| Ik laat hier nog volgen de beschrijving van een kerkzegel, niet bij Prof. KIST vermeld: Nieuwolda (Groningen). Een Romeinsch soldaat, bukkende en met de regterhand iets oprapende of op den grond steunende, in de linkerhand een zwaard; daarboven in eenen halven kring de woorden: Miles domini indefessus. Randschrift: Sigillum Niwoldanum. H. M. C. v. O. Kerkelijke zegels. In mijnen afdruk van dat van Dordrecht staat niet S. D., maar alleen S. Achter de spreuk van het Goessche heb ik: Apoc. 5: 13, en naast het stadswapen: Goes. Of ik vergat aan de Redactie of de Redactie vergat aan hare lezers op te geven: eerst na het afdrukken is blijkbaar der Re- Schiedam (Waalsche kerk), Schiermonnikoog, dactie bekend geworden, dat Prof. KIST, te Schipluiden, Schoonhoven, Sittard, Sneek, SoeLeyden, eene rijke verzameling van kerke- rabaija, Spaarndam, Staveren, Steenbergen, lijke zegels bezit, van welke hij eene be- Steenwijk, Strijen, Suriname, Uitwijk, Utrecht, schrijvende lijst heeft gegeven in het onlangs (Utrecht, Eng. kerk), Vaals, Veendam, Velzen, verschenen stuk van het Kerkl. historisch Ar- | Venhuizen, Vianen, (Vianen, Waalsche kerk), chief van hem en Prof. MOLL, dl. I. bl. 443- Vierlingsbeek, Vlissingen (Waalsche kerk), 499. Teregt merkt de Hoogl. op, dat nu DE Vlissingen (Eng. kerk), Vollenhoven, Voorburg NAVORSCHER meer dienst zal bewijzen met (Fransche kerk), Voorschoten, Wanneperveen, het aanvullen van die lijst, dan met het geven Weesp, Wehl, de Willemstad, Winschoten, Winvan vervolgen op die, welke t. a. p. voor- terswijk, Workum, Woubrugge, 't Woud, IJlst, komt. Daar echter niet alle onze Medewer- Zevenaar, Zevenbergen, Zierikzee (Waalsche kers het Kerkel, historisch Archief bij de hand kerk), Zutphen (Waalsche kerk), Zuilen,Zwarthebben, zal het, dunkt mij, niet kwaad zijn, sluis, Zwolle (Waalsche kerk), Zwijndrecht. in DE NAVORSCHER eene lijst te geven van plaatsen, tot de Nederl. Herv. kerk behoorende, welker zegel door Prof. KIST is opgegeven, daarbij natuurlijk overslaande de reeds in DE NAVORSCHER, No. 11, beschreven zegels. Ik merk alleen nog aan, dat het zegel van Hontenisse door laatstgemelde naauwkeuriger wordt beschreven dan door eerstgemelde, en dat de beschrijving van het Grootebroeksche zegel bij beiden geheel en al verschilt. Acquoi, Alkmaar, Almelo, Ameide en Tienhoven, Amsterdam (Eng. Presbyt. Gemeente), Apeldoorn, Appinyadam, Arnhem (Waalsche kerk), Assen, Assendelft, Asten c. a., Batavia, Beek bij Nijmegen, Bennebroek, Bergen, Berkel, de Bilt, Bolsward, Borkum op Ameland (*), Bovenkarspel, Breda (Waalsche kerk), Breukelen, Cadzand (Waalsche kerk), Curaçao, Delft (Waalsche kerk), Denekamp, Deurne, Deventer (Waalsche kerk), Didam, Dockum, Doetinchem, Dordrecht (Waalsche kerk), Eibergen, Elburg, Franeker, (Franeker, Waalsche kerk), Frederiksoord, Geertruidenberg, Ginneken, Gouda (Waalsche kerk), Gramsbergen, 's Graveland, Groede (Waalsche kerk), Groningen (Waalsche kerk), Gulpen, Haarlem, Haastrecht, Harlingen, Hasselt, Hedel, Heemstede, Heerle, 's Heerenberg, 's Hertogenbosch | (Waalsche kerk), Heukelom, Hindeloopen, Holten, Hoogezand, Hoorn, IIuissen, IIuizen, Kampen, (Kampen, Waalsche kerk), Katwijk aan den Rhijn, Katwijk aan zee, de Klundert, St. Kruis, Leerdam, Leeuwarden (Waalsche kerk), Lier (de), Lobith, Lochem, Loenen, Loosdrecht, Loppersum, Maarssen, Mastenbroek, Meppel, Middelburg (Engelsche kerk), Monnikendam, Montfoort, Moordrecht, Muiden, Naarden, (Naarden, Waalsche kerk), Nederlangbroek, Nichtevecht, Nieuwpoort, Nootdorp, Numansdorp, Nijkerk, Ommen, Oostburg (Waalsche kerk), Oosterhout, Oostvlieland, Oostzaan, OudBeijerland, Oude Tonge, Paramaribo, Ravestein, Rhenen, Roermonde, Rotterdam (Waalsche kerk), Rotterdam (Eng. Presbyt. kerk), Rijsoort, Samarang, Schagen, Schermer(Noord-), Rotterdam (Waalsche Gemeente). Eene vliegende duif met een' olijftak in den bek. Daarboven: Paix vous soit. Omschrift: Sceau de l'eglise Wallonne de Rotterdam. Misschien zag ik ook over het hoofd, dat het zegel van Zutphen het woord: wolken voert (*). in de Mij dunkt, dat de gegeven zegels mijnen geachten zwager, H. M. C. v. O., overtuigd zullen hebben, dat zij geene nalatenschap der kloosters zijn. De kloosterzegels zijn veelal heiligenbeelden en ademen, niets van den bijbelschen geest, dien onze kerkelijke zegels uitspreken. Dr. RÖMER. Oude maten en gewigten (VI. bl. 336, Vr. 558; vgl. VII. bl. 344). Op bl. 344-354 vond ik eene opgave van oude Nederl. maten, en daarbij het verlangen uitgedrukt, hierover meerdere opgaven te ontvangen. Dit trok te meer mijne aandacht, dewijl juist een dergelijk lastige en tijdroovende arbeid door mij (als belast met de redactie van het Jaarboekje van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs) verrigt was. Hoewel dit Jaarboekje(voor1858) nog niet is verschenen, neem ik echter de vrijheid de bladzijden daarvan, waarop be (*) Een deel van de schuld komt voor rekening van Dr. RÖMER, een deel voor de onze. Of wij van dat laatste deel iets aan onzen Corrector kunnen overdoen, kunnen wij niet beslissen. (†) BESTUUR. (†) De Corrector heeft zich aan de kopij gehouden. CORRECTOR. doelde opgave voorkomt, aan de redactie ten gebruike te zenden. Plaatsruimte verhinderde mij menige noodige toelichting te geven (die echter later onder een' anderen vorm volgt); enkele ophelderingen vindt men onderaan op die bladzijde. Het jaargetal achter sommige benamingen, b. v. bl. 110, Friesche Koningsvoet (1564), beteekent, dat er toen te dien opzigte eene officiële regeling plaats heeft gehad. Indien ik meer bijzonderheden vermeldde, zou ik te uitvoerig worden, daar er een legio niet met elkander overeenstemmende bronnen werden geraadpleegd, dikwijls eene opgave achterwege moest blijven, dewijl er te veel uiteenloopende gegevens waren. Meestal schreven de opstellers van reductietafels elkander na, zonder de zaak kritisch te onderzoeken en ten opzigte van sommige oude maten verkeert men thans in grooter labyrinth dan ooit te voren het geval was. In tafel XX.B. (2de deel) de Cub. Amst. voet= 22,679411 bl.565,§ 335 (met 17010 correctie)= 22,696421 In het jaar 1808 is er eene Commissie benoemd, belast met het herzien en opmaken eener herleiding der oude maten, in metrieke; en later zijn de aangenomen herleidingsgetallen door een Koninklijk besluit bekrachtigd, eene opgave daarvan wordt o. a. gevonden, in een noot (c), op bl. 2, van het Koninklijk besluit van den 29sten Maart 1817, uitgegeven door P. DEN HENGST en Zoon en de Gebr. VAN CLEEFF, (Amsterdam en 's Gravenhaye, 1822). genomen reductiegetallen. De tafels van Amsterdamsche voeten en duimen, voeten en duimen, en Cub. voeten en Cub. duimen, opgenomen in de verhandeling van Prof. VAN SWINDEN, zijn dus niet meer in gebruik, daar de officiële en ook door hem later aangenomene (zie bl. 26, Verg. tafels, Lengtematen, DEN HENGST, 1812) herleiding, daarmede niet overeenstemt. De reductietafel in het Jaarboekje van 1844 (en latere Jaargangen), uitgegeven op last van Z. M. den Koning, Landsdrukkerij, bl. 73, tafel 4, laatste kolom is dus geheel foutief. Onlangs is mij bij de bearbeiding van het Jaarboekje voor