θυσίας ὑπέμενε τὴν ἐν μέσῳ βαρβάρων καὶ ἑτεροθρήσκων λαῶν διαμονήν, ἔσῳζον πολλάκις τὸ κράτος, τοὺς πρώην ἐχθροὺς καὶ ἐπιδρομεῖς εἰς φίλους καὶ βοηθοὺς μεταβάλλοντες.

Καὶ τὸ τῆς συγγενείας δὲ κώλυμα δὲν ἴσχυε πάντοτε, περὶ βασιλικῶν γάμων προκειμένου· ἄξια δ ̓ ἀναγραφῆς εἶναι ὅσα μετὰ πολλῆς ἁπλότητος ἐσημείωσεν ἐν τῷ χρονικῷ του (215.1) ὁ Γ. Φραντζῆς περὶ τοῦ συνοικεσίου τοῦ τελευταίου ἡμῶν αὐτοκράτορος Κωνσταντίνου καὶ τῆς θυγατρὸς τοῦ βασιλέως τῆς Τραπεζοῦντος ὁμιλῶν. «Ενεκεν τῆς συγγενείας ἐλπίζομεν συγχωρηθῆναι τοῦτο παρὰ τῆς ἐκκλησίας, εἰ εἰς πτωχοὺς καὶ ὀρφανοὺς καὶ ἐκκλησίας χρήματα δοθήσονται».

Ἕνα ἀποφασισθῇ τὸ μετὰ ξένης ἡγεμονίδος συνοικέσιον, ἔπρεπε πρῶτ τον νὰ πεισθῶσιν οἱ ἐν Βυζαντίῳ περὶ τοῦ κάλλους καὶ τῶν λοιπῶν προσόντων τῆς νύμφης. Πρὸς τοῦτο ἔπεμπόν τινα τῶν αὐλικῶν, ἵνα ἴδῃ καὶ καλῶς καὶ καταταλλήλως τὰ κατ' αὐτὴν πληροφορηθῇ.

2

Αν αἱ πληροφορίαι τούτου ἦσαν ἱκανοποιητικαί, τότε ἡτοιμάζετο ἡ ἐπίσημος πλέον ἀποστολή, ἥτις μεταβαίνουσα ἐζήτει τὴν νύμφην, ὑπογραφομένων χρυσοβούλλων λόγων καὶ διδομένων ὅρκων πρὸς ἐπιβεβαίωσιν τῆς ἐπιγαμίας, ἔτι δ ̓ ἀφιεμένου πολλάκις Ελληνός τινος, ἵνα τὴν διδάξῃ τὴν Ἑλληνικὴν γλῶσσαν καὶ τὰ Ἑλληνικὰ ἤθη.

3

Ἐννοεῖται δ ̓ ὅτι ἐνίοτε ἐπροξένευον νύμφας εἰς τοὺς βασιλεῖς καὶ ἡγεμόνας ἁπλῶς τὴν εἰκόνα τῆς ὑποψηφίου νύμφης ἐπιδεικνύοντες. Οὕτως ὁ βασιλικὸς εὐνοῦχος Εὐτρόπιος ἔπεισε τὸν ̓Αρκάδιον νὰ συζευχθῇ παρθένον ἐξαισίῳ κάλλει λάμπουσαν, «δείξας τῆς κόρης εἰκόνα», ὁ δὲ Ἡράκλειος προσείλκυσε τὸν ἡγεμόνα τῶν Τούρκων εἰς συγγένειαν καὶ συμμαχίαν «ἐπιδείξας αὐτῷ τῆς θυγατρὸς Εὐδοκίας εἰκόνα».

