Pagina-afbeeldingen
PDF
ePub

Derhalven begroeten wy de Beminnelyke. Barfina wegens den uitflag die zoo volkomen aan al wat zy in haaren toeleg hoopen of verwagten konde heeft beantwoord, op zulk een wyze dat teffens haaren goeden naam tegens kwaade beschuldigingen is veilig ge

bleeven.

Wy twyffelen niet, of onze Leezeren verwagtten nog, dat wy iets zeggen zullen van het groote onderwerp, 't geen wy maar als met den vinger aangeroert hebben, en dat wy zullen aantoonen, welk een geluk of elende wy door de Verbeeldingskragt bekomen kunnen, ten einde een ieder, door kragt van reede en overweging, dezelve moge oplei. den of verbeteren, volgens 't geen ter bevordering van den eenen, en voorkoming van den anderen toeftand dienen kan.

[ocr errors]

Dog buiten dat dit menigmaal, en zoo wel, is verhandeld dat 'er fchier niets zakelyks meer over te zeggen is, is een ieder die met een tamelyk verstand is begaafd, zyn eigen aard genoegzaam kundig, om te weten, of hy overhellende is tot vrolyke of tot droefgeeftige verbeeldingen; in 't kort, of Hoop of Vrees, in hem de overhand heeft ; en déeze kundigheid, zonder behulp van eenige regelen of voorfchriften, zal hem, ten ware hy volflagen zynen eigen vyand was, zyne meefte mogelyke vlyt wel doen infpannen om de cene te verkrygen, en de andere van zich af te keeren.

Het is zeker dat de ziel by een oogfchyn-. lyk

1

lyk levens gevaar met fchrik bevangen word.
Het ysfelyke voorgevoelen tegens de
vernietiging van ons weezen, is ieder onzer
meer of min ingefchaapen, en brengt in eene
fchielyke omstandigheid al onze bekwaam-
heeden zoodanig in verwarring, dat wy de
magt niet hebben om onze reede te gebrui
ken op zulk een wyze als vereischt word;
de Godtdienft, en onze volmaakte overgege-"
venheid aan de wil van Godt, kunnen alleen
ons dien fchok doen doorstaan:
ik zal
dan befluiten met de woorden van Horatius
(de vertaling van den Engelfchen Lord Ros
common, gevolgd)

De Deugd hoefd niet beschermdt te wezen;
Onnooz'len kunnen veilig zyn;
Zoo lang de fchuld ons niet leert vreezen,
Weet men van Dolken nog Fenyn.

De Brief getekendt Filo Natura kwam gifteren by onzen Boekverkoper; wy hebben dien zoo even geleezen, en vinden ons gehouden om den geeftigen opftelder te danken voor de gunft die hy ons bewyft met die zeer nuttige proeven; te byzonderlyker dewyl hy ons aanbied met ons te vervolgen over een ftof, welke, in de aangenaame wys daar hy die in verhandeld, niet anders als van algemeen nut kan wezen.

Einde yan HET VEERTIENDE BOEK,

• De Spectatrice zegt bier vooren, dat de Verbeel dings Kragt der Filofopbifcbe overweging dubbel waardig is.enz, Dit moedigd ons om eenige Pagina's, die wy over bebben te vullen met de gedagten van een onzer Hedendaagfche Geleerden over de Natuurlyke oorzaak van de Verbeelding; en van derzelver uitwerking, vervat in 't geroemde werk DE LA NATURE. Chap XXIX.

[ocr errors]
[ocr errors]

HET fchynt moeilyk zich een duidelyk denkbeeld te vormen van de verbeelding. Zou het niet kunnen zyn, dat men zich ontrent dat natuurlyke vermogen vergift als men 'er van han delen wil, en dat men, in plaats van het natuurkundig te ontleeden, vermaak fchept in het redenkundig te befchryven, en het poëtisch te fchilderen?

De Verbeelding heeft iets gemeen met het geheugen, 't geen ze heeft doen onder een men. gen. Zy hebben egter ieder hun eigen onderfcheidende karakter, 't geen de vergisfing moeft voorkomen. Het Geheugen is een naauwkeurig wedervoorstellen van de denkbeelden, op de wyze, en in het verband waarin ze eertyds aan de ziel zyn voorgesteld geworden. De Verbeelding fteld meede de denkbeelden we. der voor, maar zy veranderd ze zy vergroot ze, zy verzwakt ze, ze verbreekt 'er de fchik. king van.

Al wat 'er natuurlyk en waar is in het herroe pen van de denkbeelden behoort aan 't Geheugen; voor 't overige is het waare van die

[ocr errors]

fing de overeenkomft met de wyze op die denkbeelden voortyds beftaan hebben. Al wat 'er veranderd is, zoo ten aanzien van de denkbeelden, als ten aanzien van den famenhang is verbeeld.

