Pagina-afbeeldingen
PDF
ePub

O lux alia tuis, spes clara et magna potestas,
Abdis cur nobis velle tuum miseris?
Discipulus sancti qui constas more Patricii,
Christum pro nobis poscere semper habe.
Nobis sit requies, per te, et substantia Christus.
Omnes hoc orantes, hoc iugiter petimus.

In te certa salus, sit per te reddita virtus,
Nobis indignis, quamlibet exiguis.

Hos autem versiculos licet non eodem metro quo cudimus, sed quasi quadam metri similitudine eodem tamen sensu, rithmico gradientes cognamine descriptos, condiscipuli eius frequentare soliti memorantur. Discipulusque denique sancti Patricii, propter hanc causam, usque ad obitum eius appellatus est.

IV.

Préface du second livre. (Fol. 34 v°.)

Hactenus in isto libello pauca de plurimis, quæ in teneriori quidem ætate peraegerit signis, sive ex antiquis recolligentes scriptis, sive ex maiorum relatione mirabilium dictis, elucidare prout potuimus curavimus. Hæc autem quæ de beatissimis eiusdem actibus, quos iam robustior ætate et merito perfecerit, a bene scientibus discentes, sive ex scriptis, sive relatu, aliis adhuc non plane scientibus depromere cognoscimus, prout ipse dominus noster Ihesus Christus concesserit, si vita comes fuerit, in subsequenti codice prosequemur; æquum rati hunc tali debere concludi termino, quo finem conversandi huc usque discipulus habuit, in eo quo imbutus fuerat loco, justum vero incipi oportere cum iam aliorum preceptor existens, mutans locum, non morem, sed meliorans, egrediens a magistro, doctor cœperit perspicuus haberi.

Explicit prefatio.

V.

Hæc autem vii capitula quæ sequuntur per heroicum metrum
sunt composita. (Fol. 53 vo.)

XV. De humili Gradoloni Cornubiensium regis apud eundem et familiari allocutione.

Interea ad regem volitabat fama Gradlonum,
Celsi qui summa tenuisset culmina sceptri,
Occidue partis moderator Cornubiorum,
Magnum cui suberat pro tanto limite regnum.
Normannumque gazis redimitus tempora mitra
Detractis fulget, cunctisque potentior ipsa

Barbara prostrate gentis post bella inimicæ;
lam tunc quinque ducum truncato vertice, cyulis
Cum totidem claret centenis victor in armis.
Testis et ipse Liger fluvius est, cuius in abis
Acta acriter fuerant ripis tunc prælia tanta.
Ergo dehin cupidus sanctum conductus amore
Vissendi graditur pavidus at pronus adorat,

Talia commemorans : « Quænam te munera placant,
Copia nam super est michi rerum et magna potestas,
Terrarum spacia, cum gazis auri atque argenti,
Commoda et innumeris cum donis plurima vestis,
Et tibi tradita quæ fuerint intacta manebunt,
Nullaque mutari poterunt commertia fixis
In cœlum positis ceu donis omne per ævum.

MIX. De altitudine et nobilitate Cornubiae. (Fol. 55 v°.)

Quam bene candelis splendebant culmina ternis
Cornubiæ proceres, cum terni celsa tenebant
Rura vel ima! Regens Gradlonus iura teneret
Cum doctus terrena; nitentem porgeret haustum.
Ac populo sitienti Courentinus in almo
Ordine, cum sacro prefulgens corpore Christi,
Summus qui dici meruit speculato(r) ab actis,
Vitam qui summo portavit cum speculatu
Arctam heremi, nisi cum quæstus moveatur abortus
Aecclesiarum; ab hoc intentus cito discuciebat
Orta, sed innumeros stabilita in pace sedabat;
Ille dehin remcans eadem quoque quæ ante gerebat;
Domnus et innumeris cum Vuingualoeus in actis
Pre cunctis fulsit, heremitarum bene factus
Abbas, excelso virtutum culmine clarus.

Ante tamen dictum iam scanderat ipse sacratum
Regmina tanta locum dicti quam ambo tenerent,
Iamque tamen ternos precesserat ordine sanctus
Eximus isto Tutualus nomine clarus

Cum meritis monachus, multorum exemplar habendus;
Cuiuscumque sinu caperet cum vestibus ignem

Non tetigit flamma, sed leni rore madescit.
Sed cum cœlitibus vitam tunc forte gerebat.
Cum ternis patria munitur fulta columnis.
Quarta tamen vivens quam corpore vixerat ipse
Cum Christo vivit, quia non minus esse putatur.
Ast igitur fulchris tunc eminet alta quaternis
Cornubiæ patria, rerum quoque copia plena,
Pulchro compta quasi ornata cum sponsa decore
Egreditur thalamo, sponso veniente supe: bo.

BULL. DES TRAV. HIST. - N° 4.

