ftudiis illarum confervaretur, omnes ingenii fui nervos contendere, quo fcientiam Legum Ecclefiafticarum & Politicarum cum illis conjungerent; ita ut ex eorum Obfervationibus Theologiam Jurif confultorum fimul, & Jurifprudentiam Theologorum perfpicere cuique facillimum fit. Quo fit ut fperem, quod quemadmodum ftudiofi antiquitatum in deliciis habent ftatuarum fragmenta præf tantis alicujus artificiis e ruinis eruta, ita qui politioribus literis operam dant, Pithæorum Observationes non folum caras habebunt, verum etiam fumma cum reverentia fufpicient: eorum enim fatum illud erat, ut bono publico nati Rempublicam literariam exornarent & adaugerent, quippe qui difficilius a tam præclaro bene merendi studio, quam fol a cursu, averti poterant, & Mufas, etiam fugientes, morabantur. Unde jure merito de iis • In Prefat. ad hæc habuit Bignonius : * PITHOEI FRATRES CLARISSIMA LUMINA. Ipfis namque debemus fed egregia veterum monumenta, nec nos folum, ipfimet etiam veteres fe fere totos ipfis debent; quos, nifi fingularis Pithæorum diligentia e fepulchris in vitam reduxiffet, illi qui vixerant nunquam vixiffent. Si quid ad perfectionem hujus operis deeft, Petri Pithoei fato imputandum, quod ipse mature extin&tus eft, qui non folum hæc quæ inftituerat abfolvere & expolire potuit, verum etiam alia majora multo & grandiora conficere, quod ipfe tota mente cogitabat, & magna hujus

Marculf. For

mul.

"

Eximii Operis conficiendi cupiditate ardebat. Fuit enim tali præditus ingenio, ut fi diutius vixiffet, gloriam omnium qui inferiore hac ætate vixerunt, omni genere fuorum Scriptorum, non folum adaquaturus, verum etiam fuperaturus effet, Manufcriptus Liber Pithoeanarum Obfervationum varias Legum lectiones continet ex quinque antiquiffimis Codicibus excerptas, quas edere vifum non eft, poft Dionyfii Gothofredi Reftitutiones: ideoque licet Pithoei fuas Lucubrationes Editioni Antuerpianæ anni 1575. accommodarint, tamen Editionis Vitreanæ anni 1627. textu, ut puriori & reftituto ufi fumus. Obfervationibus ad Codicem subjunximus Juftiniani Imperatoris Novellas, a Julianó Anteceffore Conftantinopolitano in Epitomem reda&tas, & Latinitate donatas: appofitis ad marginem Antonii Auguftini Lectionibus variis, ejufque ad fingulorum capitulorum calcem Scholiis, nec non Petri & Francifci Pithoei auctioribus Gloffariis ex Bibliotheca Peleteriana: eundem ordinem fecuti in Notis ad Legum Romanarum & Mofaicarum Collationem, quo promptius a Lectoribus obfcuriora & difficiliora verba intelligantur. Quod fi do&rina, & rerum experientia impares fuere tanto oneri fuftinendo, ftudium certe & diligentia in hoc nostro labore defiderari non poffunt.

.

DE PETRO ET FRANCISCO PITHOEO

TESTIMONIA

CLARISSIMORUM VIRORU M.

EX PRÆFATIONE NICOLAI FABRI JAC. AUG. THUANO ad Fragmenta ex opere Hiftorico B. Hilarii Pictavenfis Epifcopi.