Na op die wyze het regt van ieder deezer vermogens in 't byzonder gevestigd te hebben, zal ik

on

[ocr errors][merged small][ocr errors]

onderzoeken waarom het Senforium, (a) als het de Beweegingen (b) der Vezelen (c) weder herhaald, dezelven veranderd, waarom het de voorige order fer van verwiffeld, om ze eene nieuwe te geven: dat zal zekerlyk deNatuurlyke Oorzaak van de Verbeelding wezen. Die oorzaak is geheel inwendig, want de herssenschimmen van de Verbeelding bestaan in afwezenheid van de onderwerpen, dikmaals zyn de onderwerpen 'er van zelve hersfenfchimmen.

De waarneemingen van Geleerden onzes tyds, en voor al die van den Heere Lorry, van welke de gewigtigheid en naaukeurigheid door de Koninklyke Academie der Konften en Wetenschappen te Parys geroemt zyn, hebben ons verzekert, dat de herffenen twee Bewegingen hebben, de eene beantwoordende aan die van het Hart, de andere aan die van de Ademhaling. Zy volgen den indruk van de scheppende bewegingen,en doen zich volkomen gevoelen in de zelftandigheid van de herffenen,van de agterherffenen, van het verlengde merg tot in de oorfprong van de flagaderen: Ik zou ze gaarne willen aanzien als geschikt om de verbeelding te doen werken: Kunnen ze niet met zulk eene verhaafting op elkanderen volgen, dat er eenige Vezelen door ontroerd wor den? Dat zullen zekerlyk de aller beweegbaarfte Vezelen zyn, die, welken de meeste maalen en op't kragtigfte bewoogen zyn geworden. De be wegingen'er van zullen verschillen,om dat de ontroering van de herffenen niet juist zoo te werk zal gaan als de natunrlyke bewegende oorzaak. De bewegingen van een Vezel ontsteld zynde, zullen ze de hoedanigheid niet meer hebben om haare overeenkomftige te bewegen. Het aantal

van

(4) SENSORIUM. Het gevoelend Vermogen. (b)VEBIRATIONS, Evenmatige beweegingeu;als van de lingers in de Horologien. (*) FIBRES, Vezelew,

van de bewooge Vezelen zal dan niet bewoogen worden uit kragte van eenige onderlinge verknogting, maar enkel door de ontroering van de hars fenen van welke zy de uitwerking gevoelen zullen dit zal plaats geven aan allerlei zoort van ongeregeldheeden in de opvolging van de denkbeelden, bekend onder de omfchryving van afwykingen, verdoolingen, ongefchiktheid der ver beelingen, niet gefchakelde begrippen. enz. enz.

en

De twederlei beweging der herffenen gehoorzaamt aan al de veranderingen van de toeknyping van de uitzetting van het Hart, van de verheffing en daaling van de Borft; en die bewegingen van het levend werktuig hangen af van den aart van het onderwerp, ván de gefteltenis der Vezelen van de long, en van die van het hart, van de gespannenheid hunner Veerkragt, en derzelver hoedanigheid, in een woord, van alles wat te zamenloopt om derzelver trillingen te belemmeren of te helpen, te vertragen of te verhaaften, te verzwakken of te vermeerderen. Die volheid,zoo ryk door te zamenloopende zaken, verschaft aan de natuur het noodi. ge om de menfchelyke verbeeldingen oneindig te veran deren, en den ongevoeligen af loop'er van, even als van 't donker tot het ligt, van het fterkste tot het zwakfte in de beide Sexen te voltooijen.

Duizende toevallen ontstellen de natuurlyke werking van 't Harte, duizend anderen wederhouden, of verhaa ften de beweging van de in en Uitademing: de herflenén gevoelen 'er de wederftuit van. Men zegt daaren boven,dat die edele partyen van 't menfchelyk lichaam aan ftuiptrekkende bewegingen onderhevig zyn, geen ten minsten by den ontleedkundigen in aanmerking kan komen

Welke vreemde uitwerking zullen uit die verhinderende oorzaaken niet ontstaan! men maak 'er slegts de toepaffing van op al het geene ons bekend is, van de verrukkingen in zommige verftanden, van de bygeloovigen yver in zommige gemoederen, van de zonderlingheid der droomen ; van de buitensporigheeden der dronkenschap, van de ver voertheeden der zinneloosheid, van voorgewende gezigten, en verfchyningen, en van zoo veele andere ongeregeldheeden, de gewoone uitwerkingen van de VERBEELDING, men zal zekerlyk door zich zelve kunnen oordeelen, wat Iang aan myne giffingen onder de waarschynelykheeden toebehoort,

en

« VorigeDoorgaan »