het Instituut van Ingenieurs, ook in handen gekomen, een belangrijk stukje over oude maten en gewigten, getiteld: Bericht van de maten en gewichten te Amsterdam in gebruik; hunnen oorsprong en inhoud, door EVERT DE MARRE, volgens resolutien van de Algemeene Vergadering des Oeconomischen Taks, van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem, den 28sten Sept. 1779 en den 13den Junij 1781, en nu volgens resolutie van diezelve Vergadering, gehouden op den 2den Junij 1784 en volgende te Haarlem, in druk uitgegeeven. Haarlem, bij J. VAN WALRÉ. En hiermede vermeen ik geheel te hebben opgelost het vreemde verschijnsel omtrent de ongelijkheid van reductietafels der Amsterdamsche voetmaten. Welligt is er hier of daar iemand door ingelicht en teregtgewezen, en zoo ja, dan zal het doel mijner opsporing geheel bereikt zijn. Het bovengenoemde Jaarboekje, ten dienste der Leden van het Instituut van Ingenieurs, zal dit jaar ook voor het publiek verkrijgbaar zijn, zoo verre de voorraad overblijvende exemplaren daartoe kan strekken; eerst in Januarij zullen de uitgevers Gebrs. VAN LANGERHUYSEN, te's Hage, daarvan aankondiging doen: dit voor zoo verre men verkoos de daarin geplaatste reductien te raadplegen. A. J. H. VAN DER TOorn. [Het Bestuur, dankbaar voor de mededeelingen van den Heer A. J. H. VAN DER TOORN, geeft daaruit, wat tot antwoord op de vraag kan dienen: ronde mast-palm.. diameter-palm.. Brugsche el, te Amsterdam.. Delftsche el.... 0,68781 0,0955 0,030402 0,70066 0,68323 circa 11 Rijnl. duim. In Friesland Houtvoet = 1/12 1/14 of 1/16 Friesche roede. Waarde Ned. Pond. 0,494090 = = 16 Once 320 = 16 Once = 128 Quentin 512 Pfennig. Trooisch pond = 2 Mark Engels = 10240 Aas Trooisch Essaai- (24 Karaat = 12 Grein.. gewigt: Mark=(12 Penning = 24 Grein.} Goud 24 Kar. 288 Gr. ... 0,469728 Gehalte fijn Zilver=12 Penn. =288 Gr. 0,369126 12 Once 96 Drachma 288 Scrupel = 5760 Grein.... Scheepslast = 2 Zeeton =4000 Amst pond. 1976,362 Roggelast 4250 Amst. pond (= 125 Amst. cub. voet2,837145 Cub. Ned. Ellen) 2000,884 welche die andern, gleichsam in Reigen, wiederholen, ohne jedoch die Anmuth des verscheidenden Vorsängers zu erreichen, der erst mit dem letzten Akkorde seine wohllautende Seele aushaucht." ὑπερβόρειος. Rattenkoning (VI. bl. 368, Vr. 566; vgl. VII. bl. 126). Schoon vele natuurkundigen het gedrochtelijke verschijnsel, dat onder den naam van Rattenkoning bekend staat, voor een fabeltje hebben uitgemaakt, heeft men op den 21sten Maart 1837, in een' stalmuur te Zaisenhausen, Groothertogdom Baden, een' Rattenkoning ontdekt, die uit twaalf volwassene ratten was zamengesteld. Deze waren bij de ontdekking, allen in leven, en hunne staarten zoo in elkander verward, dat men ze niet kon losmaken. Men vond vier andere levende ratten bij hen, door welke de twaalf verbondene van voedsel werden voorzien. Alle twaalf zijn nagenoeg van dezelfde grootte en schijnen Welgevoed. Wij achten het klaarblijkelijk dat zij, dadelijk na hunne geboorte zoo verward zijn geraakt, omdat de staarten, bij eene poging om ze te ontwarren, bevonden werden zich geheel naar de rigting van den knoop te - Zoo meldt ons de Literary Gazette voegen. for 1837, p. 292, en haalt daarbij een Duitsch blad aan, zonder ons er den naam van op te geven. In de Magasin Pittoresque voor eenige jaren geleden heugt het ons, twee afbeeldin3,510,4" gen van Rattenkoningen te hebben gezien; doch wij hebben op het oogenblik dit werk den titel verwijzen. niet bij de hand, en kunnen dus slechts naar W. B. vestigt de aandacht onzer lezers op een werk van J. BLASSIÈRE, Inleiding tot de beschouwende en werkdadige Meetkunde, 's Gravenh. 