superiorem, et quidem immenso intervallo, statuit Jac. Gronovius ad H. I, 77. Ex uno isto et primitus corrupto codices omnes esse propagatos, de quo heic dubitat, ipse inferius validis argumentis adstruit.

Post hos principatum tenent codices Vaticani (nam Lipsium pluribus usum, non uno, ut colligas ex eo, quod fere Vaticanum codicem laudat, patet ex nota ad Dialog. de Or. init. nam Vaticanis aberat, sed uno ex his, antiquiori illo, ut appellat, in primis) et Farnesianus; quorum excerpta Lipsium habuisse, iisque adjutum esse in emendando Tacito, satis ex ejus commentario constat. Optem cum Grutero (ad Hist. IV, 86), ut Lipsio aut alii cuidam varietates omnes horum codicum, etiam vitia librariorum, excerpere et editioni suæ adjungere placuisset. Sed id temporum istorum rationes non ferebant, ut ante dixi. Ne formam quidem codicum, scripturam, ætatem, in tot editionibus prodidit, quod merito miratur Jac. Gronov. ad Ann. I, 1. Norisius in Epochis Syro-Mac. Diss. III, p. 184, ed. Lips. tres codd. Vatic. commemorat, primum inter Urbinates n. 585, secundum et tertium n. 1958 et 3405. Hi duo an diversi sint a duobus recentioribus, quos Montefalconius n. 1863, 1864 adsignat, nescio. Sed Broterius V. C. quatuor reperit, quorum antiquissimus sæc. XIV extremi videretur.

Contulit Vaticanos codices nescio quis ante Lipsium, sed admodum negligenter, quod is queritur ad A. XIV, 8. In istis Vaticanis censetur nunc n. 1864, Farnesianus antea, quem se beneficio Fulvii Ursini adeptum Lipsius refert et ad A. XIII, 36. Romanum dicit. Exaratus sæc. XIV aut ineunte XV, complectitur Annales inde ab XI et Historiarum libros. Optimæ notæ est. Lectiones ex eo excerpsisse Jacobum Corbinelli et exemplo Beroaldino adscripsisse, Broterius refert. Novissime eum inspexit Jac. Gronovius. Sunt et Vaticani recentiores alii, n. 2965, scriptus Genuæ 1449, et n. 1958.

Addendus hic codex Genuensis, adbibitus ipse aut ejus similis a Puteolano in editione sua. Is plurium apographorum parens factus, ut Vaticanorum n. 2965 et 1958, item Oxoniensium, de quibus paullo inferius.

Lipsius etiam laudat interdum codicem Hispanum, qui fuit Covarruvice, JCti clarissimi. Idem etiam mentionem facit codicis Sambuci, quem a se consultum dicit super aliquo

loco, cum Vindobonæ esset, ad H. II, 23. Ceterum nondum quisquam eo ad Tacitum emendandum usus est: nisi vero est ipse Budensis; ut videtur, quod Sambuci codices fere e Budensi bibliotheca venere.

Covarruvia codicem contulit Andr. Schottus. Budensem eundem fuisse cum Sambuci codice, stare nequit, quoniam is, ex quo Rhenani manibus tritus fuit, nostras has oras nunquam reliquit, nec, si Vindobonam hinc pervenisset, facile huc remigrasset. De isto Sambuci videant porro literati homines Vindobonenses.

Ante Lipsium nobilis fuit ille Budensis codex, e bibliotheca Corvini regis, quo usus est Rhenanus; qui ei libro plurimum tribuit. Lipsius contra ad A. XIII, 25, non optimæ notæ fuisse censet; J. Gronovius etiam recentem et interpolatum, ad A. XI, 18. Quicquid sit, Tacito profuisse hunc librum, negari non potest.