Ὡς δ ̓ οἱ ξένοι ἔπεμπον εἰς Κωνσταντινούπολιν τοὺς περὶ συνοικεσίου πρέσβεις των, οὕτως ἔστελλον, οὐχὶ σπανίως, εἰς τὰς ξένας αὐλὰς καὶ οἱ Βυζαντινοὶ τοὺς ἰδικούς των, ἀνωτέρους πολιτικοὺς καὶ ἐκκλησιαστικοὺς

' Ι. Κιννάμου, Ἱστορ. 210.6. Ὁ ἀπεσταλμένος ἐνίοτε μετέβαινεν, ἵνα καὶ τὸν γαμβρὸν ἴδῃ. Ἔνθ ̓ ἀν. 214.23.

* Ι. Κιννάμου, Ἱστορ. 208.21 έξ., Νικ. Χωνιάτου, Χρονικ. Διήγ. 151.17, Νικηφ. Γρηγορᾶ, Ρωμαϊκ. ἱστορ. 1.193.17, 194.10, 195.5, Γ. Φραντζή, Χρονικ. 222.19. Περιγραφὴν ἀποστολῆς προξενητῶν ἐκ μέρους βασιλέως, ἵνα ζητήσωσι πριγκί πισσαν ὡς νύμφην, ὅρα ἐν τῷ Κρητικῷ δράματι Ερωφίλῃ (Πράξ. Α ́. στίχ. 540 ἑξ. παρὰ Κ. Σάθα, Το Κρητικόν Θέατρον).

* Θεοφάνους Χρονογρ., 455.22, Γ. Φραντζή, Χρον. 222.8, Γ. Κεδρηνού, Σύνοψις ἱστορ. 2.21.12. Ὁ Χρυσόβουλλος λόγος ἐνίοτε ὑπεγράφετο ἐν Κωνσταντινουπόλει, Γ. Φραντζῆ, Ἔνθ ̓ ἀν.

* Ζωσίμου, Ιστορ. 249. 14, Νικηφόρου Κωνσταντινουπόλεως, Ἱστορία σύντομος 16.10 (De Boor).

1

τιτλούχους, ' οἵτινες ἐπεβάλλοντο εἰς τοὺς βαρβάρους διὰ τῶν δώρων, ἅτινα ἐκόμιζον καὶ τῆς πολυπληθοῦς ἀκολουθίας των. 2

Ὡς δ ̓ εἶναι φυσικόν, αἱ ἐκ μέρους τοῦ Βυζαντίου προτάσεις ἐγίνοντο ὡς τὰ πολλά, ἀσμένως δεκταί, διότι ἕκαστος τῶν πενθερῶν ἀπέβλεπεν εἰς τὴν λαμπρότητα καὶ ἰσχὺν τοῦ Βυζαντινοῦ θρόνου, σπάνια δ ̓ ἦσαν καὶ τὰ παραδείγματα ἀπάτης κατὰ τὴν ἐκπλήρωσιν τῶν ὑπεσχημένων, ὡς συνέβη λ. χ. μὲ τὸν ἡγεμόνα τῶν ̓Αρμενίων πέμψαντα εἰς Θεόδωρον Α ́. τον Λάσκαρην οὐχὶ τὴν ὑποσχεθεῖσαν θυγατέρα, ἀλλὰ τὴν ἀνεψιάν, ἣν οὗτος, ἀνακαλυφθείσης τῆς ἀπάτης, ἀπέπεμψε μετὰ ἓν ἔτος.