1777, waarin eene uitvoerige lijst van landmaten voorkomt, overgenomen uit het tractaat van J. P. DOU, insgelijks door den Heer VAN DER TOORN vermeld. Hij voegt er de volgende vraag bij: "Ik wenschte wel te weten, wat de oorzaak kan zijn, dat in onze gewesten een zoo groot verschil van maten heeft plaats gevonden, en wel in zeer nabij elkander gelogene plaatsen, b. v. Rhijnlandsche Rocden ook in gebruik te Haarlem Roede 1: daarentegen in Amsterdam. 090149 » Abcoude. 0,98474 Muiden en Weesp. 0,93180 Ned. El. 3,767,4 " " 3,396,2 3,709,9 Hollandsche boeken vertaald (VI. bl. 360, Vr. 549; vgl. VII. bl. 92, 298). BILDERDIJK. Zie Nieuwe Bijdragen tot de lijst van BILDERDIJKS werken, door Dr. A. DE JAGER, in den Recensent, Alg. Letterl. Maandschrift, 1857, No. 3, bl. 200 en 201. FEITH, Letombeau, trad. par A. CLAVAREAU, FEITH, Thirsa, trad. par ▲. CLAVAREAU, Zwanenzang (VI. bl. 367,Vr. 564; vgl.VII. bl.125, 205, 265). In GUBITZ, Deutscher Volkskalender, 1858, lees ik bl. 108 vlg.: »Um jedoch die Schwanenmittheilung in geziemender Milde zu enden.... werde noch bemerkt, dasz die vorlängst als fabelhaft verleumdete Kunde vom Gesange des hinsterbenden Schwanes durch Beobachtung naturkundiger Reisenden sich als echt bewiesen hat. Zwar nicht in unsrem Klima geschieht es, wohl aber in Arabien, dasz um den todesnahen Schwan sich mehrere seiner Genossen im Kreise versammeln, während der Sterbende wunderbar melodische Klagelaute tönt, (*) In de werken van 's GRAVESANDE, MUSSCHEN BROEK en LULOFS. Tronie (VI. bl. 392, Vr. 601; vgl. VII. bl. 178). De afleiding van dit woord schijnt vrij onzeker. In de folio-uitgave van MENAGE, Diction. Etymologique, Paris, 1694, leest men p. 704: Trogne. Mr. RIGAULT dans ses observations sur TERTULLIEN, p. 35 de la seconde Edition, le dérive de Expo, statua in clypeo, expresso cum thorace vultu. Inde est quod apud nos etiam plebecula usurpat: la trojne a un tel. Cambris et Britannis tron.” In het Glossaire de la Langue Romane van ROQUEFORT, leest men op het woord Troigne, niet dan: Air, mine, visage. Voorbeelden brengt hij niet bij. WEILAND in zijn Woordenboek zegt, dat het afkomt van het Middeleeuwsch-Latijnsch Tronia. Ik vind echter zoodanig woord niet bij DU CANGE, waar men het toch anders verwachten zoude. W. M. Z. Posityfken (VI. bl. 392, Vr. 608; vgl. VII. bl. 179). Een Posityfken is niets anders dan een klavier zonder pooten. Het werd, als men er zich van bediende, op de tafel gezet of ge poseerd. Men vindt het zeer duidelijk afgebeeld op de plaat in HOOFTS Mengelwerken, (uitg. 1704, fol.) onder de Minne- en Zinnebeelden, bl. 603. W. M. Z. Vertalingen in het Nederlandsch der werken van Lord Byron (VII. bl. 11, Vr. 8; vgl. bl. 182). Behalve de door N. B. t. 1. a. pl. opgenoemde, vindt men nog in de Bijdragen tot boeken- en menschenkennis, verzameld door Mr. P. S. SCHULL en A. VAN DER HOOP, JR. Mengelwerk, dl. III. bl. 59: Manfred, in Nederduitsch proza overgezet door E. M. BOELAERT. Gevolgd van de vertaling der analysis van den Faustus van GÖTHE, door Mevr. STAEL en eenige aanmerkingen van Mr. P. S. SCHULL, Mr. J. WESTENBERG, Uitheemsche Harpentoonen, Kampen 1830, bl. 143: Griekenland. Fragment uit Lord BYRONS Giäour. en BERGEN. in Werk van H. Cannegieter (VII. bl. 38, Vr. 59; vgl. bl. 189). In de Bijzonderheden de familie HEMSTERHUIS betreffende, door Prof. DE CRANE (Leyden, LUCHTMANS, 1827), vindt men op bl. 134 eene aanteekening, die misschien den geachten voorsteller der vraag op het spoor kan