Corvinianus ille codex, qui et Regius audit, continet Annalium libros inde ab XI et Historiarum quinque. Titulo caret, unde Rhenano àvígpaos dicitur. Forma gaudet folii minoris. Scriptus est in membrana tenui vitulina, charactere minuto romano elegante quadrato ad rotundum vergente. Lineas paginæ habent 27, 28 vel 29. Exterior ejus facies auro oblita et corio rubro tecta est, cui hinc et inde insignia Regis sunt impressa, corvum exhibentia, cujus rostro annulus conspicitur insertus ex auro. Addidisse hunc annulum insignibus paternis Corvinum et solitum esse isto ornatu condecorare libros, docet Fr. Xystus Schier, Augustinianus, in dissertatione de Regiæ Budensis bibliotheca Matthiæ Corvini ortu, lapsu, interitu et reliquiis (cujus editio altera prodiit Viennæ anno 1799), pag. 18, §. III. Fuisse omnino ejus librorum thesauri cultum luxuriosissimum, idem observat.

De codicis Budensis antiquitate et auctoritate, ex quo is cura Beati Rhenani innotuit, varia fuere variorum judicia. Justus Lipsius ad A. XV, 44, veterem dicit æque ac Florentinum, unde non mirum, a Trillero quoque Obs. crit. III, 22, antiquissimum adpellari. Jac. Gronovius contra ad A. XI, 18, Ryckianum et Budensem recentissimos et interpolatos esse judicat. Repetit hoc ad H. II, 70, verum frustra ibi saltem ei succenset; vox enim, de qua queritur, non Budensi codici, sed ingenio Rhenani debetur. Ceterum non optimæ notæ illum fuisse. Lipsius quoque pronuntiat ad A. XIII, 25. Certiora nunc de indole codicis tradere licet, quum eo ipso temporis momento, quo novam hanc editionem curare cœpi, commode mihi istius usus sit concessus. Gratum proinde critica artis fautoribus me facturum spero, si pleniorem ejus notitiam dedero.

Ordior a scriptura. Vocalis tertia nonnunquam accentum, sæpe pune

tum, habet impositum, sæpius eo destituitur, unde dubia interdum lectio, ut A. XV, 31, et H. III, 11, 51. IV, 39, 69, in ius, uis. Contra ius clare legitur accentu super prima litera posito H. IV, 48. A. XII, 29, iubillius, uibillius. XII, 45, umidium, uinidium. XIII, 57, iubonum, uibonum. H. III, 13, uinctas, iunctas. j longum sive gothicum nusquam occurrit. More medii ævi hii legitur pro hi. Contra isdem pro iisdem, antiqua forma, item omnis, tendentis, prodentis et similia quarto casu. Id ipsum in Florentino quoque observavit Pichena. Valitudo etiam noster cum Florentino habet commune. Prisca porro forma obtinet in adicere, obicere, inicere.

Diphthongus nunquam sejunctis literis, sæpe per e caudatum expressa, frequentius desideratur. In compositis, de et di, dis, sæpe alternant. Sic demitto, dimitto; deripere, diripere; degredi, digredi; distinere, detinere, etc.

Præpositiones compositorum more antiquo non mutantur. Sic adlevare, adcusare, inbellis, inrumpo, inlustris, etc. Duplicatum d in redditus pro reditus, H. I, 65, medium ævum sapit. Græco more scribitur Gaius, Gaianus, Gneius; immo A. XII, 42, Grispinus. Simplici elemento legitur mile, milies, pelex, pelices. Finale Soblongum ubivis. In medio vocum sive simplex, sive duplicatum, frequenter per literam z exprimitur; sic vulgo Vespexianus imp. vocatur, item Vespaxianus. Simili modo in Marsilii Ficini epistolis occurrit Bexarion cardinalis. Sic porro H. II, 71, IV, 15, auxus pro ausus; contra H. IV, 71, V, 9, ausit pro auxit. Alibi sic Frixios, implexe, exploxe, peximis, sextertium, pro Frisios, implesse, etc. Sic et extimare, quod nunc existimare, nunc æstimare significat. V. Ernesti ad A. XIII, 17. Sic porro illexa pro illæsa ; et A. XV, 38, fexa pro fessa. Simili modo A. XIII, 13, lxerant ex editione prima notavit Ernesti ad XIII, 6, ubi docet, MS. Flor. e contrario habere disserunt, pro quo vulgo legatur dixerunt. H. II, 70, est quadrigeximum.