3

Εἰς τὸ πρῶτον μέρος τῆς παρούσης μελέτης εἴπομεν ὅτι, ἵνα ἀρραβω νισθῇ μία κόρη, ἔπρεπε νὰ συμπληρώσῃ τὸν χρόνον τῆς ἐφηβείας, τὸ δωδέ κατον τουτέστιν ἔτος. Ὁ περιορισμὸς οὗτος, περὶ βασιλικῶν γάμων προκειμένου, δὲν ἐτηρεῖτο, δι ̓ ὃ ἔχομεν γάμους πριγκίπων, καὶ μάλιστα πριγκιπισσῶν, ἀώρως συναπτομένους καὶ ἐντελῶς ἀσυμμέτρους. Οὕτως ὁ Κράλης τῆς Σερβίας τεσσαρακοντούτης ἔλαβε τὴν κόρην ̓Ανδρονίκου τοῦ Παλαιολόγου Σιμωνίδα πέμπτον τῆς ἡλικίας ἄγουσαν ἔτος, «ἵν ̓ ὑπ ̓ ἐκείνῳ λαβόντι τρέφοιτο, μέχρις ἂν εἰς τὸν νομιζόμενον ἔλθῃ τοῦ γάμου χρόνον», ὑπόσχεσις, ἥν, δυστυχῶς, δὲν ἐτήρησεν, ὁ ̓Αλέξιος Β ́. Κομνηνός ἄγων ἡλικίαν 11-13 ἐτῶν συνεζεύχθη τῷ 1179 τὴν ̔Αγνὴν θυγατέρα Λουδοβίκου τοῦ Ζ ́. τὸ ἔνατον διανύουσαν ἔτος, Ανδρόνικος ὁ Α ́, πεντηκοντούτης ἔλαβε σύζυγον τὴν μήπω ἑνδεκαετῆ κόρην τοῦ βασιλέως τῶν Φράγκων ̓́Ανναν, περὶ οὗ τὰ ἑξῆς λέγει Νικήτας ὁ Χωνιάτης: «Καὶ οὐκ ᾐσχύνετο Κρονίων ἀπόζων ἀνεψιοῦ γυναικὶ μιλτοπαρήῳ καὶ τρυφερᾷ καὶ μήπω τὸ ἑνδέκατον ἔτος ἐξηνυκυίᾳ συγκατακείμενος ἀθεμίτως καὶ παραγκαλιζόμενος, ὁ πέπων τὴν ὀμφακίζουσαν, ὁ ὑπέρωρος τὴν ἡλικίαν τὴν ὀρθότιτθον νεάνιδα καὶ ὁ ρικνὸς τῷ χρόνῳ καὶ χαλαρὸς τὴν ροδοδάκτυλον κορίσκην καὶ δρόσον ἔρωτος στάζουσαν», ὁ Θεόδωρος Β ́. Λάσκαρης τὸ ἑνδέκατον τῆς ἡλικίας ἔτος ἄγων, ὑπανδρεύθη τὴν Ἑλένην, κόρην τοῦ ἡγεμόνος τῶν Βουλγάρων Ασὰν τὸ ἑνδέκατον ἔτος

6

· Θεοφάνους, Χρονογρ. 455.19, Ι. Κιννάμου, Ἱστορ. 215.2, Νικηφ. Γρηγορά, Ρωμαϊκ. ἱστορ. 168.1, Νικηφόρου Κωνταντινουπόλεως, Ἱστορία σύντομος 58.28.

2 Γ. Φραντζή, Χρον. 207.3. Ο Γεώργιος Φραντζῆς στελλόμενος χάριν συμπεθε ρίας εἰς τὸν βασιλέα τῆς Ἰβηρίας Γεώργιον, ἔφερε, χάριν τῶν βαρβάρων «δῶρα ἀγλαὰ μετὰ ἀρχόντων καὶ στρατιωτῶν καὶ ἱερομονάχων καὶ μοναχῶν καὶ ψαλτῶν μουσικῶν καὶ ἰατρῶν καί τινων κρουόντων ὄργανα καὶ ἄλλα εἴδη μουσικά».

* Γεωργίου Ακροπολίτου, Χρονική συγγραφή, 26.24, Κ. Σάθα, ̓Ανωνύ μου σύνοψις χρονική Μεσ. βιβλ. 7.462.7. Ορα καὶ τὰ σημειωθέντα ἐν Β. Ζ. 6.646.

· Ἔπιθι τῆς Ἐπετηρίδος Εταιρείας Βυζαντ. Σπουδῶν τόμ. Β ́. σ. 9.

* Νικηφ. Γρηγορά, Ρωμαϊκ. ἱστορ. 1.203.15.