ETRUS Pithoeus, Petri filius, Auguftobonæ Tricaffium natus, Vir doctrina, prudentia, morumque integritate maximus, fic vitam inftituit, ut commoda publica ubique propriis negotiis præverterit: affidue exquirendo, perfcrutando Bibliothecas, antiquorum Autorum fcripta vel a mendis, vel ab interitu vindicata provulgando, vel alios, quos in ea re aliquid poffe judicabat, exhortando, impellendo, atque etiam juvando, nullo tempore non aliquid movit ac promovit. Et quamvis illa studia in noftro Pithoeo fumma fuerint, doctrinæ laude præcipue innotuit; ut qui ex primo, quem juvenis dedit, publicatis quibufdam fui ingenii experimentis, eruditionis abftrufæ atque recondita guftu inter Literatorum Principes, vel fuffragante invidia, ab iis, qui tum in Literis regnabant, recenfitus fuerit; quam de fe conceptam opinionem ad ultimum ufque vitæ diem adauxit, fuftinebitque quamdiu literæ durabunt. Quantula tamen hæc laudis & gloriæ tanti viri eft portio: Licet enim nemo melius unum quempiam Autorem noverit, quam ipse omnes antiquos utriufque Linguæ Scriptores, quos ad unum legerat, ad vetera contulerat exemplaria, & concoxerat; licet nemo privata & domeftica negotia exactius tenuerit, quam ipfe Gallicam, externamque Hiftoriam, origines populorum, defcriptiones temporum, fucceffiones familiarum, bella, fœdera, conventiones, vel exterorum inter fe vel nobifcum gefta: ad hæc etiam leges, mores, confuetudines provinciarum fingularumve urbium, quarum omnium a teneris annis indefeffo ac plane Herculeo labore fibi perfectam notitiam, cum ex vulgatis libris, tum etiam ex Bibliothecis antiquis, Archivis Regiis, Senatus, Rationalium, Urbium, Monafteriorumque comparaverat, inftrumentorum ipforum atque actorum bonam partem fua manu defcripferat. In Jure autem Civili Romanorum licet ad eum gradum pertigerit, ut de eo celeberrimoque ejus præceptore Cujacio dici jure poffit, quod de magnis olim Oratoribus dictum eft, hunc difcipulo præripuiffe ne primus Jurifconfultus effet ; illum vero præceptori, ne folus; licet, inquam, ea omnia, quæ in quovis homine fingula magnum virum, & cum cura dicendum efficiunt, in noftro Pithoeo cumulata atque coacervata eumdem ad fummam laudem & commendationem evehant; quantum tamen abfunt ab illa fapientia, quam, ingenii judiciique felicitate ex cognitione rerum affidua lectione atque ufu comparata, velut ex omnium Antiquorum inventis, qui fapientiæ commendatione floruerunt, conflatam fibi quæfierat? Quantum ab illa Civili prudentia, qua præditus velut ἀριςοτέχνας, ut cum Pindaro loquar, καὶ δημιούργος ἐννομίας καὶ δίκης, non folum de rebus privatis & fori maxima cum facilitate atque æquitate refpondere ac ftatuere: fed etiam de iis, quæ ad fummam Rempublicam fpectant, fapienter deli berare, confiliorum exitus prævidere, dubiifque ac periculofis eventis provide occurrere noverat. Quamvis enim naturali quadam propenfione corroborata, fordi diffimi inquinatiffimique apud nos moris odio, Magiftratus non nifi per fordes ineundi, ab omni ambitione,vitæque fulgore, nifi quem Virtus emitteret, alieniffimus vixerit, ita ut honores & Magistratus, vel ultro delatos refpuerit; juvandæ ta