Vitiis permultis scatet codex. Ea sæpe ex oscitantia librarii, nonnunquam ex similitudine literarum orta. H. III, 44, dubium, legendumne inclitus, an inditus; item ex vicinia, inde H. V, 10, comprimere receptantem pro cœptantem. H. III, 13, secretorum castrorum pro secreta castrorum. Porro ex vocibus male sejunctis, ut H. IV, 32, molii orare ferre pro molliora referre. Lineola, quarti casus index, in nostro, ut in Florentino, sæpe deficit; interdum temere adposita cernitur. Ista lineola, in fine vocum vocali imposita, alibi quoque literam m supplet; in aliis omissa vitium parit. Sic in Flor. quoque H. III, 47, est contemti pro contemtim. Alia etiam compendii signa perperam vel addita vel omissa multis peccatis ansam dedere. A. XVI, 29, ubi in Flor. vitiose legitur uteret pro ut erat, alius quis videtur dedisse uteret, inde noster verteret. Signum in fine verborum, ubi notat ur, nonnunquam deest. Inde H. I, 31, diffidebat pro diffidebatur. Alibi exsoluerent pro exsolverentur. Ex confusa lineola horizontali literam p secante cum obliqua ortum proinde pro perinde, provectus pro pervectus, H. III, 12. Omissa lineola dedit H. IV, 52, plueret pro

perlueret. Compendium scribendi male intellectum vitii caussa fuit. Sie ortum A. XVI, 26, spem ex sps, spiritus. Simili modo in Guelferb. H. III, 84, ortum speciem pro spem. Apud nostrum A. XVI, 32, ex mie, misericordie, factum nunc. Glossarum et interpolationis vestigia passim. Huc refero, H. I, 18, parva liberalitate. Ibidem, c. 2, plenum gravioribus casibus. A. XVI, 25, glossator quis secretum in margine exposuerat per olium ; noster utramque vocem in textum admisit. Insititia verba, H. III, 20, noster cum Flor. et editione prima communia habet; sed proprium nostro est, H. III, 8, post tres menses. Majores transpositiones a criticis deprehensa, H. III, 5 et 65-69; item IV, 53, coll. c. 46, nostro etiam inhærent. Demum voces haud raro, immo integræ phrases omissæ vel transjectæ sensum turbant, ubi vana aliquoties Rhenani opera in extricando sensu tuendaque scriptura mutilati codicis. Exempla obvia. Respice H. I. 24, ubi deest animis; c. 77, ubi omissa Verginio destinat.... jungitur; II, 18, repente; 47, felicitati, reliquerit; 48, nimium; 79, co ardore ; III, 58, ubi ; 72, stetit ; IV, 15, quippe viribus; 38, præerat.... cui una; 58, cordi ; V, 18, labantem. Ne jam plura addam.

Peccata hæc codicis Budensis, quibus teste Heinsio ad A. V, 4, similia in codice Florentino occurrunt, sexcentis locis præclara probaque lec tione pensantur. Non solum enim frequenter cum codice laudato conspi rat, ut in adcusandi casu nominum propriorum peregrinorum, Tiridaten, Vasacen, Vologesen, sed haud raro quoque rectiora aliis offert. Ejus generis sunt A. XI, 21, ex se natus; 30 et passim discidium; XII, 42, interdiceret; 58, vetera; XIII, 6, pleraque; 23, vanitatis; 36, adirent; 46, se ire; 48, ad saxa, ad minas; XIV, 13, regia; 28, cum iis; 32, transiit; 59, de cæde; XV, 2, certamina; 68, ex intima; 69, an dissimulando; XVI, 7, dux partium; 20, invidiæ juxta; 21, expetibilem. H. I, 14, et Scribonia; 30, plus deest; 77, ex præsenti usu; II, 3, voà visset; 4, pervectus; 7, ceteri; 23, et Celsi ductu; 43, a parte alia; 49, exitium; 76, jam et corum; 84, rari simus; III, 6, rumoribus; 43, volentibus fuit; IV, 13, adiit; 22, juxta; 53, super; 55, 65, cum maxime; 66, tumultus deest; 70, Romanu›; 76, Germanici ; 83, Scydrothemidi; 84, advectu; V, 2, tradant; 6, a latere Syriæ; 12, opere ; 23, flexu.