* W. Regel, Fontes rerum Byzantinarum. σ. XIV.

* Νικ. Χωνιά του, Χρονικ. Διήγ. 357.4.

διανύουσαν ' καὶ ̓Ανδρόνικος ὁ Γ ́. ἔδωκε τὴν θυγατέρα του Μαρίαν, μόλις ἐννεαετῆ, εἰς τὸν υἱὸν τοῦ ἡγεμόνος τῶν Μυσῶν ̓Αλέξανδρον, δεκαπενταέτη τότε. 2 Ὅτι ὑπὸ τοιούτους ὅρους αἱ συζευγνύμεναι, διὰ πρόωρον μείξιν, δὲν ἐτεκνοποίουν πολλάκις, εἶναι φυσικόν. 3

Ὅταν ὁρίζετο ἡ ἐκ τῆς πατρίδος ἀναχώρησις τῆς ξένης νύμφης, τότε ἀνεχώρει ἰδιαίτερος ἀπεσταλμένος διὰ τὴν Κωνσταντινούπολιν, ἵνα ἐγκαίρως κομίσῃ τὴν εἴδησιν καὶ παρασκευασθῶσι τὰ τῆς ὑποδοχῆς· ὁ ἀπεσταλμένος οὗτος ἐκαλεῖτο συγχαριάριος.

Ἡ νύμφη, ἀναλόγως τοῦ τόπου τῆς προελεύσεώς της, ἤρχετο εἰς Κωνσταντινούπολιν ἢ διὰ ξηρᾶς ἢ διὰ θαλάσσης.

Αν ἡ δέσποινα, αὕτη ἦτο ἡ πρὸ τοῦ γάμου προσωνυμία της, ἤρχετο διὰ ξηρᾶς, ἐπέζευεν ἔξω τῶν τειχῶν, εἰς τὰς Πηγάς, ἐκεῖ δ ̓ ἀνέμενεν αὐτὴν ἔφιππος καὶ τὸ πρῶτον ἔβλεπεν ὁ μέλλων σύζυγος μετὰ τοῦ πατρός του, ἂν οὗτος ἔζη, συγχρόνως δὲ πολλαὶ ἀρχόντισσαι καὶ συγκλητικαὶ καὶ αἱ γυναῖκες τοῦ βασιλικοῦ οἴκου, ὧν καὶ αἱ στενωτέραν πρὸς τὸν νυμφίον συγγένειαν ἔχουσαι, πρὸ τῶν ἄλλων ὑπαντῶσαι, τὴν προσεκύνουν καὶ τὴν ἤλλασσον φοροῦσαι εἰς αὐτὴν Ρωμαϊκά φορέματα καὶ ἐρυθρὰ ὑποδήματα ἀντὶ τῶν τοῦ τόπου της. Ἡ νύμφη ἀφ' ἑτέρου περιεπτύσσετο τὰς ὑπαντώσας ἀνάσσας καὶ προσεκύνει τὸν πενθερόν, ρίπτουσα ἅμα βλέμμα καὶ πρὸς τὸν γαμβρόν, ὃν διὰ πρώτην φορὰν ἔβλεπεν.

1 Νικηφ. Γρηγορᾶ Ρωμαϊκ. ἱστορ. 1.29.15, 30.1, Γ. Ακροπολίτου, Χρονική συγγραφή 48.20, 50.25, 52.12.

4

6

J. Strzy gowski, Das Epithalamion des Palaeologen Andronicos II B. Z. 10.548. Ο συγχαριάριος καλεῖται τῆς χαρᾶς ἄγγελος ἐν τῷ βίῳ καὶ τῇ πολιτείᾳ τῆς ὁσιομάρτυρος ̓Αναστασίας τῆς Ρωμαίας, Migne, PG. 115, στήλ. 1297. Εν Πόντῳ στυχαράζω (=συγχαριάζω) σημαίνει φέρω καλὴν ἀγγελίαν.

