KONST- EN LETTER-BODE, VOOR MEER- EN MIN-GEOEFFENDE N. Den tegenwoordigen Staat en voortgang der Geleerdheid, fchone Konsten en Wetenschappen, nieuwe Ontdekkin- LGEMENE KONST EN LETTER-BODE, OOR ME E R MIN-GEOEFFENDE N. Vrydag den 6. January. D BERIG TE N. GROOT-BRITANNIEN. plaats van de Psalmen van Marot en Beza y' waar van zy zich tot nog toe bedient hebben, Te Stuttgard is, den 10 Octob. laatst!. in den Ouderdom van 52 jaren, overleden, de bekende Hof- en ToneelDichter Schubart, Schryver der Deutfche Chronick, en T. Herfchel heeft, onlangs, aan de Koninglyke van meer andere Dicht- en Toonkundige Werken. Duitsch Societeit een verflag megedeeld van zyne ont- land heeft in hem een ongemeen fchitterend vernuft, en dekkingen, betreffende den ring en den 5den enen Schryver van zeldzame talenten, verloren die, byaldien fatelliet van Saturnus, waar van de hoofd in-hy, met andere grote mannen, niet geheel vry van gebre houd is, dat de ring om de Planeet omloopt, in den kor- ken moge geweest zyn, ondanks dezen echter zo vele ten tyd van omtrent 10 uur. De Satelliet draaid om zyn goede en uitstekende hoedanigheden bezat, als hem alle as, en loopt om de Planeet om, in denzelfden tyd, in regt geven op ene dankbare nagedachtenis by zyne Landwelken hy zich eenmaal om zyn as wenteld, in welk op- genoten: gelyk zy hem, reeds by zyn leven, een genoeg zicht hy aan onze Maan gelyk is; waarfchyniyk is dit de zaam aantal van verdienstelyke voorfpraken verfchaften, om algemene wet van alle Satellieten of Manen van ons zon- hem, ruim 3 jaren geleden, uit de gevangenisfe, welke nenfteizel. Dr. Herfchel's Waarnemingen hebben hem zyn vrymoedig fchryven hem op den hals gehaald hadde wyders tot het befluit gebragt, dat de ring van Saturnus te verlosfen en weder op vrye voeten te doen ftellen. uit twee ringen beftaat, doch hy kan nog niet bepalen, of de binnenfte ring naauwkeurig in denzelfden tyd om de Planeet omloopt, als de buitenfte ring. De Akademie te Freiburg heeft het eerfte voorbeeld gegeven, dat een Proteftant, by ene Roomsch-katholyke Univerfiteit, de rectorale waardigheid is opgedragen: zyn onlangs, de verdienstelyke Hoogl. Jacobi, aldaar, in dien post getreden. Jufvr. Herfchel, des Docters Zuster, heeft, voor enigede, dagen, een Komeet ontdekt, in het Gesternte van de Hagedis; doch dezelve is alleen door een Telescoop zigtbaar. DUITSCHLAND en naburige Ryken. Men is thans bezig in Berlyn, om voor de Franfche Gereformeerden een nieuw Gezangboek te vervaardigen, in VIII. DEEL. Te Berlyn is, den 26 Novemb. in den Ouderdom van 71 Jaren, overleden, de Koningl. Opper-Konfiftoriaal en Geheim Raad Johan Efaias Silberfchlag, Predikant by een der Kerken van deze Stad: lid van de Koningl. Aka demie der Wetenfchappen, en van het Genootfchap der Natuuronderzoekende Vrienden, alhier; als mede van de A Maat Maatschappy der Wetenfchappen te Haarlem &c. van wiens, NEDERLANDEN. LEYDEN. Het Genootschap: Kunst word door arbeid verkregen, alhier, volgens de Alg. Konst- en Letterbode, van 19 Juny 1789. de bekroonde Dichtstukken van de Heren Erkelens en Brender à Brandis, op den grondlegger der Amerikaanfche. Vryheid, Washington, dien Held toegezonden hebbende: verneemt men thans, dat die doorluchtige man, aan gemelde Genootschap, dén