men pa

men patriæ defiderio, cujus amore mirum in modum exarfit, eos quos fua fors clavo Reipublicæ admoverat excitando, commonendo, fuggerendo que vel ab Antiquis, paribus in negotiis, probata fuerant,vel ipfe, ut erat peracri folidiffimoque ju dicio, quæ facienda judicabat. Toto vitæ fuæ curriculo privatus negotium publi cum, & abfque chlamyde vel prætexta perpetuum Magiftratum geffit. Quantum denique ab illa morum integritate atque innocentia, indeflexoque per omnes vitæ partes probitatis tenore: quibus virtutibus confecutus eft, ut, non folum Togatorum doctiffimus, fed & prudentiffimus Jurifconfultus, Civis optimus, ac plane Vir bonus audiret, qualem vel Fimbria noverat vel Socrates. Atque hæc etsi notiffima fint, co tamen libentius commemoro, ut, cum non nifi jucundiffima virtutum amici Viri recordatio effe queat, tum etiam in primis qui in fupremum ejus elogium inciderint, quod inter defuncti fchedia repertum amici publicarunt, perfuafum fibi habeant pari modeftia & veritate fcriptum illud effe, qua Vir modeftiffimus ab omni fuco ac vanitate quam maxime alienus : ἀρχαν μεγάλας ἀρετὰς ándéíav duceret; in reliquis rebus tota vita ufus eft: in qua certo illi hoc feliciffime contigit, ut in publicandis Beati Hilarii Pictavenfis Provinciæ Aquitaniæ Epifcopi ex opere Hiftorico fragmentis, eximiis Antiquitatis monumentis fato interceptus, præclare actam vitæ fabulam illuftriore fine veluti Cygnea cantione concluferit. Quamvis fane difficillimum fuerit Virum ingenii animique bonis omnibus ornatiffimum, qui femper illud antiqui Poëtæ fibi occinens, Trauoajμeda čropartes Bemes, omne ftudium, laborem, induftriam, omnefque cogirationes fuas publicis utilitatibus devoverat atque impendebat, non in opere præclaro morte deprehendi. Providentia opus effe mihi perfuadeo, ut hæc fragmenta turbulentiffimis temporibus maxime lucem recuperarint, per quæ ad ejufmodi confiderationem Hiftoriæ excitati, fpem certam ex ejus cognitione concipiamus, quotiefcumque fcelerum noftrorum nos bene atque ex animo pœnituerit, Divinam manum non mutilam aut decurtatam experturos, eumdemque Dominum periclitanti Apostolorum naviculæ tranquillitatem folidam ac firmam redditurum. Quapropter, ut Divinæ Majeftati pro hac eximia fui numinis in nos benignitate nunquam pro meritis dignas agere gratias vel animo concipere poffumus, ita etiam piis optimi Viri & de genere humano bene meriti Pithai noftri Manibus, cui nos præclara Antiquitatis monumenta debere fumma illa Majestas voluit, parem gratiam referre vix ac ne vix quidem valemus.

EX LIBRO CXVI. HISTÓR. V. C. JAC. AUG. THUANI.

AM

XCVI.

MICO [FLORENTI CHRISTIANO] arcta mecum neceffitudine con- CI. Ìɔ jun&to, qui inscripta mihi ipfius quædam ad æternitatem viЯura monumenta testantur, alterum uberibus lachrymis deflendum cogor adjungere Petrum Pithæum, Auguftobonæ Tricaffium natum, familia nobili ex inferiore Neuftria oriundum, virum noftra ætate maximum, five probitatem morum, & veram nec fucatam pietatem, five ingenium excellens, exactamque & omnium rerum, qua's perfpectas habuit, habuit autem plufquam alius quifquam multis retro feculis, reconditam cognitionem, & tum in fuis, tum in alienis cernendis acre & ab omni livore purum judicium fpectes. Cum enim fic vitam inftituiffet, ut commoda publica ubique propriis negotiis præverteret, toto laudatiffimæ ejus vitæ decurfo fpatio in literarum ftudiis fic verfatus eft, ut affidue exquirendo & fcrutando Bibliothecas, Antiquorum fcripta vel a mendis, vel ab interitu vindicaret, vel alios, quos in ea re aliquid poffe judicabat, exhortando, impellendo atque juvando nullo tempore non aliquid moyeret, ac promoveret; fub ipfum vitæ exitum B. Hilarii fragmentis Hiftoricis & Phædri famofi illius fub Tiberio libertí Fabulis publicatis. Et ut alia in illum merito a Nicolao Fabro individuo vitæ & ftudiorum Pithai comite cumulata elogia non fileam, nemo melius unumquem→ piam Autorem novit, quam ipfe omnes antiquos utriufque linguæ Scriptores, quos ad unum legerat, ad vetera contulerat exemplaria, & concoxerat. Nemo privata & domestica negotia exactius tenuit, quam ipfe Gallicam externamque