* Γ. Κωδινού, Περὶ τῶν ὀφφικιαλίων 107.13. Περὶ τῶν Πηγῶν ὄρα Προκο πίου, Περὶ κτισμάτων 1.3.6. (Haury).

* J. Strzygowski, Ἔνθ ̓ ἀν. Β. Ζ. 10.550.553, Γ. Κωδινοῦ, Περὶ τῶν ὀφφικιαλίων 107.15, 108.5, Ι. Κιννάμου, Ἱστορ. 36.5. Βλέπε καὶ τὴν ὑπ ̓ ἀριθ. 1 εἰκόνα. Ἐπὶ τῇ εὐκαιρίᾳ ταύτῃ λέγω ὅτι ἐκ τῶν παρατιθεμένων εἰκόνων αἱ μὲν δύο πρῶται ἐν τῇ προμνησθείσῃ διατριβῇ τοῦ Strzygowski δημοσιευόμεναι, ἐλήφθησαν ἐκ τοῦ Βατικανοῦ Ἑλληνικοῦ κώδικος 1851, αἱ δὲ λοιπαὶ ἐκ τοῦ ἐν Μαδρίτῃ κώδικος τῆς χρονογραφίας τοῦ Σκυλλίτση. Διὰ τὴν παραχώρησιν τῶν τελευταίων τούτων θερμῶς εὐχαριστῶ τὴν ἐρίτιμον κυρίαν ̓́Ανναν Σπ. Λάμπρου καὶ τὸν πρόεδρον τῆς Ἱστορικῆς καὶ 'Εθνολογικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἑλλάδος κύριον Κωνσταντῖνον Ράδον.

* Θ. Προδρόμου, Εἰσιτήριοι ἐπὶ τῇ νυμφευθείσῃ ἐξ ̓Αλαμανῶν τῷ πορφυρογεννήτῳ κυρῷ Μανουὴλ τῷ σεβαστοκράτορι, Migne, PG. 133 στήλ. 1362, Εὐσταθίου, Λόγος ἐπιβατήριος ἐπὶ τῇ ἐλεύσει τῆς βασιλικῆς νύμφης εἰς τὴν Μεγαλόπολιν, ἐν W. Regel, Fontes rerum Byzantinarum σ. 86.

Αν ἤρχετο διὰ θαλασσης, τότε συνωδεύετο ὑπὸ δρομόνων καὶ χελανδίων λαμπρῶς διὰ σηρικῶν παλλίων ἐστολισμένων, ἐν οἷς διέκρινέ τις ἀξιωματικοὺς χρυσοφοροῦντας ἢ ποικίλα φορέματα φοροῦντας, ' ἐγίνετο δὲ δεκτὴ ὑπὸ τοῦ νυμφίου καὶ τοῦ πατρός του, ἂν οὗτος ἔζη, ἐφίππων, καὶ τῶν ἀρχόντων καὶ ἀρχοντισσῶν, παλαιότερον μέν, ἐφ ̓ ὅσον τὰ ἀνάκτορα ἦσαν παρὰ τὴν ἁγίαν Σοφίαν, περὶ τὴν ̓Ακρόπολιν εἰς τὴν πύλην τοῦ Εὐγενίου 3, βραδύτερον δὲ πλησίον τοῦ ναοῦ τῶν Βλαχερνῶν, ἐπευφημουμένη ὑπὸ τοῦ πλήθους τοῦ συγκεντρωμένου εἰς τὰ παραθαλάσσια τείχη.

Αὐτά, προκειμένου περὶ ἀφίξεως εἰς Κωνσταντινούπολιν· δὲν ἐλλείπουσιν ὅμως καὶ παραδείγματα πριγκίπων σπευδόντων εἰς προϋπάντησιν τῆς νύμφης καὶ ἐκτὸς τῆς πρωτευούσης των, ὡς λ. χ. τοῦ τῆς Τραπεζοῦντος Μανουὴλ Κομνηνοῦ ἀπελθόντος μετὰ συνοδείας, ἵνα συναντήσῃ τὴν ἐκ Λαζικῆς ἐρχομένην Κουλκάνχατ, κόρην τοῦ βασιλέως τοῦ Τιλφισίου Δαυΐδ.

