditione, si eam pecuniam numeravit, in duas causas videri eum numerasse : et in debitum suum ut in falcidiam hæ

redi imputetur, et conditionis gratiâ, ut legatum consequatur. I. 44. V. inf. I. 64.

22. Si quis aliam rem pro alià volenti solverit, et evicta fuerit (res), manet pristina obligatio, et si pro parte fuerit evicta, tamen pro solido durat obligatio. Nam non accepisset re integrå creditor, nisi pro solido ejus fieret. 1. 46.

23. Satisfactio pro solutione est. 1. 52.

Solutionis verbum pertinet ad omnem liberationem quoquo modo factam magisque ad substantiam obligationis refertur, quàm ad nummorum solutionem. 1. 54. C. civ. 1234.

24. In perpetuum quoties id quod tibi debeam, ad te pervenit, et tibi nihil absit, nec quod solutum est repeti possit, competit liberatio. 1. 61.

25. Cùm jussu meo, id quod mihi debes, solvis creditori meo, et tu à me, et ego à creditore meo liberor. 1. 64. C. civ. 1275;

Co. 110, S.

26. Quod certà die promissum est, vel statim dari potest : totum enim medium tempus ad solvendum promissori liberum relinqui intelligitur. 1. 70. C. civ. 1186, s. co. 144, 146.

27. Modestinus respondit, si post solutum sine ullo pacto omne quod ex causâ tutelæ debeatur, actiones post aliquod intervallum cessæ sint, nihil eâ cessione actum, cùm nulla actio superfuerit: quod si ante solutionem hoc factum est, vel cùm convenisset, ut mandarentur actiones, tunc solutio facta esset, mandatum subsecutum est, salvas esse mandatas actiones. Cùm novissimo quoque casu, pretium magis mandatarum actionum solutum, quàm actio quæ fuit, perempta videatur. 1. 76.

28. Si lancem apud me deposuerit Titius, et pluribus hæredibus relictis decesserit si pars hæredum me interpellet, optimum quidem esse, si prætor aditus jussisset me parti hæredum eam lancem tradere: quo casu depositi me reliquis cohæredibus non teneri. Sed et si sine prætore, sine dolo malo, hoc fecero, liberabor: aut, quod verius est, non incidam in obligationem : optimum autem est id per magistratum facere. 1. 81. §. 1. C. civ. 1939.

29. Quasi generale quid retinendum est: ut ubi ei obligationi quæ sequelæ locum obtinet, principalis accedit, confusa sit obligatio: quoties duæ sint principales, altera alteri potiùs adjicitur ad actionem, quàm confusionem parere. 1. 93. §. 2.

30. Stichum aut Pamphilum, utrum ego velim, dare spondes? Altero mortuo, qui vivit solus petetur: nisi (si) mora facta sit in co mortuo quem petitor elegerit. Tunc enim perindè solus ille qui decessit, præbetur, ac si solus in obligationem deductus fuisset. I. 95. C. civ. 1193, s.

31. Si creditor à debitore culpâ suâ causâ ceciderit, propè est ut actione mandati nihil à mandatore consequi debeat : cùm