Schoon de fleepende ziekten den Geneesheer Pag. 2.] tyd geeven, om zich wel te onderrigten aangaande het begin, de oorzaaken, en toevallen derzelven, en het daarom schynen zoude, als of hy in het geneezen derzelven geene misflagen zoude moeten begaan, zoo zyn egter den Pag. 4. méefte van deeze ziekten moeyelyker te ge

nee

de tekenen, waar uit men kan weeten, hoe en door welke ontlafting de koorts een einde zal neemen; daar de crifes, welke door de ouden zoo nauwkeurig beschreeven zyn, ook in onze tyden gefchieden in de koortfen, welke acute continue bumorales genoemd worden. Niets kan den Geneesheer tot grooter eer, en aan de geneezing tot meêr nut verftrekken, dan, als hy weet te voorzien en te voorzeggen, welken uitflag de ziekte hebben zal, en, zonder dit te weeten, kan hy ook met geen zekerheid bepaalen, wanneer, en welke hulpmiddelen hy gebruiken moet. Van dezelfde noodzakelykheid is het, te kunnen onderfcheiden, of de ontlaftingen, welke de lyder krygt, hem helpen en verligten, dan wel schadelyk zyn zullen. 4. Worden niet minder misflagen begaan omtrent de aderlatingen, welke veel al in het werk gefteld worden, of fy dienftig, dan fchadelyk zyn; en in het eerfte geval dikwils te klein genomen worden. Sy, die het zyden wee hadden, hebben uit deeze oorzaak dikwils eene verzweering in de long gekreegen en andere zyn fchielyk geftorven. In geen land zyn de etterborsten daarom zoo gemeen, als in Sweeden, en in drie zulke lyders hebben de Hr. SCHÜTZER en ACREL de doorbooring van de borst met veel voordeel in het werk gefteld. Het collegium Medicum heeft daarom ook zorge ge draagen dat niemand op het platte land kofter zoude konnen zyn, zonder te konnen aderlaaten, om, de geneesheeren niet fchielyk by der hand konnende zyn, in ziekten, welke gevaar drygden, de lyders te konnen helpen, gelyk ook bevoolen, dat

neezen, dan de heete. Het is daarom de pligt van eenen Geneesheer den zieken te zeggen, Pag. 6. of syne ziekte te geneezen zy, en hem te onderregten, waar voor hy zich in acht te neemen hebbe. Hier in moet men egter zeer omzigPag. 8. tig te werk gaan geene hopp geeven, alwaar dezelve niet is, noch ook de zaak verlo

men,

ren

uit elke Stad en Kerfpel eene vrouw naar Stockholm zou moeten gezonden worden, om de vroedkunde nauwkeurig te leeren, dewyl oneindig veele vrouwen, in baarensnood sterven, meeftendeels met de vrugt. De braakmiddelen zyn ook veel al uit het gebruik geraakt, en door derzelver verzuim word de fesde misflag begaan; dewyl door deeze middelen veeltyds de koortfen in den beginne kunnen geftuit, de loop, die zich dikwils in het vervolg der ziek te openbaard, belet worden, en het niet zelden gebeurt, dat de ylhoofdigheid door een braakmiddel wechgenomen word, als dezelve voortfpruit van eene kwaade maag; gelyk fy ook te pas komen in andere omftandigheden. De Schry, ver oordeelt ook, dat men zeer kwalyk doed, als een braakmiddel ingenomen hebbende, daarop veel lauw water drinkt, hetzelve word daar door zoo verzwakt, dat het fyne kragten verlieft, en geene braakingen verwekt, en de maag zelvé word daar door zeer verflapt, zoo dat fy niet instaat is, de kwaade ftoffe te ontlaften. Voornamentlyk is dit zeer schadelyk, wanneer men zoo een middel gebruikt in eene long-ontsteeking, om de fluimloofing, als dezelve ophoud, te herstellen, waar in een braakmiddel anders zeer voordeelig is, gelyk dezelve ook vooral te pas komt in de peripneumonia notba fydenbami, waar in de lyder anders fchielyk in de flym ftikken kan en in het derde tydperk der kinderpokjes, wanneer de mond, keel, lugtpyp zoo vol flym zyn dato de lyders fchynen te zullen ftikken. De laatfte misflag, waar van de Hr. STRANDBERG Spreekt, is, dat men dikwils tê

Men

zagt

1

ren

rekenen

kan ge

wanneer die nog kan

,

holpen worden, en altyd de toevallen dragelyk zoeken te maaken fchoon wy gelooven, dat dezelven niet volkomen te geneezen zyn, dewyl het fomtyds kan zyn, dat zulke toevallen, die doorgaans ongeneeslyk zyn, egter uit zoo eene oorzaak voortspruiten, welke