6

Αφικομένην λοιπὸν καὶ δεκτὴν γενομένην τὴν νύμφην, ὡς εἴρηται, ὑπὸ τοῦ γαμβροῦ καὶ τοῦ πατρός του, τῶν ἐπισήμων, τῆς βασιλίσσης καὶ τῶν ἀναμενουσῶν πριγκιπισσῶν καὶ ἀρχοντισσῶν, τὴν ὡδήγουν ἔφιππον εἰς τανάκτορα, βασιλικῶς ἐσταλμένην, ὑπὸ τὸν ἦχον μουσικῶν ὀργάνων καὶ ὑπὸ τὰς ἐπευφημίας τοῦ πλήθους, ὅπερ, παρακολουθοῦν μετὰ τῶν χρυσοφορούντων δορυφόρων καὶ ἀρχόντων, ἔψαλλεν ὕμνους ἐπιβατηρίους, δι ̓ ὧν ἐξυμνεῖτο τὸ κάλλος καὶ τὸ γένος της, καὶ ὑπὸ τὸν ραντισμόν μύρων καὶ ρόδων ἄνωθεν ἀπὸ τῶν ἀνωγέων ὑπὸ τῶν γυναικῶν, αἵτινες ἀνὰ τὰς λαμπρῶς ἐστολισμένας ὁδοὺς ἔκαιον τὸ εὔοσμον ξύλον τῆς ξυλαλόης. 10

9

2

4

· Εὐσταθίου, Λόγος ἐπιβατήριος σ. 85.86, Θεοφάνους, Χρονογρ. 444.16.

* Γ. Κωδινοῦ, Περὶ τῶν ὀφφικιαλίων 108.1.

* Εὐσταθίου, Ἔνθ ̓ ἀν., Γ. Κωδινοῦ, Περὶ τῶν ὀφφικιαλίων 107.14. Παναρέτου, Περὶ τῶν τῆς Τραπεζοῦντος βασιλέων (Tafel, Eustathii Opuscula σ. 369.20).

* Ι. Κιννάμου, Ἱστορ. 36.5, Γ. Κωδινοῦ, Περὶ τῶν ὀφφικιαλίων σ. 107, J. Strzygowski, Das Epithalamion des Palaeologen Andronicos II B. Z. 10.550. Ὁ βασιλεὺς καὶ ὁ πατήρ του, μετὰ τὴν ὑποδοχήν, ἀνεχώρουν.

* Ἡ ὑποδοχὴ καὶ πομπική συνοδεία τῆς νύμφης ἐκαλεῖτο νυμφαγώγιον.

* Επευφημοῦντες ηύχοντο εἰς τοὺς μελλονύμφους πολλὰ τὰ ἔτη. Τὰ κατὰ Λύβι στρον καὶ Ροδάμνην στίχ. 3754.

8

* Θεοδώρου Προδρόμου, Εἰσιτήριοι ἐπὶ τῇ νυμφευθείσῃ ἐξ ̓Αλαμανῶν, καὶ τοῦ αὐτοῦ ἐπιθαλάμιος τοῖς τοῦ εὐτυχεστάτου Καίσαρος υἱοῖς Migne, PG. 133 στήλ. 1362 1403.

9

Εὐσταθίου, Λόγος ἐπιβατήριος (W. Regel, Fontes rerum Byzantinarum σ. 84.85).

1 Θ. Προδρόμου. Εἰσιτήριοι ἐπὶ τῇ νυμφευθείσῃ ἐξ ̓Αλαμανῶν (Migne, PG 133 στήλ. 1360. 1362). Τὰ κατὰ Λύβιστρον καὶ Ροδάμνην στίχ. 3745 έξ.