volgenden Brief van dankerkentenisfe, in 't Engelsch gefchreven, heeft doen toekomen. Nieuw-York, den 30 Juny 1799. Wel Edele Heeren!: heid ten nutte en dienst der Jeugd gefchikt, als vervattende alle die voorvallen, welken haar het eerst behoren ingeprent te worden. Men vind dezen zeer naauwkeurig en onzydig alhier voorgedragen, en de fchryftrant is zeer net en duidelyk. By elke Regering is ene lyst gevoegd der Vorsten van dien tyd. M. R. Celestina. A Novel. By Charlotte Smith 8vo. 4 vols. 12 f. boards. Cadell. 1791. Een Roman, die zig, gelyk alle vorige foortgelyke Stukken van deze Schryffter, op ene, voordelige wyze onderfcheid van den groten hoop der hedendaagfchen. De Gefchiedenis is zo natuurlyk als wel uitgedagt: en het geheel beloop van het stuk zo konftig ingerigt, als ftrekken konde om het verhaal een doorgaanden zweem van geloofwaardigheid. by te zetten. De karakters, byzonderlyk der Hoofdperfonaadjen, onderfcheiden zig duidelyk, en worden vry wel uitgehouden. De gevoelens, in dit ftuk doorftraalende, zyn gene andere dan van een waar gevoelig hart: de befchryvingen der natuurlyke tonelen zyn fraai en fchilderagtig en de taal natuurlyk, cenvoudig, en naar dat het de zaak vereischt, gemeenzaam fierlyk of aandoenlyk. M. R. : 3 f. fewed. Johnfon 1791. Na wederkeerig over uwe Maatschappy myne zegen- Original Letters by the Rev. John Wesley and his Friends: &c. By Fuzeph Priestley L. L. D. F. R. S. 8vo. pp. 170. Deze papieren waren door den overledenen WelEerw. S. Badcock aan Dr. Priestley ter hand gefteld, om ze, na den dood van den Hr. Wesley, in 't ligt te geven gelyk thans gefchied is en dezelve verdienen de oplettenheid der weetgierigen, te meer, daar zy niet weinig ter opheldering ftrekken van het karakter enes mans, die zig, als Hoofd van ene talryke Gezindheid, alom beroemd gemaakt heeft. De Broeders Methodisten zullen ongetwyffeld deze Brieven met genoegen lezen, als blyken opleverende van de opregtheid der oogmerken hunnes Voorgangers: en de Wysgeren zul len 'er een aanmerkelyk bewys in vinden van de kragt der geestdryvery op een gcocffenden geest, en van de zonderlinge beguichelingen, waar aan luiden van vernuft en geleerdheid bloot ftaan, wanneer zy in hun vroege jeugd valfche beginzels hebben ingezogen, en hunne verbeelding verhitten door inwendige befpiegelingen aangaande dezelven. Daar deze FamilieBrieven, van den enen Broeder aan den anderen, zonder de minfte gedagten, dat zy eenmaal in 't licht verfchynen zouden, gefchreven wierden, leveren zy een waar portrait op vanden geest des Schryvers, en verfchaffen den lezer een klaarder inzien in 's maus waar karakter, dan de meest gelykende Afbeelding van het uiterlyke het doordringend oog van enengelaatkundigen Lavater konde verfchaffen. Dr. Priestley's oordeelkundige aanmerkingen daar omtrent verfpreiden, boven. dien, 'er zeer veel lichts over. Men heeft by deze Brieven nog enige andere lezenswaardige Stukken gevoegd, en de uitgever heeft ene aanspraak aan de Methodisten laaten voorafgaan. M. R. The Evidence of the Refurrection of Jefus confidered, in a Sermon &c. By J. Priestley, L. L. D. F. R. S. 8vo. pp. 56. I f. 6 d. Johnson 1791. Men vind, in deze leerrede, de bewyzen voor de opstanding onzes Heilands, zeer duidelyk en beknopt, voorgedragen en tevens de tegenwerpingen daar tegen op ene voldoende wyze beantwoord. De gehele manier van 1 1 Sehandeling dezes onderwerps doet zeer veel eer aan des Drs. Godgeleerde kundigheden. M. R. DUITSCHLAND. Briefe ueber Karlsruhe, von F. L. Bruna. Berl. 1791. 