ne,

kan

zagt met den lyder omgaat. Veele ziekten worden ongeneeflyk, om dat men dezelven, in den beginniet fterk genoeg aantast, of de middelen in eene genoegzaame gifte geeft. Eene geringe gifte van den koorts-baft geneeft dus de koorts niet, en, zoo men denzelven niet geeft, op den behoorlyken tyd en in de vereischte quantiteit, vervalt de zieke in andere ongemakken. Een kind, welk de tuffchenpoozende koorts had, en niet in tyds den koorts-baft kreeg, wierd onder den aanval met zulke zwaare braakingen aangetaft, dat daar opvolgden eene paffio iliaca, het koude vuur, en de dood. Tegen zwaare ziekten moeten kragtige middelen gebruikt worden; de Schryver genas binnen vyf dagen eenen lyder van eene zwaare en geweldige ylhoofdigheid, door middel van fterke kampher-poeders, vyf clyfteeren, vier of vyf sterke fpaanfche vliegpleifters, vier verkoelende buikzuiveringen, en vyf of fes aderlatingen, waar door de lyder feftig of zeventig oncen bloed was kwyt geraakt. In colyken In colyken, en toevallen van den fteen willen de lyders zelden, dat iets anders voorge fchreeven word, dan in het eerfte geval windbree kende droppelen, en in het laatfte Thee van kaasjes kruid, en eene olyagtige amandelmelk, daar aderlatingen, klyfteeren, en een half bad onvermyde lyk zyn. Tegen het te ruggedreeven voeteuvel zoekt men hulp in het gebruik van Rhynfchen wyn met zout van herts-hoorn, daar fterke epifpaftica, om de voeten geflaagen, de geneezing moeten aanbrengen. Een voornaam man, die altyds voorheen het voeteuvel verzagte door het emplaftrum de fty

race

kan wechgenomen worden. Het is bekend, dat eene verlamming ongeneeslyk is, wanneer de rugge-graat is befchadigt, maar het gebeurt fomtyds, dat het ruggemerg alleenlyk gedrukt word, en dat deeze drukking eene verlamming. veroorzaakt. Wanneer de Schryver te Upfala ftu

race, eenen zwaaren aanval krygende, gebruikte hetzelfde middel, doch met dat gevolg dat het voeteuvel te rug gedreeven wierd, en eene flaap ziekte verwekte. Geringe zaaken wilden niet helpen, en de Schryver liet onder aan de voeten. leggen een pap, gemaakt van moftaart, geraspte peperwortel, groene zeep, en geraspt zuur brood, met dat voordeel, dat de lyder by fyne kennis kwam, het voeteuvel zich weder openbaarde, en de gezondheid herftelde, doch onder den eenen voet kreeg hy niet alleen blaafen, maar, wanneer deeze geopend waren, eene pynelyke verzweering, waar uit zich veele taaye flym ontlafte, en die eerft na twee maanden geneezen was. Zederd dien tyd is hy niet ziek geweeft, en heeft ook het voeteuvel niet wederom bemerkt. Men geeft ook te veel toe. ten opzigte van de dieet; alleenlyk moet men dan het begeerde niet weigeren, wanneer de zieke eenen buitengewoonen trek daar na heeft, want dikwils heeft gezien, dat door zoo eene fpys of drank de geneezing aangebragt is. Zeer flegt zoude men ook handelen, indien men den lyder wygerde het geen hy begeerde, als men zag, dat hetzelve geenzins fchadelyk zou konnen zyn, maar veel eer voordeel zoude aanbrengen; doch in alle andere opzigten behoord men zeer ftreng te zyn, vooral zorge te dragen, dat de lyders, met koortfen geplaagd, in het bed zoo lang blyven tot dat fy door het zweet volkomen geeindigt zyn: door deezen regel niet in agt te neemen, veranderen zeer dikwils goedaartige tuffchenpoozende koortfen in aanhoudende, die niet dan zeer moeyelyk te genee, zen zyn.

en

ftudeerde, wierd aldaar gebragt een boeren-jongen, die de afgang en pis buiten fyn weeten ontlafte, en in de onderfte leden lam was. Hy verhaalde, dat hy voor eenige dagen had gevogten met een fyner kameraden, die op den grond geworpen zynde, met fyn mes hem in den rugge geftooken had. De Hr. ROSÉN VAN ROSENSTEIN, die den jongen en de wonde onderzogt, bevondt, dat het mes niet was doorgedrongen door den ruggegraat, en dat 'er derhalve eenige hoop was, om hem te helpen, dewyl de ontsteeking, op de wonde volgende, het rugge merg, en de zenuwen, die daar uit komen, kon drukken, en dus oorzaak zyn van de verlamming. Hy liet verfcheide aderlatingen verrigten, dag en nagt weekmakende en ontbindende pappen gebruiken, en inwendig alleenlyk geeven eenen drank van wynruit in wa- Pag. ter gekookt, waar by noch oxymel, noch falpeter kon gedaan worden, dewyl de jongen sterke ontlastingen had, zoo dat hy nooit liggen kon, maar altyd op eenen ftoel zitten en flaapen moeft. Binnen vier weeken was hy hersteld. Dikwils begaat men fouten, dewyl men te Pag. 19. befchroomt is, en ook niet aanstonds de kragtigste middelen gebruikt, fchoon dezelven zeer fterk zyn. De Schryver bewyft dit met het geval van eene vrouwsperfoon, die, met eenen lintworm geplaagt zynde, van denzelven niet verloft wierd, voor dat fy zeer fterke buik zuiverende middelen gebruikte. Eene hardnekkige Pag. 13. oagonfteeking, die lang geduurt, aan de gewoone middelen niet gehoorzaamt had, en verzeld wierd door pyn in het oog en de regter flaap, wierd eindelyk geneezen door zeven bloedzuigers rondom het oog geplaatst, en, V. Deel 3. Stuk. 00

wan

Pag. II.