Ex iis, quæ de scriptura codicis dicta sunt, dubia esse posset ejus ætas. Eximius quippe literarum nitor, frequens diphthongorum usus, quas seculo XV, demum medio ex orco reduxit Guarinus Veronensis in arte diphthongandi, punctandi et accentuandi, et constans sibilantis literæ forma finalis oblonga suadent, ad sæc. XI vel XII referendum codicem; contra punctum tertiæ vocali impositum recentius ævum sapit. Scrupulum omnem eximit formula Beati Rhenani manu primæ paginæ inscripta, quæ sic habet in summo:

Beati Rhenani sum. Nec muto dominum.

Er dono Jacobi Spiegellii jure consulti. An. salut.
M. D. XVIII.

In ima pagina:
Hic liber sum

si, jussu imgarice

Bo

ptus est ex bibliotheca Buden pensaque Matthiæ Corvini Hunemiæque reg's scriptus.

In intervallo comparent egregie picta gentilitia regis insignia; quadripartita sunt, et in area quidem prima et quarta octo fascias Hungaricas rubras argenteasque alternantes, in reliquis rubro colore tinctis Bohemicum leonem argenteum exhibent; medio scuto aliud impositum est minus cæruleum, quod corvum offert, ramo insistentem aureo, aureumque rostro

annulum tenentem.

Est ergo hic liber ex iis, quos magno numero Matthias describi curavit, Scilicet ut Brassicani verbis, Salviano a se Basilea a. 1530 emisso præfixis et a Schierio ad §. IV citatis, utar, Rex iste, quem recte librorum helluonem adpellaveris, quatuor insignes librarios Florentiæ magnis impendiis aluit, quorum unus et unicus labor erat, ut omnes melioris notæ auctores et græcos et latino, quos commode ex Græcia habere non poterat (ad eos enim conquirendos in Græciam et Asiam aliasque regiones viros doctos miserat) exscriberent. Nam ipsa typographia (ut exigua sunt omnium rerum principia) nondum tam late radices egerat, ut ardentissimis illis et vere regis votis satisfacere posset. Istorum operum correctioni et nitori Naldus Naldius, qui nascenti bibliothecæ ejus incunabula quatuor carminum libris cecinit, aliique multiplici scientia perpoliti viri invigilabant. Domi præterea triginta librarios habebat, qui libros describerent, pingerentque sub Felice Ragusano præfecto, teste Nic. Olaho in Hungaria sua, c. 5.

Florentiæ exaratum esse codicem Taciti et ex antiquo codice, perquam est verisimile. Italam manum prodit etiam vox Spagna, quæ legitur H. V, 19. Ante quam prima prodiret editio Taciti, ex prælo Spirensis Veneto circa a. 1469 emissa, scriptum esse, Brassicani verba suadent. Quem codicem antiquiorem in describendo ante oculos habuerit librarius, nemo dixerit. Forsan unus is est ex iis, qui præter Corbeiensem servantur Florentiæ, qua de re nunc facile fuerit judicare, postquam adcuratius lectionis Budensis varietas a me est indicata. Mirum videri omnino debet, codicem Eudensem sæpe cum Florentino et editione principe conspirare. Verum, ut idem de Guelferbytano, Vaticano, Agricolæ codicibus adseri potest, sic contra in multis ab his et Florentino et editione prima dissidere, notata nostra satis superque declarant. Eo spectant inter alia, H. III, 47, contemtius; 51, flagitii; 54, referret; IV, 6, certatum. Similia his de codicibus Vaticano quoque et Florentino, cum editione principe collatis, refert Ernestius.

Atque hæc hactenus de ætate et auctoritate codicis Budensis. Proximum est, ut qui factum sit, ut in nostras perveniret oras, inquiramus. Jacobi Spiegelii, Selestadiensis JC. ævo suo celeberrimi, qui Maximiliano Cæsari a manu erat et consiliis, fuisse, epigraphe laudata Rhenani docet, qui istius dono eum acceptum refert. Spiegelio autem, qui, ut ipse in præfa