8vo. 208 f. Zeer onderhoudend gefchreven, en behelzende een nauwkeurig bericht dezer aanmerkelyke plaats. G. G. A. Ueber Stumme. Eine Beyhulfe zur Sedenlehre und Sprachkunde, von E. A. Eschke. Berl. 1791. 8vo. 303 f. Ene beoordeling der verfchillende manieren, op welken de Stommen en Doven onderrigt worden, in welke veele oordeelkundige aanmerkingen, welken de Schryver, als leeraar van het Inftituut voor de Stommen te Berlyn, in zyne praktyk, verzameld heeft. G.G.A. even Selenotopographische Fragmenten zur genaueren kenntnifs der mondläche, ihrer erlittenen Veränderungen und athmosphäre, von Joh. Hieron. Schröter, Göttingen 1791. 670 bladz. in 4to. met 45 platen. Dit werk bevat gewigtige ontdekkingen omtrent de oppervlakte der Maan De fchryver gebruikte tot zyne waarnemingen twee Herfelfche Telescopen, waar van de de andere vier, voeten lengte had. Door middel ene zeven, van dezen, ontdekte hij, dat de bergen op de maan, naar evenredigheid, veel hoger zyn, dan die op de aarde. De hoogste berg, naamlyk, op de aarde, de Chimbo-raço in Zuid-Amerika, is, volgens de nieuwste waarnemingen 19320 Parysche Voeten boven de oppervlakte der Zee verheven; deze geheele berg ftaat dus tegen de halve diameter van de aardbol in ene redigheid, gelyk 1 tot 1017. In tegendeel zyn 'er, volgens de naaukeurige en onder allerlei omftandigheden herhaalde waarnemingen en meetingen van den Hr. Schröter. op de maan bergen, die ruim 25000 Paryfche Voeten hoog, en dus niet alleen meer dan één vyfde deel hoger zyn, dan de gem. hoogfte beig des aardbols, maar die tot den bekenden halven diameter van de maan in ene evenredigheid ftaan, gelyk 1 tot 214, en derhälven, naar die zelfde evenredigheid, omtrent vyfmaal zo hoog zyn, als de hoogste berg op onze aarde. Zeer merkwaardig zyn ook de Waarnemingen van den Hr. Schröter omtrent de grote verdiepingen in de oppervlakte van de maan. Uit zyne meetingen blykt met wiskunftige zekerheid, dat 'er ene menigte van ware ringvormige verdiepingen onder de oppervlak te van de maanplaats hebben, welke met geen water of diergelyke vloeistoffen gevuld zyn, en die best kunnen vergelecken worden met Craters of openingen van vuurfpuwende bergen, hoewel zy niet door bergen gevormd worden, en in eenen eigenlyken zin, gelyk de beroemde Lichtenberg zegt, negative bergen zyn. Sommige van deze dieptens zyn, volgens dezelfde meetingen vyf Duitfche mylen, anderen twintig, ja eenige dertig diergel. mylen breed in diameter, andere in tegendeel zyn flegts eene halve of vierde myl, cenige nauwlyks drie- of vier- honderd toifes breed. Derzelver diepte verfchilt ook van vierhonderd tot meer dan drie-duizend toifes. De laatften hebben derhalven eene diepte, die byna gelyk is aan de hoogte van den hoogsten berg op onze aarde! De oppervlakte van de maan is, volgens de waarnemingen van den Hr. Schröter, niet bedekt of doorfneden met Zeën of andere grote wateren, gelyk onze aarde, en gelyk men tot hiertoe ook van de maan geloofd