helpen, en die wij, ook om andere redenen, gaarne hier mededeelen. Zij luidt woordelijk aldus: "Het gebruik van eenige eigenhandige brieven van HEMSTERHUIS heeft mij de Heer FRANC. HENR. BURGHGRAEF, Phil. Theor. et Litt. Hum. Doct. mijn waarde leerling, door zijne betrekking tot de familie CANNEGIETER, beleefdelijk verschaft, waarvoor ik Zijn Ed. mijnen dank betuig: terwijl ik de hoop koester, dat uit den rijken schat van onuitgegevene stukken van HENRICUS en HERMANNUS CANNEGIETER, die nog voorhanden is, door zijne welbesteede vlijt het belangrijkst eens aan de geleerde wereld zal worden medegedeeld." Met dezen wensch vereenigen wij ons van ganscher harte. W. M. Z. Eene koepelkerk op de botermarkt te Amsterdam (VII. bl. 39, Vr. 67; vgl. bl. 207, 267). Bij al hetgeen wat over genoemde kerk door onderscheidene Navorschers is medegedeeld, wenschte ik nog het volgende te voegen. Ik bezit het werk van LISTING, bestaande uit 14 groote platen, waarvan de titel in dit Tijdschrift, dl. VII. bl. 207. in zijn geheel is medegedeeld, en wat nog zeldzamer is, in en wat nog zeldzamer is, in dienzelfden band bevindt zich nogmaals dezelfde titel; alleen is daar op weggelaten of uitgeveegd want deze titel is in plaatdruk al wat LISTING aangaat. Deze titel is weder voor een ander werk geplaatst, bevattende een topographisch plan der Botermarkt, met het onderwerp eener koepelkerk (platte grond, opstand en doorsnede), geheel anders dan het plan van LISTING. Het is geteekend door DIRK TRUER, Mr. Metzelaar, 1736, welk jaartal op den toren geplaatst en door J. VAN SASSE gegraveerd is, in gr. fol. Dit is alzoo eene herhaling van eene aanvraag voor den bouw eener koepelkerk, 36 jaren later dan het plan van LISTING (dat door LE LONG omstreeks 1700 wordt gesteld?), waar insgelijks niets van gekomen is. Eindelijk vindt men nog in dienzelfden band, al de platen voor het bouwkundig ontwerp van cene koepelkerk, die op den Singel te Amsterdam, onder den naam van de Luthersche Niewe kerk, in 1668 is gebouwd, en waarvan ADRIAAN DORSMAN de bouwmeester was. De plaatsing van dit ontwerp is zeker mede op een topographisch plan der Botermarkt aangeduid; want boven de voetmaat, op gemeld ontwerp, staat: Amsterdamsche voeten, naa het Bestek vam 't Dessijn der Coupel-kerk te plaatsen op de Botermarkt. Hieruit mag ik afleiden, dat de Luthersche gemeente, hare koepelkerk willende bouwen, daartoe eene plaats op de Botermarkt heeft gevraagd, nadat zij jaren lang te vergeefs naar eene geschikte plaats had uitgezien. Zie WAGENAAR, Beschr. van Amsterdam, in fol. dl. II. bl. 185. Welk verzoek echter van de hand zal gewezen zijn, daar de Regering, hoezeer ook overtuigd van de behoefte aan nog eene kerk voor die gemeente, begreep, dat er even zooveel behoefte bestond aan meer kerken voor de Hervormde gemeente, terwijl, indien zij nu het verzoek der Luthersche toestond, elke gezindheid - op dat tijdstip even veel regt had, en de stad daardoor spoedig van alle hare pleinen, even noodig voor de bevolking, zoude worden beroofd. Deze overweging deed hun het verzoek, door de Lutherschen in 1668 gedaan, afwijzen. Dezelfde redenen waren nog even geldig in 1700 en 1736, toen door de Hervormden gelijke aanvrage werd gedaan. De hierboven genoemde bouwmeesters zijn in mijn werk over de geschiedenis der beeldende kunsten opgenomen, en hebben mij aanleiding gegeven om deze zaak in haar geheel te onderzoeken. Het hier medegedeelde is aan dit onderzoek ontleend. C. KRAMM. Drie oude bokalen of bekers (VII. bl. 41,Vr. 80; vgl. bl. 218). Na het volbrengen van den |