30

XX. Item de eiusdem contritione et subiectione.

At nunc pressa iacet heroum orbata potentum
Cede gemens victa, externo sub fasce reflexa,
Armorum nitidis nuda spoliata triumphis,
Quæ fuerant læta convivia non moderata.
Pompa superba fuit Nineve; quod forte minatur
Cerecte vates venturum prescius actum est,
Impletumque in ea, improperans ubi tecta leonum
Et catulorum pascua dirum læta leonum.
Annæ eius fuerant tunc fortes more leones,
Qui mundi partes rapiebant forte per amplas
Prædam tam sevi quam sanguinis atque cruoris
Semper avari; læta leonum hic pascua sepe
Foetus reppererant, pulchra quia forma iuventæ.
Omnis huic compte cum fortis vellet haberi
Aut doctus pariter currebat, sed modo nemo
Qui predam cupiat nisi, sed quasi morte sepulta est.
Nullus jamque potens violentus agone remansit
Prædam diriperet qui, sed compressa redacta est.
Tantis ergo malis dicam tibi pinguia præssæ
Sunt ubi dirorum rictum esseda celsa leonum,
Atque catellorum quoque pascua læta leonum.
Nempe tibi venit Iudeæ quod stetit aptum
Vatæ per afflatum dicente perhenniter almum :
Calvicium fac dilatatum more aquilarum.
Calvicium quippe hominis in vertice solo
Esse solet, totum per corpus apertum haberi

Ast aquila, veteres membris quia de omnibus plummæ
Labuntur cum valde senescit; calvicium ergo
Ceu aquila plummas quia late perdidit amplas,
Dilatat populum quæ amiserat ipsa ferocem.
Nam cecidere quidem magnarum pennæ aquilarum
Cum quibus ista volare sueverat alta rapinæ;
Omnis enim pugnax et belli ductor habendus
Concessere extincti, per quos prælia vicit,
Externasque neces cum victrix alta sederet
Predam partita cessorum et partem inimicum.

XXI. Item de eius futura reparatione.

Hæc est Cornubia magnorum magna parentum
Mater et ægregia virtutum laude potentum
Et mundi pugnatorum et cœlos habitantum;
Quæ quamvisque modo iacuit suppressa sub armis
Arbustis nitens valide consurgere natis
Mox tamen incipiet, faciat si condita iusta;
Sin aliter suppressa diu et conflicta iacebit.

NOTE SUR LE SCEAU DE THOMAS JAMES, ÉVÊQUE DE LEON ET DE DOL.

Communication de M. A. Ramé, membre du Comité.

(Séance du 11 décembre 1882.)

Le sceau, provenant des archives de la Loire-Inférieure, communiqué au Comité par M. L. Delisle, est une pièce intéressante pour l'histoire de l'art.

Il a été exécuté pour Thomas James, évêque de Léon, ainsi que l'annonce la légende en capitales romaines :

S THOME EPISCOPI LEONENSIS.

Thomas James a été nommé évêque de Saint-Pol-de-Léon en 1478, à une époque où le style gothique de la décadence était ex

[graphic][subsumed][subsumed][subsumed][subsumed]

clusivement employé en France pour la décoration des sceaux. Celui-ci cependant appartient au plus pur style de la Renaissance, sans la moindre réminiscence gothique.

[ocr errors]

Le sujet principal est une Annonciation, représentée avec une extrême délicatesse, à l'intérieur d'un édifice d'architecture classique, que surmonte une petite coupole décorée d'imbrications. Dans le fronton triangulaire de l'édifice apparaît le Père éternel bénissant. L'extrémité inférieure du sceau, qui est oblong comme il convient pour un homme d'église, est occupée par les armes du prélat, surmontées de la mitre, entourées d'une couronne de laurier et supportées par deux petits anges. L'ensemble forme un type d'une rare élégance et d'une exécution parfaite, mais absolument nouveau en France, en 1478.

Comment ce type a-t-il pu faire son apparition sous les auspices d'un prélat, né à Saint-Aubin-du-Cormier, successivement évêque à Saint-Pol-de-Léon et à Dol, et qui, aussi bien par son origine que par la situation des sièges qu'il a occupés, paraît avoir eu toutes ses attaches dans une province rebelle aux innovations?

La biographie de Thomas James explique cette anomalie. D'après le Gallia christiana, son père Pierre était devenu, sans qu'on sache comment, gouverneur du château Saint-Ange. M. L. Delisle, dans la notice qu'il a consacrée au missel de Dol (Bibl. Éc. des Ch., t. XLIII, p. 311), nous a appris que Thomas lui-même avait été investi de ce titre, sans doute par une sorte de droit successoral. Il est certain qu'au moment de sa nomination à l'évêché de Léon, il se trouvait à Rome, car c'est dans cette ville, le 30 septembre, qu'il donna procuration à certains mandataires de prêter en son nom serment de fidélité au duc de Bretagne, à l'occasion de sa promotion. Il n'avait pas encore de sceau à ce moment, et pour y suppléer apposa à côté de son signet personnel le sceau ovale «sigillo oblongo» du cardinal d'Estouteville, archevêque de Rouen. La formule du serment à prêter au duc François II se termine aussi par cette clause:

En tesmoin des choses et chacune dessusd. nous avons signé ces présentes de nostre seing manuel, et en deffault de nostre grand scel, y avons mis nostre propre signet, duquel nous avons coustume de uzer, et d'abondant y avons, à nostre requeste fait apposer le scel de très reverend père en Dieu, Monseigneur le cardinal d'Estouteville archevêque de Rouen et chambellan de nostre saint Père le pape, pour la plus grande fermeté des choses dessusd. Donné à Rome le premier jour d'octobre l'an mil quatre cent septante huict. (Bibl. nat., mss. f 2707, fol. 271 v°.)

"

Quand Thomas James fut transféré à l'évêché de Dol, le 28 mars

« VorigeDoorgaan »