had. De gehele oppervlakte van de maan is meer of min bergachtig, en door heu vels oneffen. Die grauwe vlakken, welke men zoo gemakkelyk op de maan onderfcheidt, en welke men gemeenlyk voor Zeeën of grote meiren houdt, zyn droge vlaktens, die door menigvuldige bergen en heuvels oneffen zyn. Ook in de Venus heeft de Hr. Schröter, het eerfte, twee bergen waargenomen, waarvan de eene 2, en de andere 4} duitfche mylen hoog is. Menigvuldige andere gewigtige waarnemingen, ondekkingen, en eigene gedagten, benevens de aangename ftyl, maken dit werk voor alle liefhebbers der Starrekunde genoegzaam onontbeerlyk. NEDERLANDEN. Myn Geloof aan de Leringen der Goddelyke Openbaring, gesterkt en bevestigd, door het aanhoudend gedrag, en de nieuwste schriften der Leeraars van den zuiver Natuurlyken Godsdienst. - Uit 't Hoogduitsch, met een Voorbericht, en eenige Aantekeningen van den Vertaler, te Amfterd. by M. de Bruin 1791, groot, behalven twee Voorberichten, 55. bladz. Werd 'er van het vorig stukjen des Eerw. Gryzaards JACOBI Wat moet ik ter gerustfelling myner Ziele Gelooven enz. in de 138 No. van dit ons Weekblad met den verdienden lóf gewaagd, met niet minder lof, maaken wy het stukjen voorhanden, van den zelfden Godvruchtigen, oordeelkundigen, doch nu overledenen Schryver, thans aan onze Lezeren bekend. Het zelve behelst den uitflag zyner herhaalde en nauwkeurige onderzoekingen van de nieuwste pogingen der Leeraaren van den zuiver- Natuurlyken Godsdienst, om denzelven boven den Christelyken te verheffen. De Heer J. ftelt hier de gevoelens dier Leeraaren, veelal met hunne eigene bewoordingen, voor, en tracht te doen zien, dat deze, wel verre van enige geruststellende overtuiging uittewerken, veel meer aanleiding geven tot vele onzekerheden, en ontrustende twyffelingen, welke nochthans, by hem, opgehelderd en weggenomen worden, door het onderwys der Christelyke Openbaaringe, op verftandige en redelyke gronden, omhelsd en gebezigd Des Schryvers aanmerkingen leveren alzins bewyzen op van 's mans vaste en geregelde denkvermogens, en verdienen alle onze verwondering, aangemerkt dezelven uit de penne enés tachtig jarigen Gryzaards zyn voortgevloeid; gelyk zy ook getuigenis draagen van zynen diepen eerbied voor de Openbaring des Euangeliums. Echter heeft deze eerbied 'den Hr. J. wel eens een gezegde of ftelling doen ontflippen, die fommigen wat te fterk zal toefchynen: waar tegen de kundige Vertaaler ons, hier en daar, in ene kanttekening waarschuwt; Offchoon men, daar by, in 't oog moet houden, dat de fchryver fomtyds, uit het ongerymde van het tegengefteld gevoelen, redekavelt, zonder dat men juist zyne gezegden voor zyn gevoelen behoeft aan te zien. Hoe dit ook zyn moge: wy kunnen, zonder de grootste denkbeelden van 's mans opregtheid te vormen, zyne flotbetuiging, niet leezen: Zoo leve en fterf ik dan, met de geruststellende hoop, dat God my zynen Zoon tot Leeraar en Heiland heeft gegeven. Deze leeft, en ik zal leven, en ik zal zyne Heerlykheid zien." 99 99 Het Voorbericht van den Vertaaler, dat 14 bladz. beflaat, behelst een Naricht voor de Hoogduit.che Uitgave, en een kort bericht van 's mans leven, cene recenfie over dit werkjen, uit de Neuesten Theol. Litt, und Kirchengefch, 1791. bladz. 374. A 2 (wel |