hiftoriam, origines populorum, defcriptiones temporum, fucceffiones familiarum, bella, fœdera, conventiones, vel exterorum inter fe vel nobifcum gesta; leges, mores, confuetudines provinciarum fingularum ve urbium: quarum omnium rerum a teneris annis indefefso labore fibi perfectam notitiam tum ex vulgatis libris, tum etiam ex Bibliothecis antiquis, Archivis Regiis, Senatus, Rationalium, Urbium, Monafteriorum comparaverat, inftrumentorumque ipforum atque actorum bonam partem propria manu defcripferat. In jure autem Civili Romanorum ad illud faftigium pervenerat, ut de eo celeberrimoque ejus præceptore Jacobo Cujació dici jure potuerit, hunc difcipulo præripuiffe ne primus Jurifconfultus effet; illum præceptori, ne folus. Verum hæc omnia, quæ in quovis homine fingula magnum Virim & cum cura dicendum efficiunt, in Pithoco coacervata cumdem ad fummum laudis culmen evehebant. Quantula portio funt illius fapientiæ, quam ingenii judiciique felicitate ex rerum cognitione, affidua lectione atque ufu comparata, velut ex Antiquorum omnium inventis, qui fapientiæ commendatione floruerunt, conflatam fibi quæfiverat? Quantum a Civili prudentia abfunt, qua præditus ille non folum de privatis rebus & fori maxima cum felicitate & æquitate refpondere aq ftatuere, fed etiam de iis, quæ ad fummam Rempublicam fpectant, fapienter deliberare, confiliorum exitus profpicere, dubiis ac periculofis eventis provide occurrere noverat ? Nam quamvis ab omni ambitione vitaque fulgore, nifi quem Virtus emitteret, alieniffimus vixerit, & honores ac Magiftratus vel ultro delatos femper refpuerit; tamen patriæ juvandæ defiderio, quo ultra modum flagrabat, eos, quos fua fors clavo admoverat, affidue excitabat, aut commonefaciebat, fuggerebatque quæ vel ab Antiquis, paribus in negotiis, probata fuerant, vel ipfe ut erat peracri ac folidiffimo judicio, facienda exiftimabat. Nec illi temere quidquam magni momenti aggrediebantur, de quo non ante Pithium confuluiffent, ita ut privatus publicum negotium & abfque chlamyde ac prætexta perpetuum Magiftratum geffiffe videatur; innocentia atque indeflexo per omnes vitæ partes probitatis tenore id præterea confecutus, ut non folum Togatorum doctiffimus, fed & prudentiffimus Jurifconfultus, Civis optimus ac plane Vir bonus audiret. Præter innumera Veterum fcripta e tenebris, dum inter nos degeret, primum eruta, aut meliora publico data, moriens reliquit Conciliorum Gallicorum diligenter conquifitorum ac digeftorum Colle&tionem, Francifci fratris viri doctiffimi fidei, ut ederet, commiffam: quod ut faciat, affiduis precibus quotidie efflagitatur, & vero facturum eum propediem fperamus. Vixit annos LV II. ad æternam beatitudinem evolavit Nogenti ad Sequanam, quo se, grassante Auguftobonæ Tricaffium per illum Autumnum populari morbo, contulerat, Kal. Novembribus natali fuo: quo eodem die parens meus ante xiv. annos obiit, quem Pithoeus & vivum coluit, & mortuum in me porro colere non defiit; ita ut incomparabilis amici morte, qui cum partiri curas, & non folum de ftudiis, fed etiam de Rep. confilia communicare confueveram, cœptæ Hiftoriæ penfum protinus e manibus excufferim, abjeciffemque prorfus, nisi tanti Viri, & de me ac patria tam bene meriti memoriæ hoc debere existimassem; ut quod illo autore inchoaveram ad publicam utilitatem, cui noftram in ea parte induftriam prodeffe olim poffe judicabat, quamvis tanto adjutore deftitutus, aliis undecumque, quæ ab illo folo ab initio fperaveram, conquifitis fubfidiis ad exitum tandem perducerem.

EX VITA NICOLAI FABRI A FRANCISCO BALBO.

TAQUE arctiffimam cum magno illo P. Pithao vitæ focietatem iniit, ab eo

I que peramanter exceptus,

dem teto complures annos tranfegerunt.